23/04/2015 16:08
«Հայոց ցեղասպանություն. Կոտրելով լռությունը». Բագրատ Սրբազան. Ցեղասպանության ճանաչումը սկսում է մեր ներքին կյանքի զորացմամբ
Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ Aysor.am-ը ներկայացնում է հատուկ նախագիծ, որի շրջանակներում կանդրադառնանք այս օրերին իրականացվող մշակութային, գիտական, հասարակական նախագծերին:
Ապրիլի 23-ին Մայր Աթոռում տեղի կունենա Հայոց ցեղասպանության զոհերի հավաքական սրբադասումը, որի վերաբերյալ զրուցել ենք Եկեղեցական հասարակական հարցերի հայեցակարգային հիմնադրույթների գրասենյակի տնօրեն Բագրատ եպիսկոպոս Գալստանյանի հետ:
-Սրբազան Հայր, ինչպե՞ս է տեղի ունենում սրբադասումը: Մեր եկեղեցին ունի՞ սրբադասման հատուկ կարգ:
Հայ Եկեղեցին որդեգրել է Ընդհանրական եկեղեցում ընդունված սրբերի նույն սրբակարգումը։ Իբրև Ընդհանրական Եկեղեցու մեկ, ամբողջական և անբաժան մասը` Հայ Եկեղեցին իր պաշտամունքի մեջ հատուկ տեղ է տվել սուրբերին՝ որպես լույսի սյուների, հավատքի առաջնորդների և օրինակելի աղոթանվեր հավատացյալների, Թեև Սուրբերի Սուրբը և սրբության աղբյուրն Աստված Ինքն է, սակայն Աստծո միջոցով սրբացված անձինք ևս հռչակվել են սուրբեր, մուծվել եկեղեցական Տոնացույցի մեջ՝ որպես տոնելիներ կամ հիշատակելիներ:
Հայ Եկեղեցին սրբադասմամբ ընդունել և ճանաչել է այն անձանց հոգևոր սխրանքը, ա) ովքեր նահատակվել են հավատքի խոստովանության վկայությամբ, բ) որոնց կենդանության օրոք կամ մահվանից հետո տեղի են ունեցել հրաշագործություններ, գ) եղել են հավատքի տարածման, եկեղեցու ուղղափառ դավանանքի պաշտպանության և Աստծու խոսքի բացառիկ քարոզիչներ դ) սրբակյաց են եղել:
Հայ Եկեղեցու սրբադասման կամ սուրբերի կանոնականացման հատուկ գործընթացը կամ եղանակը չի պահպանվել, սակայն ըստ ուսումնասիրությունների այն կիրարկվել է ըստ պայմանների և դեպքերի՝ երեք կարևոր շերտավորումներով. ա) սուրբ են նկատվել այն անձինք, ովքեր ժողովրդի կողմից լայն ճանաչում են ձեռք բերել թե՛ արդեն իսկ իրենց կենդանության ժամանակ և թե՛ իրենց մահվանից հետո, որոնց նշխարները մեծարվել են, գերեզմանները դարձել ուխտատեղիներ, իսկ մահվան կամ նահատակության օրը նշվել որպես ուրախության տարեդարձ, բ) տեղական եպիսկոպոսական վիճակում ժողովրդական բարեպաշտության և հարգանքի միջոցով ճանաչված անձինք, որպես տվյալ շրջանին հատուկ սուրբեր ոչ տոնելի աստիճանով, սակայն հետագայում որպես տոնելի սուրբեր, ճանաչվել են ամբողջ եկեղեցու կողմից, գ) Եկեղեցու բարձրագույն իշխանության՝ կաթողկոսական հրահանգով կամ կոնդակով տարեկան տոնի սահմանումով կամ տոնացույցում ընդգրկվելով:
Խոսելով Սրբադասման ծիսական կարգի մասին պետք է նշեմ, որ այն կազմվել է Սրբադասման հանձնախումբի կողմից, վավերացվել Եպիսկոպոսաց ժողովներում ապա օրհնվել Ամենայն Հայոց Հայրապետի և Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսի կողմից: Այն պարունակում է այս առիթով հատուկ գրված շարականը, սրբադասելիների վկայաբանությունը, սրբապատկերի օծում, մասունքների քողազերծում և հարգանքի ընծայում և ամենաառանցքայինը սուրբերի հռչակման բանաձևը, որով Եկեղեցին հռչակում է նրանց հոգևոր սխրանքը, դասում իր սուրբերի կարգին և ընդգրկում իր տոնացույցում:
-Ցեղասպանության զոհերի դեպքում տեղի է ունենալու հավաքական սրբադասում: Ո՞րն է դրա առանձնահատկությունն ու եղե՞լ են նման սրբադասման այլ դեպքեր:
Հայ Եկեղեցում սրբադասման սկզբունքը կազմել է Ե դարում ձևավորված «Վասն Յիսուսի և վասն Հայրենեաց» բանաձևային արտահայտությունը, որն էլ որպես հավատքի և քրիստոնյա հայրենիքի գաղափարների անքակտելի միություն, դարերի հոլովույթում մինչև այսօր առանցքային դերակատարություն ունի հոգևոր մտածողության ձևավորման և Եկեղեցու փրկչական առաքելության իրականաացման մեջ։
Ցեղասպանության նահատակների սրբադասմամբ վերականգնվում է Հայ Եկեղեցու սրբադասման կարգը և շարունակական է դառնում Եկեղեցու սրբադասման գործընթացը, որպես Սուրբ Հոգու շնորհաբաշխ ներկայության առհավատչյա Եկեղեցու կյանքում, հոգևոր սխրանքի և Քրիստոսին հավատարմության մեծագույն օրինակ: Բնականաբար, այս գործընթացի շարունակության արդյունքում, որոշակի ուսումնասիրությունից և փաստերի համադրությունից հետո կսրբադասվեն նաև կոնկրետ անուններով անձինք ոչ միայն Ցեղասպանության նահատակների շարքից, այլև դրանից առաջ և հետո սրբության օրինակներով հայտնված անհատներ: Իսկ ընդհանրական կամ հավաքական սրբադասումը հոգևոր կյանքում մշտապես եղել է եկեղեցբանական խորհրդական մտածողության առանցքն ու հիմնասյունը ըստ որի սրբդասմամբ տոնելի են դարձել և բարեխոսությունն է հայցվել հավաքական նահատակության այնպիսի դեպքերի ինչպիսիք են՝ Վարդանանց 1036 վկաները, Ղևոնդյանց քահանայից դասը, Բեթղեհեմի Սուրբ Մանուկները, Սեբաստիայի Քառասուն մանուկները, Հնից և Նորոց, հայտից և անհայտից սուրբերը և այլն:
-Գաղափարական իմաստով, ի՞նչ կտա մեզ զոհերի սրբադասումը ու կարո՞ղ է այն ինչ-որ կերպ ազդել ճանաչման ու դատապարտպան գործընթացի վրա:
Նախ ցանկանում եմ շեշտել, որ սրբադասումն ինքնին քաղաքական ուղղվածություն կամ տարր չի պարունակում, այն իր էությամբ և բովանդակությամբ հոգևոր իմաստ և ընկալում ունի և պետք է ունենա: Այս միջոցով նաև Եկեղեցին հռչակում է անձի կամ անձանց գիտակցաբար նահատակության, ինքնանվիրումի, ինքնազոհաբերության փաստը, ով կամ ովքեր չեն ուրացել իրենց հավատքը և մարտիրոսացել են, որն էլ եկեղեցին կոչում է հոգևոր հերոսություն:
Թե ինչ կտա արտաքին աշխարհում չեմ կարող ոչինչ ասել, սակայն ինձ համար Ցեղասպանության ճանաչումը սկսում է մեր ներքին կյանքի զորացմամբ: Սա վկայությունն է «Աստծո սեփական ժողովուրդ» (Ա Պետ. Բ 9) լինելու, որը մեզ հրավիրում է հավաքական սխրանքի, քննելու մեր անցյալի դասերն ու պատահարները, գնահատելու ներկան ու մեր ժամանակի նշանները:
Այն կոչում է մեզ հոգևոր խորը գիտակցությամբ այս հրավերի շուրջ ձևավորել մեր հավաքական, հանրային մտածողությունը, պետական, ազգային ռազմավարությունն ու քաղաքականությունը, Հայաստան աշխարհի, Արցախի և աշխարահսփյուռ մեր ժողովրդի հոգևոր և ֆիզիկական ապահովությունն ու պաշտպանվածությունը, մեր արդար դատի պահանջատիրությունը՝ համազգային ընդհանուր անվտանգության հարթակ ստեղծելու անհրաժեշտությունը և վերջապես սերունդների դաստիարակությունն ու կրթությունը՝ համապատասխան մեր առանձնաշնորհյալ լինելու բարձրագույն պատվին, որովհետև Տերն Ինքն ընտրեց մեզ:
