«Պրոբացիոն ծառայությունը գալիս է այս երկրի քրեական քաղաքականությունը բարելավելու»

ՀՀ-ում Պրոբացիոն ծառայության ներդրման, դրա հետ կապված խնդիրների ու սպասվող արդյունքների վերաբերյալ «Փաստինֆո»-ի հարցերին պատասխանել է  ՀՀ Փաստաբանների պալատի նախագահի առաջին տեղակալ, փաստաբան Արթուր Հովհաննիսյանը:

-Այս տարվա կեսից Հայաստանում նախատեսվում է գործարկել պրոբացիոն ծառայության պիլոտային տեղամասեր: Սակայն պրոբացիոն ծառայության հայեցակարգը դեռ չի ներկայացվել ո'չ ՀՀ Կառավարության, ո'չ էլ ԱԺ հաստատմանը: Բարեփոխումների ներկայիս ընթացքից դատելով, որքանո՞վ եք իրատեսական համարում, որ այս տարի մենք ի վերջո կանենք առաջին գործնական քայլն այս ծրագրի իրագործման Ճանապարհին:

-Բարեփոխումների 2012-16 թթ ծրագրում հստակ գրված է. «ստեղծել քրեակատարողական համակարգից անկախ պրոբացիոն ծառայություն»: Ուզի թե չուզի կառավարությունը պետք է այս ուղղությամբ միջոցներ ձեռնարկի: Եվ դրա համար կան նպաստավոր պայմաններ` մենք ունենք ԵԽ գործուն աջակցությունը, մեզ տրամադրվել են միջազգային փորձագետներ այս ծրագրի իրականացման համար, ինչպես նաև կա լոկալ խումբ, որն աշխատում է այս իրավական ակտերի նախագծերի մշակման ուղղությամբ:

Այսօր շրջանառության մեջ կա դրված «Պրոբացիայի ծառայության հայեցակարգը»: Շահագրգիռ մարմինների կողմից արդեն ստացվել են կարծիքներ, և առաջիկայում երևի արդեն կունենանք կառավարության համապատասխան որոշումը: Բայց միևնույն ժամանակ, դրան զուգահեռ կա օրենքների նախագծերի փաթեթ: Դա Քրեական դատավարության օրենսգրքի փոփոխությունն է, Պաշտոնատար անձանց վարձատրության վերաբերյալ օրենքի փոփոխությունն է, որը պետք է կարգավորի պրոբացիոն ծառայության համակարգի վարձատրության հարցերը, դա առանձին օրենքի նախագիծ է, որը կկոչվի «Պրոբացիայի և պրոբացիայի պետական ծառայության մասին» օրենք, Քրեակատարողական օրենսգրքում նախատեսվելիք փոփոխություններն են: Հետագայում մենք չենք կարող կանխատեսել, թե ինչ կլինի, բայց համապատասխան դրույթներ կնախատեսվեն նաև  նոր Քրեական օրենսգրքի նախագծում: Այս առումով կարող ենք ասել պրոբացիայի ծառայության որոշակի ելևէջներ արդեն կան: Օրինակ` նոր խափանման միջոցների ձևով: Դրանք կլինեն նոր ՔԴՕ նախագծում: Այս նախագիծը, գիտեք, ԱԺ-ից հետ կանչվեց: Այն արդեն իսկ իր մեջ պարունակում էր 2 նոր այլընտրանքային խափանման միջոց` դա վարչական վերահսկողությունն է և տնային կալանքը, որը ևս հետագայում կկատարի Պրոբացիոն ծառայությունը:

Բայց ավելի մանրամասն ֆունկցիաները, որ պիտի իրականացնի Պրոբացիոն ծառայությունը ՔԴՕ նախագծում չկա: Օրինակ` զեկույց տալ դատարանին կամ վարույթն իրականացնող մարմնին` կոնկրետ ամբաստանյալի կամ կասկածյալի վերաբերյալ նրա խափանման միջոցի ընտրության համար կամ հետագա պատժատեսակի ընտրության վերաբերյալ: Սրանք պրոբացիոն ծառայողի կարևոր ֆունկցիաներից են, որոնք առայժմ նախագծված փաթեթում չկան: Ո’չ ՔԴՕ, ո’չ մեր կողմից մշակված նախագծերում սրա մասին դեռևս չի խոսվում:

-Չկա ՞արդյոք մտավախություն, որ այս զեկույցներում չի արտացոլվի օբյեկտիվ իրականությունը: Եվ այս պարագայում Պրոբացիոն ծառայությունը չի դառնա մեղադրանքի կողմին ծառայող լրացուցիչ մարմին, որի օգնությամբ քննիչները կհիմնավորեն անձին անազատության մեջ պահելու անհրաժեշտությունը: Կա՞ արդյոք գործուն միջոց, որով կբացառվի նման հնարավորությունը:

-Տեսեք, այսօր ո՞վ է ներկայացնում զեկույցը դատարանին` քննիչը, ոստիկանությունը: Դա  զեկույց չէ, ավելի շուտ կարծիք է, որի մեջ գրվում է` մարդը ամուսնացած է, 2 երեխա ունի և այլն: Այս ինֆորմացիան ավելի մասնագիտական տեսանկյունից կհավաքագրի Պրոբացիոն ծառայությունը, որի մեջ կլինի հոգեբան, սոցիալական աշխատող, որը կգնա այդ անձի շրջապատը կնայի, աշխատանքի մասին ինֆորմացիա կհավաքի, կհասկանա այս մարդը որքանով է վտանգավոր, կամ որքանով կվատանա իրավիճակը, եթե նա աշխատանքից զրկվի և այլն: Այս ամենը արդեն պրոֆեսիոնալ կերպով կկատարի Պրոբացիոն ծառայությունը:
Հիմա արվում է ձեռքի հետ: Ձեռքի հետ ինֆորմացիա են հավաքում, ձեռքի հետ ներկայացնում դատարան, դատարանն էլ ձեռքի հետ նայում է:

-Հաշվի առնելով ՀՀ դատարանների կողմից կիրառվող կալանքի ու ազատազրկման հետ կապված պատիժների մեծ քանակը, որքանո՞վ կարող ենք վստահ լինել, որ Պրոբացիոն ծառայության ներդրմամբ ՀՀ դատավորներն ու դատախազները կսկսեն իրենց գործելակերպը համապատասխանեցնել մինչդատական կալանքի վերաբերյալ ՄԻԵԴ վճիռներին ու ԵԽ հանձնարարականներին:

-Ցանկացած նորը իր մեջ ռիսկեր է պարունակում, այդ թվում նաև` կոռուպցիոն ռիսկ: Բայց այսօր ասել, որ մենք ստեղծում ենք Պրոբացիոն ծառայություն, որը կլինի երրորդ օգնող օղակը վարույթ իրականացնող մարմնի համար, որ մարդուն կալանավորեն, բնավ ոչ: Նպատակը դա չէ: Միջոցառումները, օրենսդրական կարգավորումները, որ մենք մշակում ենք, ուղղված են նրան, որ Պրոբացիոն ծառայությունը գալիս է այս երկրի քրեական քաղաքականությունը բարելավելու համար: Պատժողական քրեական արդարադատությունից դեպի վերականգնողական քրեական արդարադատություն անցում կատարելու համար: Հիմա եթե այս սուբյեկտների վրա կհիմնվի մի ինչ-որ կոռուպցիոն բուրգ, այդ ռիսկից որևէ մեկս ապահովագրված չենք: Ասել, որ կստեղծվի մի ինչ-որ նոր կառույց, որը լրացուցիչ կհիմնավորի կալանավորումը, այսօր պետության համար սկզբունքային մեծ խնդիր չէ: Միևնույն է այսօր էլ այդ վիճակը կա` վարույթ իրականացնող մարմնի դատարան ներկայացրած դիմումների մոտավորապես 80-90%-ը բավարարվում է` առանց որևէ լրացուցիչ հիմնավորումների: Այսինքն, եթե պետությունը ուզում է շարունակել այս տեմպերով, բնավ էլ անհրաժեշտություն չունի ստեղծելու իրեն արդարացնող ինչ-որ նոր կառույց:

