Փաստորեն, թատրոնը փրկեց մեր կյանքը. Անահիտ Քոչարյանը 1988 թվականի Գյումրու աղետի մասին

1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ը հայի պատմության ամենասարսափելի էջերից է, որն ուզում ես անվերադարձ թերթել: Սակայն սպիները միշտ էլ հիշեցնում են վերքի մասին…

Aysor.am-ը զրուցել է Գյումրու Վարդան Աճեմյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնի և Երևանի Մհեր Մկրտչյան արտիստական թատրոնի դերասանուհի, վաստակավոր և ժողովրդական արտիստուհի Անահիտ Քոչարյանի հետ: Ի դեպ, շատ-շատերը նրան հիշում են «Ուրախ ավտոբուս» գեղարվեստական ֆիլմից՝ Սաթենիկի կերպարով:

Հաճախ պատահականությունները դառնում են ճակատագրական: 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ին ևս Խորեն Աբրահամյանի (նա այդ ժամանակ Լենինականի Դրամատիկական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարն էր) հրավիրած ժողովը ճակատագրական դարձավ տեղի դերասանների համար: «Սումգայիթի ջարդերն արդեն եղել էին, մենք այդ օրը ժողով ունեինք՝ փախստականների համար օգնություն հավաքելու նպատակով: Փաստորեն, թատրոնը փրկեց մեր կյանքը… Այդ օրը ժողովին չէին եկել մեր թատրոնի երկու դերասանուհիները, գրական մասի վարիչն ու դաշնակահարուհին. նրանք տանն էին մնացել ու զոհվեցին: Դերասան Սամվել Սարգսյանի կինն ու որդին զոհվեցին, Ֆրունզիկ Ամիրխանյանի երկու երեխաները դպրոցում էին մահացել… Շատ էին կորուստները»,-հոգոցով վերհիշեց դերասանուհին:

Նրա ընտանիքը աղետից երկու օր անց տեղափոքվեց Երևան. «Մենք դժոխքը տեսանք… Քանի որ փոքրիկներ ունեինք, եկանք Երևան՝ ամուսնուս եղբոր տուն: Սակայն չդիմացանք. երեխաներին թողեցինք այստեղ ու Գյումրի վերադարձանք: Առավել սարսափելի էր այդ երկու օր հետոն… Ամբողջ ճանապարհին մտածում էի. «Սա դժոխքի ճանապարհն է, մենք մտնելու ենք դժոխք»…Իսկապես՝ դա այդպես էր. մեքենաների անվերջ շարան, դագաղների ու դիակների առատություն: 4-5 հարկանի շենքեր կային, որոնց ոչինչ չէր եղել: Մեր տունը ևս պահպանվել էր, բայց մենք վախենում էինք ապրել դրանում: Շատերն էին մեր վիճակում… Պետք է մեր տուն մտնեի, որպեսզի երեխաների համար հագուստ վերցնեի: Չէ՞ որ քաղաքից գնացել էինք հենց այնպես, առանց որևէ բան վերցնելու: Մեր շենքը գտնվում էր նախկին Լենինի հրապարակի մոտ… Հրապարակի կանաչապատ տարածքում դիակներ էին դրված՝ հնարավորինս ծածկված վիճակում: Հայտնվել էի հրապարակի մեջտեղում ու կարծես ուզում էի բոլորին տեսնել, հասկանալ՝ ովքե՞ր են: Ինձ թվում էր՝ կկարողանամ մեկն ու մեկին օգնել, բայց թե ինչպե՞ս կարող էի մահացածներին օգնել՝ չգիտեմ: Մեր դերասաններից մեկը հանդիպեց, ձեռքիցս բռնեց ու դուրս քաշեց… Երկրաշարժից հետո մեր թատրոնի կազմն ամբողջովին տեղափոխվեց Երևան. Խորեն Աբրահամյանը մեզ տարավ թատերական գործիչների միության «պանսիոնատ», այնտեղ ապրեցինք ու ստեղծագործեցինք մեկ տարի: Մեկ տարի անց վերադարձանք Գյումրի՝ Շեքսպիրի «Սիրո ապարդյուն ճիգերը» ներկայացմամբ: Փորձել էինք մի քիչ ավելի ուրախ ներկայացում անել: Վախով էինք սպասում առաջին օրվան. և՛ կորստի վիշտն էր թարմ, և՛ քաղաքն էր ավերակ: Ո՞նց պետք է ընդուներ հանդիսատեսը, կգար՞, թե՞ ոչ: Բայց պատկերացրեք՝ վարագույրը բացվեց և լեփ լեցուն դահլիճ տեսանք: Ի դեպ, աղետի ժամանակ թատրոնի շենքը չէր վնասվել, նույնիսկ, երբ այլ երկրներից եկել ու մերոնց հետ շենքի ամրությունն էին ստուգում, հարցրել էին, թե արդյոք շենքը երկրաշարժից հետո է կառուցվել: Մեր աշխատակիցներն էլ ամեն կերպ պահպանել ու այնպես էին արել, որ թատրոնը չկողոպտվի…Երևի, երբ Աստված դժբախտություն ու մեծ վիշտ է տալիս մարդուն, մեկտեղ՝ դիմակայելու մեծ ուժ է տալիս: Այդ պահին չես զգում այն ամբողջ սարսափն, ինչի մեջ դու կաս: Որոշ ժամանակ անց ես գիտակցում՝ ինչ կատարվեց, ինչպես այդ մի քանի վայրկյանը մարդկանց ճակատագրերը փոխեց, ամեն ինչ գլխիվայր շրջեց: Ու այդպես է մինչև այսօր»,-գրեթե արտասվախառն վերհիշեց ժողովրդական արտիստուհին:

Գյումրին այսօր թեև ժպտում է, կատակում, բայց փոխվել է. կենսակերպը նաև բնավորություն է ձևավորում. «Արդեն տարիներ հետո ամենամեծ կորուստն այն եղավ, որ գյումրեցու տեսակը բացասական առումով փոխվեց: Այն ժամանակ անընդհատ օգնություններ էին գալիս տարբեր վայրերից ու գյումրեցին վազում էր այս օգնությունից այն օգնություն՝ սնունդ ու հագուստ ստանալու: Դա «ուզվոր» մարդու բնավորություն ձևավորեց: Իհարկե, այդ պահին պետք էր այդ օգնությունը, բայց ափսոս, որ շատերի համար այն ճակատագրական դարձավ տեսակի ձևավորման հարցում… «Ուրախ ավտոբուս» ֆիլմի մեջ, երբ իմ կերպարը գնում է երեխային որդեգրելու, Մարուսի դերակատարը միջանցքում հուզված խոսում է. «Էս հպարտ ժողովուրդը ինչի պիտի վիզը ծուռ օգնության սպասեր, էս ի՞նչ արեցին մեզ հետ»… Դա փոքրիկ ու գուցե աննշան նախադասություն է, բայց շատ բնորոշ ու ճիշտ, իրական բան է: Գյումրին, որ, կարելի է ասել՝ ամբողջ Հայաստանին էր պահում իր և՛ մսի կոմբինատով, և՛ տեքստիլ կոմբինատով, և՛ իր մյուս արտադրություններով: Չէ՞ որ ամեն տեղից գալիս էին, որ մեզ մոտից առնեն, տանեն: Գյումրեցին, թեկուզև ի մեծ խոսելով, բայց բաց սրտով՝ հանկարծ վիզը ծուռ սպասի օգնությա՞ն. փոխվեց տեսակը մարդու… Բայց այսօր Գյումրին փորձում է ոտքի կանգնել: Արդեն իսկ երիտասարդների մի սերունդ կա՝ 20-27 տարեկան մարդիկ, որ չեն տեսել երկրաշարժը: Նրանցից մեկի հետ էի այսօր խոսում և գիտե՞ք ինչ ասաց. «Չմոռանանք, բայց նաև չհիշենք»: Այդ երիտասարդները չեն էլ ուզում այդ ծանր հիշողությամբ, բեռով ապրել: Փորձում են անընդհատ առաջ նայել: Քաղաքն էլ կարծես տեսքի է գալիս: Ասում են, որ արդեն երկրաշարժից անտուն մնացած ոչ մի ընտանիք չկա. Ճիշտ է, բնակարանի խնդիր, տնակներում ապրող մարդիկ դեռ կան, բայց ոչ աղետի հետևանքով: Այդ խնդիրն ամբողջ Հայաստանում է, միայն աղետի գոտուն չի վերաբերում… Համբերություն մեր Գյումրուն»,- Aysor.am-ի հետ զրույցը եզրափակեց Անահիտ Քոչարյանը: