Հայաստանում պետք է կարողանանք ստեղծել չկրկնվող, «ունիկալ» մշակութային մթնոլորտ. Սերգեյ Սմբատյան

Ապրիլի 24-ին Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնում տեղի ունեցավ «Վերածնունդ» խորագրով համերգը, որտեղ ելույթ ունեցավ «24/04» համաշխարհային նվագախումբը։ Համերգային այս ձևաչափը բացառիկ էր։ Համաշխարհային նվագախումբը կազմված է 43 երկրից ժամանած 123 կատարողից:

Հունիսի 6-ին Ֆրանսիայի մշակույթի և կապի նախարար Ֆլյոր Պելերինը  Հայաստանի պետական երիտասարդական նվագախմբի գեղարվեստական ղեկավար և գլխավոր դիրիժոր Սերգեյ Սմբատյանին պարգևատրեց Ֆրանսիայի Արվեստի ու գրականության շքանշանով:

Հունիսի 14-ին նվագախումբը Արամ Խաչատրյանի անվան ջութակահարների միջազգային մրցույթի գալա համերգին է  նվագելու:

Aysor.am-ը ստեղծագործական, ինչո՞ւ ոչ, նաև անձնական հարցեր շուրջ զրուցել է երիտասարդ արվեստագետ Սերգեյ Սմբատյանի հետ:

-Այսօր Հայաստանում հաճախ են խոսում, որ հայկական դասական մշակույթն անկում է ապրում: Ըստ Ձեզ, իսկապե՞ս հայ երիտասարդի ընկալման մեջ չի տեղավորվում դասական մշակույթը:

-Ինձ հետ համաձայնեք, Հայաստանում, ցավոք սրտի, շատ մեծ ուրախությամբ, ոգևորվածությամբ են խոսում այն ամենի մասին, ինչը վատն է: Հաճախ նաև լավի մեջ են ցանկանում վատը տեսնել: Դա ազգային բնավորոթյուն է, որից պետք է ձերբազատվել, քանի որ այն մեզ դեպի վատն է տանում: Ես, դուք, իհարկե գիտենք, որ այսօր մշակույթի գնահատման խնդիր կա: Բայց նրանք, ովքեր անընդհատ վատն են տեսնում, չարախոսում, նույնիսկ տարրական հաշվարկներ անել չեն կարող, կարծիք հայտնելու ու մարդկանց աղավաղված տեսակետ հասցնելու իրավունք չունեն… Մենք Հայաստանում այսօր ունենք երիտասարդական մի նվագախումբ, որը ներկայացնում է հայ դասական երաժշտական արվեստն աշխարհում: Ո՞վ կարող է ինձ կամ Ձեզ համոզել, որ Սերգեյ Խաչատրյանը կամ Նարեկ Հախնազարյանը, ովքեր Հայաստանում չեն բնակվում, նշանակում է, չեն կրում իրենց մեջ հայ էթնիկ արվեստը: Երբեք հայ ազգի պատմության մեջ չի եղել այնպիսի դեպք, որ երաժշտարվեստում երկու նույն սեռի ներկայացուցիչներ աշխարհում համարվեն լավագույն երաժիշտները: Սա շանակում է, որ մենք ոչ թե ունենք սպասելիք վաղվա օրվանից, այլ անսպասելի հաջողություն, անկարագրելի մշակութային ժառանգություն: Մեր ազգը երաժշտություն սիրում է: Խորհրդային միության ժամանակ, երբ մարդիկ օջախ էին ստեղծում, առաջին հերթին պարտադիր գնում էին սեղան, աթոռ և դաշնամուր: Մենք մեր արյան մեջ ունենք հարգանք դեպի դասական երաժշտությունը… Երբ մարդն իր կյանքը նվիրում է երաշտությանը, հասնում է մի կետի և հետո ասում , որ Հայաստանում այդ երաժշտությունն ու կուլտուրան չկա, նշանակում է, որ նա պարտվել է կյանքին, դժվարությանը: Մենք այսօր ունենք այն, ինչը չկա աշխարհի առավել կայացած երկրներում` արվեստ, հերոսներ: Այժմ 2015 թվականն է` մեզ համար շատ կարևոր տարի, և պետք է փաստեմ, որ հայ ազգը վերջին 100 տարվա մեջ մեծ վերելքներ ունեցավ: Ունեցանք հերոսներ` Արամ Խաչատրյան, Արշիլ Գորկի… Այս երկու մարդկանց անուններն անգամ բավական են, որպեսզի չասենք, որ մշակույթային անկում նք ապրում:

-Ձեր հայաստանյան համերգների ժամանակ շա՞տ երիտասարդներ են ներկա լինում:

-Դահլիճի ուղիղ 70 տոկոսը երիտասարդներ են: Արդեն գաղտնիք չի, որ նվագախումբը Հայաստանում աշխատում է լավագույն երաժիշտների, արտիստների հետ: Ես ապրել եմ Լոնդոնում, որը կոչվում է աշխարհի ամենամշակութային քաղաքներից մեկը, ավելի լավ կարող են ներկայացնել իրենց մշակութային բովանդակությունը, բայց իրենք այդ նրբությանը չեն տիրապետում: Մեզ մոտ ընդհակառակը, կարողանում ենք ներկայացնել, բայց գնահատել` ոչ: Եթե մենք վաղը չունենանք այն, ինչ ունենք այսօր, կասենք`տեսեք, մենք 2015 թվականին այս ու այն ունեինք:

-Բայց, եթե իսկապես հանդիսատեսի 70 տոկոսը երիտասարդներ են, նշանակում է` գնահատվում է աշխատանքը:

-Խորհրդային միության ժամանակ Հայաստանում 200-ից ավելի երաժշտական դպրոց կար: Դա ահռելի թիվ է և խոսում է այն մասին, որ մշակույթի հանդեպ հարգանքը մեր մեջ կա: Այն պետք չի արժեքազրկել: Եթե նույնիսկ հասարակության մեջ կա մի մեծ զանգված, որը չի հետաքրքրվում մշակութային կյանքով, և դու անընդհատ ակնարկում ես այդ մասին` վիրավորելու նպատակով, ապա նրան վանում ես: Ես ուրախ եմ, որ կարողացել ենք մարդկանց բերել մեր դաշտ այն դաշտից, որտեղ մենք չկանք:

-Սերգեյ, բոլոր նրանք, ովքեր դրսում ապրելու, ստեղծագործելու հնարավորություն ունեն, առիթը բաց չեն թողնում: Դուք այդ հնարավորությունները անտեսեցիք: Ընդամենը 18 տարեկանում Հայաստանում հիմնեցիք Երիտասարդական նվագախումբը` կապվելով հայրենիքին: 

-Այդ հարցն ինձ էլ է միշտ հետաքրքրում… Կյանքում տարբեր ժամանակներում տարբեր կերպ ես մտածում, տարբեր որոշումներ ընդունում, որոնք գուցե այլ կերպ անեիր տարիներ անց…Բայց պետք չէ զղջալ, քանի որ ակամայից քեզ կկապես այնպիսի մի խնդրի հետ, որ միշտ պետք է զղջաս որոշումներիդ համար…Ինչ վերաբերում է իմ Հայաստան վերադարձին, ապա ոչ-ոք ինձ չէր պատադրում: Ուղղակի կար մի շարժիչ ուժ, որն ինձ վստահեցնում էր, որ կարող եմ Հայաստանում ստեղծել «ամենաունիկալ պրոդուկտը»` նվագախումբը: Այսօր աշխարհում շատ  «մոդայիկ» է գլոբալիզացիա ասվածը. նվագախմբերում նվագում են տարբեր ազգերի երկայացուցիչներ, ովքեր ներկայացնում են մեկ մշակույթ: Բայց չկա աշխարհում մեկ նվագախումբ, որը կներկայացնի մեկ ազգի մեկ սերունդ: Նվագախումբը ստեղծվեց, երբ ես 18 տարեկան էի, որից հետո մեկնեցի Լոնդոն, քանի որ միջազգային մրցույթում շահեցի: Այնուհետև Լոնդոնում հրավեր ստացա ուսումս շարունակելու հատուկ կարգավիճակում և չմերժեցի…Երկու տարի անց ինձ առաջարկեցին, որ հետագայում աշխատանքս շարունակեմ Եվրոպայում: Բայց ես նախընտրեցի վերադառնալ Հայաստան և զարգացնել նվագախմբի արդյունքները:

-Զղջման պահեր չե՞ք ունեցել:

- Երբեք: Հիմա էլ եմ կարծում, որ դա ճիշտ որոշում էր, որովհետև Հայաստանում պետք է կարողանանք ստեղծել չկրկնվող, «ունիկալ» մշակութային մթնոլորտ…Գիտեք, երբ եմ մի քիչ ջղայնանում, երբ հիասթափություներ եմ ունենում. բայց դա վայրկյաններ է տևում: Ես հասկանում եմ, որ այն արդար գործը, որն անում են շատերը, հաճախ չի գնահատվում, քանի որ հասարակության մեջ կան մարդիկ, ովքեր այսպես են մտածում. «Իմ անհաջողությունն ուրիշի հաջողությունն է»: Ցավոք սրտի, նման մարդիկ շատ ունենք:

-Արվեստի ոլորտում և՞ս:

-Այո, շատ եմ ցավում, որ նման մարդիկ շատ են հատկապես արվեստի ոլորտում, մշակույթում: Դա ուղղակի հանցագործություն է: Ցավում եմ, որ կան մարդիկ, ովքեր չեն կարողանում ընդունել դիմացինի հաջողությունը: Դա թուլության նշան է: Բայց ես հասկանում եմ, որ դժվար կլինի այս մարդկանց «էկիպաժով» առաջ գնալ, նրանք խանգարում են:

-Եթե չեմ սխալվում, Ձեր ապրիլ 24-յան նախագիծը` «24/04»-ը, հաջող անցավ:

-Շնորհակալ եմ: Իսկ կհավատա՞ք, եթե ասեմ, որ արվեստում կային մարդիկ, ովքեր բացասական կարծիք ունեին պրոյեկտի մասին: Կան գաղափարներ, որոնց շուրջ մարդիկ պետք է համախմբվեն` հավատալով ապագայի հաջողությանը: Այդ նախագիծը, որը համաշխարհայի նվագախումբ էր, այն պրոյեկտն էր, որի միջոցով առաջին անգամ մեր ցավը, խնդիրը, ամենասև կետը կարողացանք սևեռել ընդհանրացնել ու ներկայացնել միջազգային արվեստ կրող մարդկանց միջոցով: Նրանք Հայաստան ժամանեցին` հավատալով, որ իրենց գործով կարող են այս աշխարհում որևէ բան փոխել: Բնականաբար, ամենամեծ ցավս այն է, որ մենք ունեցանք արվեստագետներ, որոնք դեմ արտահայտվեցին: Դա իմ պրոյեկտը չէր, համահայկական պրոյեկտ էր… Մարդկանց ոչնչացնելու խնդիրը մինչև հիմա էլ կա, ու մենք հայկական հարցը փորձեցինք տեղայնացնել միջազգայինն ասելիքի միջոցով:

-Կունենա՞ նախագիծը շարունակություն:

-Բոլորը Հայաստանից շատ գոհ հեռացան, իսկ ես խոստացա, որ այդ նվագախումբը պետք է դեռ շարունակի իր գործունեությունը… Ես միշտ օրինակ եմ բերում. մենք ունենք մարդիկ, ովքեր գրում են շատ լավ երգ ու նոր իրենց անվանում կոմպոզիտոր, և կան մարդիկ, ովքեր չեն գրում, բայց այդպես են մտածում… Կոմպոզիտորը, երաժիշտը, արվեստագետը չի կարող չստեղծագործել: Այնպես որ, մեր նախագիծն էլ չի կարող չապրել:

-Եթե դեմ չեք, մի փոքր շեղվենք դեպի անձնական կյանք. ամուսնացա՞ծ եք, ունե՞ք Ձեր ընտանիքը:

-Ոչ, ընտանիք չունեմ: Այս պահին իմ անձնական կյանքը միայն նվագախումբն է, այն գործը, ինչին ես հավատում եմ, այդ պատճառով էլ ստիպված եմ անձնական կյանքի մասին խոսել ավելի քիչ ոգևորությամբ (ժպտում է): Բայց խոստանում եմ, հենց լինի, բոլորին կասեմ:

-Որքանո՞վ է ճիշտ, որ գործը խանգարում  է անձնական կյանքին:

-Չեմ կարծում, նույնիսկ վստահ եմ, որ չի կարող խանգարել: Կյաքն այն պրոցեսն է, որի ժամանակ պետք է վստահորեն զգաս` ինչի՞ համար ես ապրում: Չեմ կարծում, որ դա այն հարցն է, ինչի մասին ես պետք է խորհեմ, վերլուծեմ: Այս պահին չկա ուղղակի այն մեկը, ով ինձ կդրդի մտածել, որ ժամանակն է ընտանիք ստեղծել: Ես ավելի քան վստահ եմ, որ պետք է այդ մարդուն հանդիպես, նոր մտածես ընտանիքի մասին: Բայց հանդիպելիս էլ պետք է հավատաս, զգաս, որ նա հենց այդ մարդն է, ու վստահես…

-Եվ ինչպես եք զգալո՞ւ:

-Դասախոսս միշտ մի շատ հետաքրքիր բան էր ասում. «Երաժշտությունը պետք է զգաս, որպեսզի այն քո մեջից դուրս գա: Մարդու զգայարանները, էմոցիան, Աստված է տվել: Կոմունիկացիոն հնարքները` լեզու, խոսք, բառ, մենք ենք ստեղծել: Մի փորձիր Աստծո ստեղծածը բացատրել մարդու ստեղծածով»… Այնպես որ, եթե զգում ես, պետք չէ այն վերլուծես: Արվեստը հենց դրա մեջ է: Եթե զգում ես ինչ որ բան և վստահ ես, որ բառերով շատ լավ կարող ես բացատրել, միևնույն է, պետք  չէ դա անել, հատկապես, երբ խոսքը վերաբերում է մարդու զգացմունքին մարդու նկատմամբ…

-Արվեստագետները շատ էմոցիոնալ են, զգացմունքային: Դուք երիտասարդ եք: Հետաքրքիր է, հաճա՞խ եք սիրահարվում:

-Սիրահարվել չէ, բայց ինչ-որ հետաքրքրություններ, հետաքրքրիր մարդկանց հետ շփվել սիրում եմ: Չէի ասի, որ ռոմանտիկ մարդ եմ, որ այդպես գլխակորույս սիրահարվեմ, բայց փորձում եմ շատ պրագմատիկ կյանքով չապրել: Արվեստը չի էլ թողնի, որ այդպես ապրեմ: Բայց սիրահարված ժամանակահատվածներ հաճախ չեմ ապրում իմ կյանքում:

-Կարևորո՞ւմ եք ապագա կողակցի մասնագիտությունը:

-Երկու տարի առաջ ասում էի` ցանկացած մասնագետ կարող է լինել, բացի երաժիշտից… Բայց հիմա մտածում եմ` իսկ ինչո՞ւ ոչ: Այն ժամանակ մտածում էի, որ դժվար կլինի երկու երաժիշտների համատեղ կյանքը: Սակայն, ամեն դեպքում, չեմ պատկերացնում: Չկա մի կերպար, ինչպիսին իմ մտքերում կա և ես փնտրում եմ: Ուղղակի կվստահեմ զգացմունքներիս:

-Գործից դուրս ինչպե՞ս եք սիրում անցկացնել հանգիստը:

-Պասիվ հանգստի սիրահար եմ: Սիրում եմ լինլ ընկերներիս, ընտանիքիս միջավայրում: Ինձ պահպանողական չէի համարի, ուղղակի մարդ եմ, ով գնահատում է ժամանակը: Դա մեր կյանքի այն չափման միավորն է, որը երբեք չենք կարող ետ բերել: Եթե ունենք քիչ թե շատ ժամանակ, ապա պետք է այն անցկացնեք մեր մտերիմների, սիրելիների, ընտանիքի հետ, որոնցից միշտ դրական լիցքեր եք ստանում, ինչն էլ ազդում է գործունեության վրա:

-Սերգեյ, կա՞ Ձեր կյանքում այնպիսի ժամանակահատված, ինչի համար զղջում եք, համարում եք, որ վատնել եք այդ ընթացքը:

-Ես ծնվել եմ երաժշտական ընտաիքում, որտեղ չկար հարց` ինչ կդառնաս: Այդպիսի ընտանիքներում կա մթնոլորտ` երաժշտություն, որը հուշում է դեռ մանկուց: Եթե ուրիշները դպրոցն ավարտելուց հետո են որոշում` ինչ դառնալ, ապա ես 4 տարեկանում որոշեցի, որ պետք է դառնամ ջութակահար, երաժիշտ… 8,9, 10 տարեկան, միջազգային մրցույթներ, հաղթանակներ… Ժամանակ չեմ էլ ունեցել ժամանակ վատնելու…

-Դուք ջութակահար եք, հնարավո՞ր է երբևէ ներկայանք որպես ջութակահար:

-2016 թվականի դա անպայման անելու ենք: Դրա համար ժամանակ էր անհրաժեշտ: Զգում եմ, որ մարդիկ հետաքրքրված են, թե ինչպե՞ս կարող է դիրիժորը նվագել: Կարծում եմ, 2016 թվականին ականատես կլինեք…