Մանավանդ, մենք դեռ չենք ակնկալում, որ ստեղծվելիք պրոբացիոն ծառայության ծառայողը հենց առաջին օրվանից սկսելու է զեկույցներ ներկայացնել: Դեռևս քննարկվում է` ինչ զեկույց է տալու, տալու է թե ոչ, օրինակ, խափանման միջոցի համար, պատժի նշանակման համար: Այս մասին դեռ վաղ է խոսել, քանի որ դա կլինի միայն նոր ՔԴՕ ունենալուց հետո:

-Ի՞նչ հիմնական խնդիրներ կան այսօր և ի՞նչը կարող է խոչընդոտել Պրոբացիոն ծառայության ներդրմանը Հայաստանում:

- Պրոբացիոն ծառայության ներդրման համար անհրաժեշտ են լինելու մեծ ֆինանսական միջոցներ: Իհարկե, դրանք հետագայում կտնտեսվեն քրեակատարողական հիմնարկներում պահվող անձանց քանակի նվազման հաշվին: Բայց, եթե պետությունն ի սկզբանե չներդնի այդ ֆինանսական միջոցները, ապա սա կարող է լուջ խնդիր հանդիսանալ պրոբացիայի ներդրման համար: Բացի այդ անհրաժեշտ է քաղաքական կամք հետագայում պրոբացիոն ծառայության համակարգից օգտվելու համար:

Այսինքն`անհրաժեշտ է, որ դատավորները, դատախազները, քննիչները չշարունակեն նախկին պես վերաբերվել և վստահեն պրոբացիոն ծառայողին, ձևավորվի մի նոր համակարգ, որը թույլ կտա անձին իր պատիժը կրել հասարակության մեջ: Այլապես ոչ մի բանի չենք հասնի, ուղղակի կլինի մի նոր ծառայություն, որը ոչ մի բանով օգուտ չի տա: Պարզապես պետք է գիտակցել, որ այս ծառայությունից առաջին հերթին օգտվում է վարույթ իրականացնող մարմինը, դատարանը, երբ որ մարդուն ուղարկեն ոչ թե ՔԿՀ, այլ Պրոբացիոն ծառայություն, օրինակ ` հասարակական աշխատանքներ կատարելու, կամ պատիժը պայմանական չկիրառվի, այլ անձը թողնվի պրոբացիոն ծառայողի վերահսկողությանը: 

Եթե դատարանները չհավատան այս նոր համակարգին, ոնց որ հիմա ասում են անչափահասների համար համապատասխան հիմնարկ չկա: ՔՕ-ում կա «բժշկադաստիարակչական հիմնարկ» հասկացությունը, բայց նման մարմին իրականում գոյություն չունի, դրա համար էլ չի կիրառվում: Հիմա եթե կունենանք պրոբացիա, բայց դա չի կիրառվի, կստացվի, որ պրոբացիան ոչ մի բան էլ չի տա:

Իսկ Պրոբացիոն ծառայության ստեղծման համար, ինչպես ասացի, անհրաժեշտ են ընդամենը որոշակի իրավական ակտերի փոփոխություններ, ստեղծվի նախարարությունում համապատասխան առանձին ստորաբաժանում, ապահովվի ծառայության ստեղծման համար անհրաժեշտ ֆինանսավորումը և լինի քաղաքական կամք` լիարժեք օգտվելու այդ ծառայությունից: