Հատուկ նախագիծ՝ «Հայոց ցեղասպանություն. Կոտրելով լռությունը». Թուրք լրագրող. Հերքումը ծանր տրավմա է

Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ Aysor.am-ը ներկայացնում է հատուկ նախագիծ, որը վերնագրել ենք «Կոտրելով լռությունը»: Հայոց ցեղասպանության, ճանաչման ու ցավի մասին այսօր զրուցել ենք Թուրք լրագրող, սյունակագիր Սերդար Քորուջուի հետ:

Թուրք լրագրող, սյունակագիր Սերդար Քորուջուն արդեն տևական ժամանակ է`  զբաղվում է Թուրքիայի ազգային փոքրամասնությունների՝ այդ թվում հայերի խնդիրների ուսումնասիրությամբ ու լուսաբանմամբ: Նրա հեղինակած հոդվածները հայտնվում են թուրքական առաջատար թերթերում:

Քորուջուն «Արտասահմանցի լրագրողների աչքով քրդական հարցը» ու «Սիրիա. քանդվելուց հետո» գրքերի հեղինակը և «1965. 2015-ից 50 տարի առաջ, 1915-ից 50 տարի հետո» գրքի համահեղինակն է: Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակին ընդառաջ Սերդար Քորուջուն, որպես երիտասարդ սերնդի ներկայացուցիչ, պատմեց Թուրքիայում հարցի նկատմամբ երիտասարդների վերաբերմունքի և Ցեղասպանության ճանաչման հեռանկարների մասին:

- Թուրքիայում քեզ նման երիտասարդը այս հարցում ինչպե՞ս կարող է  «արթնանալ», ի՞նչը կարող է ստիպել նրան հետաքրքրվել այս հարցով:

- Կարծում եմ՝ դա ավելի շատ կապված է այն միջավայրի հետ, որտեղ ես մեծացել եմ: Ես Շիշլիում եմ ապրում: Դա կոսմոպոլիտ թաղամաս է՝ հույներ, հրեաներ, հայեր: Բոլորս միասին ենք ապրում: Ստամբուլի շատ թաղամասերում այս մթնոլորտը չկա, սակայն Շիշլիում այն դեռ պահպանվում է: Մեր թաղամասում Զատիկ ու Սուրբ Ծնունդ է նշվում:

- Թուրք լինելով հանդերձ՝ Ցեղասպանություն բառը հեշտությա՞մբ ես կիրառում:

-Այո, և ինչո՞ւ եմ  հեշտությամբ կիրառում, Ռաֆայել Լեմկինի պատճառով:  Ցեղասպանություն բառը ստեղծվել է Լեմկինի կողմից: Ես չեմ նայում բառի  գաղափարախոսական կողմին: Լեմկինը պարզորեն բացատրում է երևույթը, որը անվանել է ցեղասպանություն: Ուստի այդ բառը լիովին արտահայտում է հայերի հետ տեղի ունեցածը: Առանց այդ էլ նա ասել է, որ բառը բնորոշում է նաև հայերի հետ տեղի ունեցածը:

- Երիտասարդների շրջանում շրջանառվում է այն տեսակետը, թե «հայեր սպանվել են, բայց նրանց թիվը 1,5 միլիոնի չի հասել»:

- 500 հայ էլ սպանվի՝ Ցեղասպանություն է: Երևույթը քանակի  հետ կապ չունի: Ուրֆայում այսօր ամենամեծ մզկիթները նախկին հայկական եկեղեցիներ են: Այդ դեպքում հարց ենք տալիս ինքներս մեզ. Ո՞ւր է համայնքը, ո՞ւր են մարդիկ, ովքեր հաճախել են այդ եկեղեցիներ: Ելնելով եկեղեցիների մեծությունից՝ կարելի է ենթադրել, համայնքն էլ է մեծաքանակ եղել:

- Մի ժամանակ հայեր կային, հիմա նրանց հետքերը կան, որոնք ջնջում են, չէ՞:

- Այո, մի ժամանակ հայեր կային և մշակութային ցեղասպանությունը շարունակվում է: Եվ ամենացավալին դա է: Նախևառաջ պետք է կանգնեցնել մշակութային ցեղասպանությունը: Որովհետև ապագայի համար այլևս բան չի մնում: Դարերով ստեղծված մշակութային ժառանգություն են թողել այս հողերում, որը վերացվում է:

- Թուրքերի նոր սերունդին նայելով՝ ի՞նչ կարող ենք ասել, հույս կա՞:

- Թուրքիայի կրթական համակարգում սովորող աշակերտին սովորեցնում են, որ հայերն են մեզ սպանել: Եվ ամեն ոք մտավորական ու հետազոտող չէ, որ հնարավորություն ունենա այս հարցով ուսումնասիրություն անել:

- Նշանակում է՝ սերունդը չի փոխվի մինչև դասագրքերի բովանդակությունը չփոխվի՞:

- Այո, չի փոխվի: Սակայն մեր օրերում կարևոր են նաև սոցցանցերը, առհասարակ՝ համացանցը: Այս ճանապարհով մարդիկ միմյանց հետ կապ են հաստատում: Մտքերի փոխանակումը ավելի բաց է լինում: Օրինակ՝ վերջին տարիներին Ստամբուլի Թաքսիմի հրապարակում Հայոց ցեղասպանության զոհերի ոգեկոչման արարողությունը ես կարևոր երևույթ եմ համարում: Քաղաքացիական հասարակության կարծիքը շատ կարևոր է: Ի դեպ, կարգավորման գործընթացում կարևոր է նաև սփյուռքահայության դերը:

- Սփյուռքահայությանը Թուրքիայում առանձնհատուկ չեն սիրում, ինչու՞:

- Այո, և մշտապես խտրականություն է դրվում: Անկարան այստեղի հայերին ասում է «Դուք լավն եք, ձեզ սփյուռքն է բացասաբար տրամադրում»: Բայց անհրաժեշտ է նաև սփյուռքահայերի ցավը հասկանալ: Նրանք իրենց անուններն են կորցրել, ազգանունները: Նրանց տոհմածառերն են ոչնչացվել: Իրենց պապերի տներն ու հասցեներն են կորցրել: Իրենց ունեցվածքն են կորցրել: Սա սարսափելի բան է:

- Երբեմն թուրք ծանոթներս ինձ ասում են՝  «100 տարի է անցել. Եկեք մոռանանք այն, ինչ եղել է ու առաջ գնանք»: Ինձ թվում է՝ նրանք բացարձակ մեր ցավը չեն հասկանում: Ի՞նչ ես կարծում՝ թուրքերը երբևէ կհասկանան, թե մենք ինչ ենք զգում:

- Ինձ թվում է՝ հայերին ամենաշատ ցավեցնողն այն է, որ դա անողները չեն ընդունում իրենց մեղքը: Հերքումը ծանր տրավմա է: Հայերը այդ ցավը կրում են, քանի որ իրենց վիշտը չի ճանաչվում:

- Գուցե թուրքերն էլ խուսափում են ճանաչումից՝ վախենալով իրենց ցեղասպանի սերունդ պիտակավորելու՞ց:

- Նախ պետք է հասկանանք՝ թուրք ասելով ինչ նկատի ունենք: Մեղավորը «Իթթիհատ վե թերաքքին» է. թուրքեր, չերքեզներև և այլոք: Այսինքն՝ մեղավորները միայն թուրքերը չէին: Օրինակ, ինչքանով ես տեղյակ եմ, «Իթթիհատ վե թերաքքիի» կարգադրությամբ ցեղասպանությանը մասնակցել են առհասարակ սունի մահմեդականերրը: Հիմա ինչքանո՞վ է ճիշտ ասել, որ Ցեղասպանությունը միայն թուրքերն են իրագործել: Հայերի ունեցվածքից զգալի  մասը քրդերն են յուրացրել: «Իթթիհատ վե թերաքքին»Արևմտյան Հայաստանը Քուրդիստան է դարձրել: Այսօր Վանում քրդեր են ապրում:

- Ըստ քեզ՝ առերեսումը ինչպե՞ս պետք է լինի:

- Ըստ իս՝ առերեսումը միայն ճանաչելով ու ներողություն խնդրելով չի կարող լինել:

- Այսինքն՝ փոխհատուցո՞ւմ պետք է լինի:

- Դա պետք սփյուռքի, Հայաստանի և Թուրքիայի հայերը միասնաբար քննարկեն ու փոխհամաձայնության գան, թե ինչ են ուզում: Ամեն դեպքում, Ցեղասպանության ենթարկվածների սերունդներին պետք է որևէ բան տալ, թեկուզ խորհրդանշական ինչ-որ բան լինի, բայց պետք է տալ:

- Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակին ընդառաջ ինչ-որ ասելիք, ուղերձ ունե՞ս:

- Չգիտեմ… Դժվար բան ես ուզում… աննկարագրելի ցավալի անցյալ ուենցող ժողովրդին ի՞նչ կարող եմ ասել:

Նախագիծը պատրաստվել է ՀՀ Կառավարության աշխատակազմի տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոնի աջակցությամբ: