09/04/2015 10:09
«Հայոց ցեղասպանություն. Կոտրելով լռությունը». Ցեղասպանութունները ծնվում են ինչ-որ մեկի մտքում
Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ Aysor.am-ը ներկայացնում է հատուկ նախագիծ, որի շրջանակներում կանդրադառնանք այս օրերին իրականացվող մշակութային, գիտական, հասարակական նախագծերին:
Այսօր զրուցել ենք Հայոց ցեղասպանության մասին գիրք գրելու նպատակով Հայաստանում գտնվող իրաքցի ակադեմիկոս, գրող, քաղաքական ակտիվիստ, «Մասարաթ» հիմնադրամի տնօրեն և Իրաքի կրոնների միջև երկխոսության հանձնաժողովի անդամ Սաադ Սալումի հետ:
-Պարոն Սալում, ինչպե՞ս սկսեցիք զբաղվել ցեղասպանագիտությամբ:
-Ինձ այս ուսումնասիրություններին բերեց Իրաքի ներկայիս վիճակն ու համամարդկային խնդիրները: Մեր նորագույն պատմության մեջ Իրաքում իրար հետևից մի քանի տարբեր ցեղասպանություններ են տեղի ունեցել և տեղի ունենում: Իրաքյան բանակի կողմից 1933թ.-ին տեղի ունեցավ ցեղասպանություն ասորիների նկատմամբ, անցյալ դարի 50-ական թվականներին Իրաքի բոլոր հրեաները ստիպված էին դուրս գալ այնտեղից: Նույնը տեղի ունեցավ նաև 70-ականներին՝ քրդերի հետ, ովքեր նույնպես մեծամասամբ հեռացան Իրաքից: 80-ականների վերջում տեղի ունեցավ շիա իրաքցիների և քրդերի ցեղասպանություն: Եվ, իհարկե, բոլորս ականատես եղանք, թե այս ամառ ինչ տեղի ունեցավ եզդիների հետ:
Ակնհայտ է` այսօր աշխարհը ձախողվել է ցեղասպանությունների դեմ պայքարի հարցում: Հետաքրքրվելով ու պաշտպանելով հայերին ու հայկական ցեղասպանության թեման` առաջին հերթին կատարում եմ իմ պարտքն ու փորձում եմ պաշտպանել համամարդկային արդարությունը: Հետագա ցեղասպանությունները կանխելու համար՝ մենք պետք է գնանք դեպի այս երևույթի արմատներ, իսկ դա Հայոց ցեղասպանությունն է:
-Խոսեցիք ցեղասպանությունների կանխարգելման մասին: Ըստ ձեզ` ի՞նչ մեխանիզմներով աշխարհը պետք է կարողանա կանխագուշակել ու կանխարգելել հնարավոր ցեղասպանությունը:
-Ըստ իս՝ այս հարցում միջազգային կառույցները ձախողվել են: Այսօր մենք առաջին հերթին պետք է ստեղծենք հատուկ կառույցներ, որոնք կհետևեն գործընթացին:
Պիտի ընդլայնվի այն երկրների ցուցակը, որոնք ընդունել են, ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը: Այս քայլը պարտադիր է, որպեսզի մենք համոզված լինենք` միջազգային կառույցներն ու հասարակությունը ընդունելով եղելությունը`պատրաստ է կանխել հաջորդ նման ոճրագործությունները:
Բացի այդ պետք է ստեղծվի մի ընդհանուր իրավական համակարգ այս հարցի վերաբերյալ: Պետք է տեղի ունենան որոշակի դատական գործընթացներ, ինչպես տեղի ունեցավ, օրինակ, Հարավսլավիայի դեպքում: Պետք է զերծ մնանք երկակի ստանդարտներից` հակառակ դեպքում՝ ստացվում է, որ որոշ երկրների դեպքում ոճրագործները կրում են իրավական պատասխանատվություն, իսկ մյուսների դեպքում` ոչ:
Մեծ դեր պետք է տրվի ՄԱԿ-ին, մասնավորապես` ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը պետք է հետևի աշխարհում տեղի ունեցողին և ճիշտ ժամանակին կանխարգելի ամեն վտանգ: Պետք է նշեմ, որ Քոֆֆի Անանի ժամանակ նրա խորհրդականներից մեկը նշանակվել էր հատուկ ցեղասպանությունների կանխարգելման ուղղությամբ աշխատելու համար:
Այդ խորհրդականն ամբողջ աշխարհում հավաքում էր որոշակի տեղեկություններ՝ ցեղասպանության նախանշանների վերաբերյալ, սակայն իրականում դա էլ արդյունք չէր տալիս...
-Պարոն Սալում, ակնհայտ է, որ Հայոց ցեղասպանության իրականացման ընթացքում ամբողջ աշխարհը լուռ հետևողի դերում էր: Վերջին` եզդիների դեպքը ցույց տվեց, որ հարյուր տարի հետո էլ գրեթե ոչինչ չի փոխվել: Վերջիվերջո, սկսում է թվալ, որ ցեղասպանություններն ինչ-որ տեղ ձեռնտու են նաև գերտերություններին ու միջազգային քաղաքականության մի մասն են...
-Սա շատ կարևոր հարց է: Իսկապես, Ցեղասպանության ժամանակ, այսպես կոչված մեծ պետությունները լուռ էին ու իրենց վարքը շարունակվում է նաև հիմա: Ընդհանրապես ես կարծում եմ, որ դիտորդի դերում լինելը նույնն է, թե մասնակից լինել ոճրագործությանը: Կա երկու տեսակի հանցագործ` հանցագործ-դիտորդ և հանցագործ-իրականացնող:
Իհարկե, այդ «լուռ» պետություններից շատերը հիանալի գիտեն իրականությունն ու այն անհրաժեշտության դեպքում շահարկում, օգտագործում են քաղաքական նպատակներով: Այնպես որ` ինչպես Հայոց ցեղասպանության, այնպես էլ` մյուս դեպքերում մենք չենք կարող հույս դնել խոշոր տերությունների քաղաքականության վրա: Պիտի հիմք ընդունենք մարդկային խիղճը, որովհետև, ի վերջո, ցեղասպանությունների հետևանքով զոհվում են ամբողջական ազգեր, այլ ոչ թե իշխանություններ:
-Դուք էլ խոսեցիք ցեղասպանությունների իրավական դատապարտման անհրաժեշտության մասին: Մեր դեպքում հաճախ 100-ամյա շեմը համարում են ջրբաժան: Ըստ ձեզ, ունե՞ն նման հանցագործությունները վաղեմության ժամկետ և իրավական տեսանկյունից`ի՞նչ հիմքեր ունենք մենք:
-Ես կարծում եմ, որ 100-ամյա տարելիցը շատ կարևոր է ու խորհրդանշական: Ստացվում է, որ 100 տարի անց էլ հայերի նկատմամբ արդարությունը դեռ չի հաստատվել: Իսկ մյուս ազգերի համար այս տարելիցը նշանակում է, որ 100 տարի է, ինչ չճանաչված Հայոց ցեղասպանությունը հիմք է դարձել այլ ոճրագործությունների համար:
Ես կարծում եմ, որ եթե Հայոց ցեղասպանությւոնը ժամանակին ճանաչվեր ու դատապարտվեր` չէր լինի Հոլոքոստը, չէր լինի Ռուանդայի ցեղասպանությունը, Կոսովոն, Դարֆուրը, եզդիների ցեղասպանությունը…Կարծում եմ, որ 100-ամյա տարելիցով մենք պետք է ոչ ասենք` ոչ այդ բոլորին: Պետք է մտածենք այսպես`այս ողբերգական իրողությունները պետք է կանխվեն հենց 100-ի վրա` վերջ: Ինչ վերաբերում է իրավական կողմին` կարծում եմ, որ Հայաստանը պետք է ցեղասպանության իրողության մասին տեղյակ պահի իսլամական աշխարհը:
Հաշվի առնելով, որ սա, ի վերջո, տեղի է ունեցել մուսուլմանների կողմից` քրիստոնյաների դեմ` պետք է խուսափել խնդիրը կրոնական դարձնելուց: Պետք է պարտադիր նշել, որ սա մի ազգային միավորի կողմից մեկ այլ ազգային միավորի ոչնչացում էր:
Եթե նայենք` ոչ մի կրոնում չկա որևէ արդարացում նման ոճրագործության համար` և՛ իսլամում, և՛ քրիստոնեությունում, և՛ որևէ այլ կրոնում:
Հայերը պետք է իրենց ողբերգության հիշատակը վերածեն ուժի: Հայաստանի իշխանությունները պետք է ակտիվ աշխատեն ցեղասպանությունների կանխարգելման ուղղությամբ: Իսկ 100-ամյակին ընդառաջ ընտրված «Հիշում ենք և պահանջում» կոչը, կարծում եմ, ավելի լավ կլիներ, եթե վերափոխվեր ու դրան ավելացվեր, որ «մենք կարգելենք մյուս ժողովուրդների նկատմամբ նման ոճրագործությունների իրականացումը»:
-Ճի՞շտ եմ հասկանում ձեր միտքը. քանի որ հայերը իրենց նկատմամբ տեղի ունեցած ոճրագործության համար արդար դատ չգտան` հիմա մենք ինքներս պիտի ստանձնենք այդ դատավորի դերն ու հնարավորինս օգնենք մյուս ժողովուրդներին:
-Այո: Ինչպես ասացի, այսօր հայկական Ցեղասպանության ճանաչումը դարձել է համամարդկային արդարութան պահանջ: Սա առհասարակ ցեղասպանութունների դեմ պայքարի ճանապարհի սկիզբն է: Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը միայն հայերի խնդիրը չէ և սա երևի ամենադիպուկ պատասխանն է այն հարցի, թե ինչու՞ եմ օրինակ ես զբաղվում այս ամենով:
Իմ գրված գրքերը հիմնականում վերաբերում են Իրաքում կրոնական, ազգային փորքրամասնությունների ճակատագրին: Դրանցից մեկը կոչվում է «100 հորինվածք փոքրամասնությունների մասին»: Այդ գրքում ես մի գաղափարի վրա եմ կենտրոնանում` բոլոր ցեղասպանութուններն առաջին հերթին ծնվում են ինչ-որ մեկի մտքում: ՈՃրագործին միշտ ինչ-որ արդարացում է պետք, որն էլ հետո անվանվում է գաղափարախոսություն: Ես անդրադառնոմ եմ` օրինակ հենց այսօր «Իսլամական պետության» կատարած գործողություններին: Իմ գլխավոր շեշտադրումն այն է, որ եթե մենք նույնիսկ հաղթենք «Իսլամական պետությանը»` միևնույն է, մնալու է այն գաղափարը, որով իրենք արդարացնում, ծածկում են իրենց արարքներն: Տեղի ունեցողին իսկապես վերջ տալու համար՝ մենք առաջին հերթին պետք է հաղթենք այդ գաղափարը:
Իսկ հիմա ես Հայաստանում եմ, որպեսզի գիրք գրեմ Հայոց ցեղասպանության մասին: Այն կոչվելու է «Լռություն և մոռացություն»: Պատմությունը կսկսվի Հայոց ցեղասպանությունից ու կավարտվի եզդիների ցեղասպանությամբ: Դրանով ես ցույց կտամ, որ նորից ու նորից` այդ բոլոր իրողությունները փողկապակցված են ու մեկի ժխտումը հանգեցնում է մյուսների իրագործմանը:
-Պարոն Սալում, ի վերջո, աշխարհի ի՞նչ արձագանք սպասենք Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին:
-Անկեղծ ասած, անցած 100 տարվա պատմությունը տեսնելով`ես շատ բան չեմ սպասում: Այնպես որ`վատատես եմ այս առումով, բայց սա չի նշանակում, որ պիտի կանգ առնեմ, չաշխատեմ արդարութան հաստատման ուղղությամբ ու չպայքարեմ...
Նախագիծը պատրաստվել է ՀՀ Կառավարության աշխատակազմի տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոնի աջակցությամբ:
