26/05/2012 11:15
451թ. Տեղի է ունեցել Ավարայրի ճակատամարտը
451թվականի այս օրը տեղի է ունեցել Ավարայրի ճակատամարտը: Պարսկաստանը Հայաստանին էր պարտադրում կրոնափոխ լինել, ընդունել զրադաշտականությունը, որին ի պատասխան Հայաստանը ապստամբեց: Թեպետ ճակատամարտում զոհվեց ապստամբության առաջնորդ Վարդան Մամիկոնյանը, պարսիկները ևս կրեցին ծանր կորուստներ և հետագայում ստիպված էին հրաժարվել հայերին կրոնափոխ անելու մտադրությունից:
Այս ճակատամարտի նկարագրության վերջում միշտ ասվում է` հայ ժողովորդը տարավ բարոյական հաղթանակ... Թեև` պիտի ասել` նաև բարոյական...
Պարսկական բանակը դեպի Հայաստան շարժվեց 451 թ. գարնանը: Վարդան Մամիկոնյանի հրամանով հայոց զորքը հավաքվեց Այրարատում և արագորեն շարժվեց թշնամուն ընդառաջ: Սպարապետը ցանկանում էր ճակատամարտ տալ հայ-պարսկական սահմանում և կանխել երկրի ավերումը: Սակայն Մուշկան Նյուսալավուրտի հրամանատարությամբ պարսկական զորքն արդեն անցել էր Հեր ու Զարևանդ գավառները և շարժվում էր դեպի երկրի խորքը: Պարսիկների հսկայական բանակն ուժեղացված էր ընտիր հեծելազորով՝ «Մատյան գնդով», ու մարտական փղերով: Պարսիկները շուտով մտան Վասպուրականի Արտազ գավառ և բանակ դրեցին Տղմուտ գետի աջ ափին՝ Ավարայրի դաշտում: Շատ չանցած այստեղ հասավ նաև հայոց բանակը և դիրքեր զբաղեցրեց գետի ձախ ափին:
Ավարայրում համառ ու կատաղի, սակայն խիստ անհավասար մի մարտ տեղի ունեցավ: Պարսկաստանի զորաբանակը, թվապես մի քանի անգամ գերազանցելով հայերի զորքին, մարտադաշտ էր բերել նաև մարտական փղերին: Ճակատամարտում, կռվելով մինչև վերջ` ընկան Հայերը. այդ թվում` սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանը, Վահան Արծրունին, Խորեն Խորխոռունին, Արտակ Պալունին, Տաճատ Գնթունին, Հմայակ Դիմաքսյանը, Ներսեհ Քաջբերունին, Վահան Գնունին, Արսեն Ընծայեցին և Գարեգին Սրվանձտյանը...: Ընկան նաև 133 ռազմիկներ Մամիկոնյան տոհմից, 57 ռազմիկներ Պալունի տոհմից, 22 ռազմիկներ Դիմաքսյան տոհմից, 20 ռազմիկներ Սրվանձտյան տոհմից, 19 ռազմիկներ Խորխոռունի տոհմից, 19 ռազմիկներ Գնթունի տոհմից, 7 ռազմիկներ Ընծայեցի տոհմից, 7 ռազմիկներ Քաջբերունի տոհմից, 3 ռազմիկներ Գնունի տոհմից, ինչպես նաև 739 ռազմիկներ այլ նախարարական տոհմերից...
451թ. մայիսի 26-ի վաղ առավոտյան սկսված Ավարայրի ճակատամարտը դադարեց միայն երեկոյան: Երկու կողմից էլ կորուստներ եղան։ Ըստ Եղիշեի պատմության՝ հայերի զոհերի թիվը հասնում էր 1036 հոգու։ Մարտի դաշտում ընկել էին նաև սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանն ու ինը նախարարներ: Շատ ավելի ծանր կորուստներ էին կրել նաև պարսիկները՝ 3544 մարդ:
Ողջ մնացած նախարարների երեկոյան խորհրդակցությունում որոշվեց, որ Հայկական բանակը կատարել է իր մարտական առաջադրանքը, ծանր կորուստներ է պատճառել թշնամուն և ճակատամարտը շարունակելը այլևս իմաստ չունի. ժամանակն է ցրել ուժերը և սկսել պարտիզանական պայքար:
Ավելի ուշ Հայկական բանակը իրականացրեց հաջող նահանջ և հեռացավ մարտադաշտից, իսկ հսկայական կորուստներ կրած պարսից թագավորության բանակը չհամարձակվեց որևէ կերպ խոչնդոտել դրան:
Ավարայրի ճակատամարտից հետո Պարսկաստանը հրաժարվեց Հայաստանը կրոնափոխ անելու մտադրությունից:
