19/09/2013 18:53
Արցախ. Ավարտվեցին Տիգրանակերտի 2013թ. հնագիտական պեղումները
2013թ. Տիգրանակերտի հնագիտական պեղումները, որոնք տևել են 55 պեղման օր, ընթացել են երեք հիմնական տեղամասերում` Ամրացված թաղամասի հյուսիսային պարսպապատի շարունակության վրա, Անտիկ թաղամասում և Վաղքրիստոնեական տաճարի հյուսիսային բակում: Պեղման ողջ մակերեսը կազմել է մոտ 700 քառակուսի մետր, միջին խորությունը`2,5 մետր: Այս մասին տեղեկանում ենք karabakh-open.info կայքից:
Տիգրանակերտի արշավախմբի ղեկավար, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Համլետ Պետրոսյանը պատմել է, որ հյուսիսային պարսպապատի հատվածում բացվել է պարսպի շարունակության նոր` 32 մետրանոց հատվածը։ Արդյունքում հյուսիսային պարսպի բացված հատվածի երկարությունը ներկա դրությամբ կազմում է մոտ 210 մետր: Պարիսպն այս հատվածում պահպանվել է մեկ-երկու կվադրի բարձրությամբ, որոշ հատվածներում այն ավերված է մինչև ժայռափոր հիմքը: Այս հատվածում բացվել է նաև հերթական ուղղանկյուն աշտարակը` 8,4*8,4 մետր չափերով:
«Կարող ենք հավաստել, որ ինչպես հարավային պարսպի դեպքում է, հյուսիսային պարսպում էլ կլոր և ուղղանկյուն աշտարակները մեկընդմեջ հաջորդում են իրար: Աշտարակը պահպանվել է 2-3 շարքերի բարձրությամբ, աչքի են զարնվում բավականին խոշոր կվադրերը, որոնց ծավալը հասնում է մինչև 0,4 խորանարդ մետրի, իսկ քաշն անցնում է մեկ տոննայից։ Կարելի է նկատել, որ կվադրերի մշակումը պարսպի ստորին հատվածներում վերևի հատվածի համեմատ փոքր-ինչ անփույթ է: Այս տարվա պեղումները երևան են բերել պարսպին կից մի շարք աղյուսաշեն պատեր`դրված հատուկ սարքած քարե միաշարք կամ երկշարք հիմքերի վրա: Կարելի է փաստել տարբեր չափերի աղյուսների լայն օգտագործումը: Այս հատվածի պեղումների ընդարձակումը հնարավորւթյուն է տալիս պարզել աղյուսաշեն կառույցների իրականացման տեխնոլոգիան` հարթակի ստեղծում, պատի հիմքի քարաշեն հարթակի ստեղծում, հում աղյուսների տեղադրում»,-ասել է Համլետ Պետրոսյանը:
Նա նշել է, թե չի բացառվում, որ որոշ դեպքերում պարսպին կից ներսից ստեղծվել են նաև աղյուսաշեն հարթակներ: Այս հատվածի հետագա պեղումները հնարավորություն կտան նաև պարզել, թե աղյուսաշեն պատերն ու հարթակները ժամանակագրորեն ինչպես են հարաբերում պարսպապատին. դրանք կառուցվել են քարե պարսպի հետ համատեղ, թե՞ հավելվել են հետագայում: Գտածոների մեջ գերակշիռ մեծամասնություն են կազմում անտիկ խեցանոթների բեկորները, առանձնանում են անտիկ ծորակավոր սափորի վերնամասը, մեծ կարասի գոտեզարդ պսակն ու իրանի բեկորները, փոքր տափաշիշը և այլն:
«Անտիկ թաղմասում ամբողջանում են ստորին` մ.թ.ա. առաջին դարի կառույցների տեսքը: Կարելի խոսել ուղղանկյուն սենյակներից բաղկացած համալիրների մասին, որոնք ունեն ակնհայտ երկրագործական տնտեսավարման բնույթ` սենյակներում պարտադիր են կրաքարե մեծ սանդերը, աղորիքները: Անտիկ կառույցների հիմքերի վրա վաղմիջնադարում հավելվել են նոր պատեր, կառուցվել թոնիրներ: Պեղումները երկրագործական տնտեսությանը վերաբերող գտածոներից զատ տալիս են հարուստ բարձրորակ խեցեղեն, ջուլհակությանն առնչվող հում կավից պատրաստված բազմաթիվ կախիկներ, հատուկ նշելի են ներմուծված կավանոթների առանձին օրինակները:
Ուշագրավ գյուտեր են արձանագրվել բազիլիկ տաճարի հյուսիսային բակի պեղումների ժամանակ. պարզվում է, որ եկեղեցուն զուգահեռ առկա են մոնումենտալ մի այլ շինության մնացորդներ` շարված սրբատաշ բլոկներով, կրաշաղախով, ունի սրբատաշ սալերով իրականացված հատակ և ձգվում է արևուտքից արևելք: Հետագա պեղումները երևան բերեցին եկեղեցական մի նոր կառույց, որի երկարությունը մոտ 17 մետր է, լայնությունը` 8,5 մետր: Այն եռաստիճան հիմնախարսխի վրա կանգնեցված, արտաքուստ շեշտված կիսաշրջան ապսիդով բազիլիկա է` հարավային և արևմտյան մուտքերով: Եկեղեցու հյուսիսային պատն ամբողջությամբ կբացվի հաջորդ տարի: Դեպի հարավային մուտք առաջնորդող սալահատակի հատվածն իրականացված է խոշոր սալերով, որոնց շարքում օգտագործված է նաև մարդակերպ քարակոթող: Այս կոթողների հետազոտւթյամբ զբաղվում է արշավախմբի անդամ Նժդեհ Երանյանը: Այս տարի Տիգրանակերտի շրջակայքում հնարավոր եղավ վավերացնել նման չորս նոր կոթող ևս: Եկեղեցու աբսիդի պեղումները նույնպես անակնկալ մատուցեցին: Պարզվեց, որ աբսիդի հատակի նիշից մեկ ու կես մետր խորության վրա առկա է մեկ այլ սալահատակ: Այն ավելի հին կառույցի մնացո՞րդ է, թե՞ աբսիդին ներկառուցված խուց` կպարզեն հաջորդ տարվա պեղումները: Հատուկ նշելի է բրգաձև կնիքի գյուտը, որը կրում է պահլավերեն կամ արամերեն արձանագրություն:
Եկեղեցուն կից հատվածում ուշագրավ են նաև 12-13-րդ դարերի կացարանների մնացորդները. դրանք ունեն լավ տոփանված կամ կավածեփ հատակներ, փոքր թոնիրներ, մեծ տնտեսական հորեր: Հորերը շատ դեպքերում քանդել են եկեղեցու բակի սալահատակը:
Հետախուզական աշխատանքներն են իրականացվել Տիգրանակերտի շրջակայքում գտնվող Գյավուրկալա վաղմիջնադարյան բնակավայրում: Մաքրվել է վաղքրիստոնեական եկեղեցին, պեղվել է վաղքրիստոնեական մեկ սլալարկղային թաղում, գտնվել են քարե թևավոր խաչի մնացորդներ»,-պատմել է Տիգրանակերտի արշավախմբի ղեկավարը:
