«Հայոց ցեղասպանություն. Կոտրելով լռությունը». Ես չգիտեմ, թե ինչ արժեք կարող է ունենալ 1.5 մլն մարդու կյանքը

Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ Aysor.am-ը ներկայացնում է հատուկ նախագիծ, որի շրջանակներում կանդրադառնանք այս օրերին իրականացվող մշակութային ծրագրերին:

Այսօր զրուցել ենք կոմպոզիտոր Արա Գևորգյանի հետ , ով տարելիցին ընդառաջ գրել է նոր ստեղծագործություն: 

-Պարոն Գևորգյան, ի՞նչ նախագծեր եք պատրսատել Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ: Գիտենք, որ նաև նոր գործ եք գրել: 

-Երևի տեղյակ եք՝ ես ունեմ «Ադանա» երգ, որը  տարիներ առաջ  հնչել է 20 լեզվով՝ 20 երգիչների կողմից: Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին ընդառաջ՝ որոշել եմ թողարկել այդ երգով ձայնասկավառակ՝ 15 լեզվով, որպեսզի լինի խորհրդանշական՝ 15 ազգ՝ 1915 թ.-ի մասին: Այս նախագծի համար, անկեղծ ասած, հիմա փնտրում եմ հովանավորներ:

Միգուցե  ինքս եմ մեղավոր, որ առաջարկները ժամանակին չեմ ներկայացրել և այն չի ներառվել Կառավարական ծրագրերում: Շատ կցանկանայի, որ այս 15 ազգի երգիչները հրավիրվեին Հայաստան և այդ երգը կատարեին Ծիծեռնակաբերդում: Նաև առաջարկել էի, որ այս երգիչները շրջեին 15 պետություններով և ամեն երկրում տեղի մայրենի լեզվով կատարեին երգը:

Իսկ այդ բոլոր համերգները կարող էին կազմակերպել տեղի հայկական համայնքներն ու մեր դեսպանատները, այնպես որ, կարծում եմ՝ առանձնահատուկ դժվարություն չկա, ու միաժամանակ շատ ազդեցիկ և նպաստող համերգներ կստացվեին: 2005թ.-ին մենք նման համերգի փորձ ունեցել ենք՝ 6 երգչի կատարմամբ: Հիշում եմ, որ այդ ժամանակ աշխարհի առաջատար լրատվամիջոցները՝ CNN-ը, BBC-ն, OPT-ն, Euronews-ը, նաև թուրքական հեռուստաընկերությունները նկարահանում էին այդ ամենը: Բացի այդ, մենք թողարկել էինք այս երգի ձայնասկավառակը՝ 10 լեզվով, ու այն անվճար բաժանել տարբեր կառույցների՝ Մշակույթի, Սփյուռքի նախարարություններին, Ազգային գրադարանին, Ցեղասպանության ինստիտուտ-թանգարանին, Հայ Դատի գրասենյակին և այլն:  Հիմա այս անգամ ձայնասկավառակն իրականություն դարձնելու համար անհրաժեշտ են ֆինանսական ներդրումներ:

Բացի այդ ունեմ նոր նախագիծ: Այն կոչվում է «Սև ապրիլ»: Ես 100-ամյակին ընդառաջ գրեցի նոր ստեղծագործություն: Երգը ձայնագրվեց հայերեն և անգլերեն: Անգլերեն տեքստի հեղինակը Դանիել Դեքերն է ու սա շատ կարևոր է այն առումով, որ մեր փոխարեն մեր ցավի մասին խոսում են օտարները: Կարծում եմ՝ այս խոսքն ավելի ճշմարտացի, օբյեկտիվ է դիտվում աշխարհի կողմից: Երբ այս ստեղծագործության երաժշտությունը ներկայացրեցի իմ շատ սիրելի Հովհաննես Չեքիջյանին, նա շատ հավանեց ու պահանջեց նոտաները: Երբ նոտաները ներկայացրեցի մաեստրոյին, մենք պայմանավորվեցինք, որ պետական երգչախումբը դա կատարելու է: Միաժամանակ ես պայմանավորվեցի նաև Հայաստանի պետական ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի և իմ շատ սիրելի Էդուարդ Թոփչյանի հետ: Ուզում եմ շնորհակալությունս հայտնել այդ երկու հզոր մաեստրոներին, երգչախմբի բոլոր անդամներին ու ֆիլհարմոնիկի երաժիշտներին, իրենց տնօրինությանը, քանի որ այս ամբողջ աշխատանքը  կատարեցին  բարձր մակարդակով և սիրահոժար:

Ինչ վերաբերում է այս ստեղծագործության հայերեն տեքստին՝ այն սկսել էինք  Արամայիս Սահակյանի հետ: Դժբախտաբար, մեր սիրելի բանաստեղծն այլևս մեզ հետ չէ և մենք հայերն տեքստը շարունակեցինք գրել ամերիկացի կոմպոզիտոր Հենրիկ Անասյանի հետ, բայց նրա տեքստն այնքան ճակատային ու դիպուկ էր, որ շատերը խորհուրդ տվեցին այն մեղմել: Արդյունքում՝ վերջնական տեքստը գրվեց Լևոն Բլբուլյանի կողմից: Հայերենի դեպքում մենք ստացանք «Կանք ու կլինենք» վերնագիրը, իսկ անգլերենում այն կոչվում է «Remember»:

Նշեմ, որ Սփյուռքի նախարարությունը կազմակերպել էր «Իմ Հայաստան» փառատոնը, որին մասնակցում էին մոտ 15 երկրներից Հայաստան ժամանած երգչախմբեր: Ես առաջարկեցի տիկին Հակոբյանին, որպեսզի այս երգը միացյալ  երգչախումբը կատարի: Նախարարին գաղափարը դուր եկավ, և 15 երգչախմբերն Արամ Խաչատրյանի անվան համերգասրահում միացյալ կատարեցին «Կանք ու կլինենք» հայերեն տարբերակը, դիրիժոր՝  Հովհաննես Չեքիջյան:

Բացի այդ ինձ մոտ միտք առաջացավ, որ այս երգչախմբերը՝ թվով մոտ 500 մարդ, պետք է նկարահանվեն համատեղ տեսահոլովակում: Սփյուռքի նախարարությունից Սամվել Հարոյանի հետ մենք նրանց տեղափոխեցինք Ծիծեռնակաբերդ և նկարահանվեց տեսահոլովակի առաջին փուլը: Տեսահոլովակի երկրորդ փուլի նկարահանումները կշարունակենք մոտ օրերս՝  Ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի և Հայաստանի պետական երգչախմբի հետ: 

Այս նախագծի հետ կապված՝ ցանկանում եմ իմ խորին շնորհակալությունը հայտնել Սփյուռքի նախարարությանը, Հանրային հեռուստաընկերությանը, Ազգային կինոկենտրոնին, գլխավոր օպերատոր Արթուր Ղարայանին, Մուշեղ Մխիթարյանին, Լևոն Մկրտչյանին, Յուրա Ղարիբյանին, Արթուր Թադևոսյանին և բոլոր նրաց՝ ովքեր աջակցել  են  ու հույսով եմ  կրկին կաջակցեն երկրորդ փուլի նկարահանումներին: Ավելացնեմ  նաև, որ NewArena ընկերության հետ համատեղ իրականացնում ենք երգչախմբերի  նկարահանումներ տարբեր երկրներում: Վերջում այս բոլոր նկարահանումները կնդգրկվեն նույն տեսահոլովակում:

-Պարոն Գևորգյան, փաստորեն՝ 100-ամյակին ընդառաջ միանգամից մի քանի նախագիծ եք ներկայացնում: Ըստ ձեզ, սա՞ էլ է պայքարի տարբերակ:

-Բազմիցս ասել եմ՝ շատ կարևոր է, որ Ցեղասպանության մասին խոսվում է պառլամենտական շրջանակներում, պատմաբանների շրջանակներում, գիտական կոնֆերանսներում: Միաժամանակ կարծում եմ, որ շատ կարևոր է նաև մշակույթի լեզուն: Ինչո՞ւ, որովհետև ամենապարզ հասարակությունը՝ մարդկանց մեծամասնությունն աշխարհում տեղյակ չէ Հայոց ցեղասպանության մասին, պատմական իրողության մասին և նրանց տեղեկացնելու լավագույն միջոցը նաև մշակույթի լեզուն է՝ այն մատչելի և հասանելի է բոլորի համար: Հետագայում արդեն մարդիկ, ովքեր մշակույթի միջոցով կտեղեկանան տեղի ունեցածի մասին, կարող են գրքերից ավելի մանրամասն իմանալ իրողությունը: Դրա համար ես միշտ կոչ եմ անում, որ մշակույթի մարդիկ ակտիվ լինեն: Նույնիսկ այն երգերը, որոնք շատ հայտնի են Հայաստանում ու պատմում են Ցեղասպանության մասին՝ պիտի թարգմանվեն անգլերեն: Նույն «Կիլիկիան», «Տեսնեմ Անին ու նոր մեռնեմ» և այլն:

-Մշակութային նախագծերից դուրս՝ ի՞նչ դիրքորոշում ունեք որպես քաղաքացի: Այսինքն՝ 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ ի՞նչ քայլեր եք սպասում մեր կողմից և ի՞նչ քայլեր՝ Թուրքիայի:

-Ես՝ որպես քաղաքացի  ու  երկու զավակի հայր, միշտ խաղաղության կողմնակիցն եմ: Լավ կլինի, որ խաղաղության լեզվով լուծվեն բոլոր հարցերը: Մարդկային կյանքն ամենաթանկն է: Ես պահանջատեր եմ, բայց ինձ բավարարում է մեղայականը, ներողությունը, ճանաչումը, դատապարտումը, իսկ որ Թուրքիայից փող էլ պահանջենք...Չգիտեմ: Երևի դա էլ է անհրաժեշտ: Ես չգիտեմ, թե ինչ արժեք կարող է ունենալ մարդու կյանքը, 1.5 մլն մարդու կյանքը...

Այնպես որ, ինձ համար նյութը այդքան էլ կարևոր չէ: Ինձ համար կարևոր է մեր ոտնահարված արժանապատվության վերականգնումը: Ներողությունն ու դատապարտումը անհրաժեշտ է, որ բացառվի նման ոճրագործությունների կրկնությունը:

Ինչ վերաբերում է Թուրքիայի քայլերին՝ կարծում եմ՝ ժամանակի ընթացքում ամեն ինչ կլինի: Այսօր թուրք հասարակության մեջ էլ են հարցեր առաջանում: Կարծում եմ՝ այն «թուք ու մուրը», որ Թուրքիան անընդհատ ստանում է, ինչ-որ տեղ պետք է ազդի, որ իրենք էլ ցանկանան լուծել այս հարցը, փակել այս թեման: Ու կարծում եմ՝ իրենց համար էլ  ճիշտ կլինի ճանաչել, ընդունել և հատուցել, քան շարունակել կրել այդ, այսպես ասած, բեռը:

Նախագիծը պատրաստվել է ՀՀ Կառավարության աշխատակազմի տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոնի աջակցությամբ: