16/12/2014 20:47
Վատնում ենք ազատամարտի ռեսուրսը
Վերջին շրջանում հանրային կյանքի կարևոր մասը դարձավ ազատամարտիկների թեման: Ծեծել էին ազատամարտիկներց մեկին, միջադեպ էր տեղի ունեցել երկու դաշտային հրամանատարի և ոստիկանության բարձրաստիճան պաշտոնյայի միջև: Արդունքում՝ մի շարք ազատամարտիկներ հավաքվել էին Եռաբլուրում ու բավական սուր ելույթներ ունեցել:
«երկրապահներ» vs «ազատամարտիկներ»
ԲՀԿ-ական Ռուբեն Գևորգյանը «Երդվյալ ազատամարտիկների միություն» էր հիմնադրել: Սա, ըստ էության «Երկրապահ կամավորականների միության» այլընտրանքային մի կառույց է, որը իր շուրջն է համախմբել մի շարք մարդկանց, ովքեր այս կամ այն կերպ ԵԿՄ գործունեությունից դուրս են: ԵԱՄ-ն ակտիվ նկատվեց Եռյակի հանրահավաքների ժամանակ: Երկու կառույցների միջև հնարավոր հակասությունները դրսևորվեցին միջանձնային մակարդակով հնչած հայտարարություններում: Որոշ ժամանակ առաջ ԵԿՄ վարչության անդամ Մանվել Գրիգորյանի մտերիմներից Նահապետ Թումանյանն էր բավական կոպիտ ձևակերպումներով անդրադարձել ԲՀԿ-ական Ռուստամ Գասպարյանին, որը ևս հայտնի է որպես ազատամարտիկ: Նահապետ Թումանյանին ու Մանվել Գրիգորյանին էլ պատասխանեց մեկ այլ ԲՀԿ-ական, կրկին արցախյան ազատամարտի ակնառու մասնակից Ռուբեն Գևորգյանը, կրկին բավական կոպիտ ձևակերպումներով: Խնդիրը, բնականաբար, ներքաղաքական էր ՝ իշխանություն-եռյակ տիրույթում:
Սակայն կարևորն այստեղ ոչ թե բուն հայտարարություններն էին, այլ դրանց արդյունքում ակնհայտ դարձած այն իրողությունը, որ ազատամարտիկների հարցում բազմաթիվ խորքային խնդիրներ ունենք:
Պատերազմ, թե խաղաղություն
Հայաստանն իր պետականությունը սկսեց կառուցել ոչ ամենահեշտ պայմաններում: Տնտեսական ճգնաժամը, երկրաշարժը ու պատերազմը կյանքի այլ կանոններ էին թելադրում: Արտակարգ ու արտահերթ կանոններ: Առանց կանոնավոր բանակի պատերազմի մեջ մտած երկրում բնական էր, որ բանակին փոխարինող ինչ-որ բան էր պետք: Այդ ինստիտուտի տեղը պետք է զբաղեցվեր ոչ միայն սովորական աշխարհազորայիններով, որ սովորաբար միշտ էլ կա բոլոր պատերազմներում, այլ դաշտային հրամանատարներով, որոնք պիտի ոչ միայն կռվեին, այլ կազմակերպեին կռիվը: Ու այս իրավիճակում, բնականաբար առաջանալու էր «հերոսների» կարիք, ու առանձին մարդկանց քաջությունը, խելամտություն, անձնական հեղինակությունն էր էր կռիվը տանելու հաղթանակի: Հետո նաև գալու էր բանակ կառուցելու ժամանակը, ու այս մարդկանց հիման վրա էր արվելու, որովհետև պատերազմող երկրում էլ ով կարող էր բանակի կառուցման հիմք դառնար, եթե ոչ այդ պատերազմը հաղթած տղերքը: Ու ամեն ինչ հենց այսպես էլ եղավ, որովհետև այլ ռեսուրս ինքնակազմակերպման համար պատերազմ հաղթած ու բանակ կառուցելու առաջնահերթ խնդիր ունեցող երկիրը չուներ: Բայց պատերազմը ավարտվեց, ավարտվեց դրա ակտիվ փուլը, բանակաշինությունն էլ արտասովոր ձեռքբերումից դարձավ ամենօրյա աշխատանք: Ու թվում էր, թե ամեն ինչ նման օրինաչափությամբ պետք է շարունակվեր, բանակը աներ իր գործը, իսկ հերոսները գնային վաստակած հանգստի: Բայց քանի որ պատերազմը կարճ չէր տևել, հասցրել էր դառնալ ամենօրյա կյանքի մի մաս, ու արտահերթ իրավիճակից վեր էր ածվել առօրեական իրավիճակի, դարձել էր պետության սկիզբը, ու պետությունը կառուցվել էր այդ կանոններով, հետագայում դժվար եղավ այդ կանոններից հրաժարվել: Պատերազմի կանոններն ու պատերազմի մարդիկ արմատավորվեցին երկրի քաղաքական կյանքի առաջնագծում: (Ստեղծվեց ԵԿՄ-ն, որը հետագայում, Վազգեն Սարգսյանի մահվանից հետո ևս երկրի քաղաքական կյանքում բավական ազդեցիկ դերակատարում ուներ:
2008-ից հետո
Խնդիրներն առաջին անգամ արտահայտվեցին 2008-ին, երբ Սասուն Միքայելյանը միացավ ընդդիմադիր շարժմանը: Հետո նաև խոսվում էր գեներալ Մանվել Գրիգորյանի միացման մասին, հրապարակում գոռացին Մանվել: Ու չնայած Մանվել Գրիգորյանն Ազատության հրապարակ չեկավ, բայց ազատվեց պաշտպանության նախարարի տեղակալի պաշտոնից: ԵԿՄ-ն սակայն շարունակեց մնալ ազդեցիկ կառույց: Այնքան ազդեցիկ, որ նույնիսկ 2008-ի դեպքերից հետո կարևոր դարձավ իշխանության համար: ՀՀԿ-ին հաջողվեց քաղաքականացնել ազատամարտիկների ռեսուրսը և ՀՀԿ խմբակցության կազմում Մանվել Գրիգորյանն ու Սեյրան Սարոյանը դարձան պատգաավորներ: Ըստ էության սրանով ՀՀԿ-ն քաղաքականացրեց ազատամարտի բյուրոկրատական ռեսուրսը: Մանվել Գրիգորյանն ու Սեյրան Սարոյանը, ընդ որում սկսեցին նաև բավական ակտիվ ու կոշտ քաղաքական մեկնաբանություններ անել, ցույց տալով, որ քաղաքական կյանքին ևս ինտերգվել են ու դարձան հանրային օրակարգի մասնակիցներ: Նրանց մեկնաբանությունները կապված Գագիկ Ծառուկյանի ու ընդդիմության հնարավոր հավակնությունների մասին հենց դարձան այն վիրտուալ, իրականու խորքային խնդիրների մասին փաստող փոխհրաձգությունների պատճառը, որի մասին վերևում նշեցինք: Բայց խնդիրը ոչ թե բախման մեջ է, այլ այն հանգամանքի, որ նման հակասությունները թույլ են տալիս հասկանալ, որ ազատամարտի ռեսուրսի հետ կապված լուրջ խնդիրներ կան: Ու սա միակ առիթը չէ, թե վերջին շրջանում ազատամարտիկների հետ տեղի ունեցած միջադեպերը, թե մինչ այդ նրանց կողմից խմբակային կամ անհատական մակարդակում արվող քայլերն ու հայտարարությունները ՝ երկրի ներքաղաքական կյանքի, կամ վերջիններիս սոցիալական վիճակի հետ կապված փաստում են, որ ունենք բավական բազմաշերտ խնդիր սոցիալական կոնկրետ ու բավական ազդեցիկ խավի հետ կապված:
Վատնում ենք ազատամարտի ռեսուրսը
Պետք է ազնիվ լինել ու հասկանալ, որ երկրապահների գործառնական նշանակությունը պետական քաղաքական կյանքում սպառվել է: Սպառվել է օրինաչափ պատճառներով, նույն օրինաչափության տրամաբանությամբ, որով նրանք ժամանակին իշխանության մեջ առաջատար դիրքեր ունեին: Նրանց կատարած ֆունկցիան, այժմ կատարում է մի մեծ պետական ինստիտուտ, իսկ այդ ինստիտուտի վրա ծախսվում պետության բյուջեյի մի զգալի հատված: Ազատամարտիկների խնդիրն այժմ տեղափոխվում է մեկ այլ հարթություն ձևավորել՝ պետության համապատասխան վերաբերմունք վերջիններիս հանդեպ: Սա չի նշանակում, թե հասարակությունը կամ պետությունը ուրանում է ազատամարտիկներին ու նրանց վաստակը, ընդհակառակը նրանց տեղը ու առանձհատակությունը պետք է վերանայվի, որը թույլ կտա լուծել կուտակված այն խնդիրները, որոնք կան նրանց շրջանում ՝սկսած նրանց սոցիալական անապահավուոթյան, առողջապահական խնդիրներով, վերջացրած նրանց որպես պետականության կայացման կարևոր գործոններ հանրային ընկալումներում ամրագրելով: Վերջին հանգամանքն, ընդ որում գնալով ավելի է բարդանում, քանի որ ազատամարտիկները ավելի են ներգրավվում միջկուսակցական բախումների մեջ: Թե ԵԿՄ-ն, թե նորաստեղծ ու ապագայում ստեղծվելիք մյուս կառույցները, որոնք կհավակնեն ներկայացնել ազատամարտիկների շահերը բազմաթիվ խնդիրներ ունեն լուծելու, որոնց իրականացումը ցավոք նման մեկնարկային պայմաններում դժվար է կանխատեսել: Հարաբերման այլ հարթություն պետության ու մարդկանց այս խավի մեջ գոյություն ունենալ չի կարող, իվերջո նրանք պատերազմի վետերաններ են ու արտոնություններն էլ ինչպես նշվեց պետք է տրվեն այս կոնտեքստում: Պետք է բացառել ազատամարտի ռեսուրսի յուրացումը ու շահագործումը ներքաղաքական հարցերում, որը նկատվում է , թե իշխանության, թե ընդդիմության ճամբարներում:
Հ.Գ. Բնականաբար, մի երկրում, որը մինչև հիմա է ապրում պատերազմի հնարավոր վերսկսման իրավիճակում, պատերազմի մասնակիցներն ու հերոսները համարվում են հանրության սիրելիներ, նրանց հետ տեղի ունեցող տհաճ միջադեպերը էմոցիոնալ շոկ են առաջացնում: Բայց միաժամանակ պետք է ֆիքսենք, որ միայն էմոցիոնալ եզրահանգումներով խնդրին լուծում չենք տա: Խնդիրը բազմաշերտ է, իսկ վերջին միջադեպերը ցույց են տալիս, որ թե հանրությունը, թե պետությունը, թե իրենք ՝ ազատամարտիկները այդ լուծման հնարավորությունը ավելի են հետաձգում: Արդյունքում շատ կարևոր մի ռեսուրս հերթական անգամ վատնում ենք: