Բացառիկ հարցազրույց՝ թատերագիր Վահրամ Սահակյանի հետ

Հեղինակի պահանջով՝ արգելվում է նյութի արտատպումը՝ մասնակի կամ ամբողջական: Հարցազրույցի հեղինակային իրավունքները պատկանում են Aysor.am կայքին: Նյութի գործածությունը թույլատրվում է բացառապես հեղինակի և Վահրամ Սահակյանի թույլտվությամբ:

Aysor.am-ի զրուցակիցն է ժամանակակից գրող, դերասան և թատերագիր Վահրամ Սահակյանը:

-Վահրամ, որքան տեղյակ եմ՝ նոր պիես եք գրել, ներկայացում է պատրաստվում: Մի փոքր կմանրամասնե՞ք:

-Իսկապես, նոր պիես է գրված, բայց դեռևս փակագծերը պետք չէ բացել: Այդ մասին մեր ստեղծագործական խումբն ավելի ուշ կխոսի: Միայն կարող եմ ասել, որ ներգրավված են այսօրվա հայտնի ու նշանավոր այն դերասանները, որոնց դուք տեսել եք նաև իմ նախկին մեծ գործերում։ Կարծում եմ, այս ներկայացումը վերջին տարիներին առաջացած շատ ու շատ հարցերի պատասխանն է:

-Իսկ ե՞րբ է նախատեսվում պրեմիերան:

-Հավանաբար՝ գարնանը կամ ամռանը, կոնկրետ դեռ պարզ չէ։ Սա հսկայական գործ է, աշխատանք, որի ստեղծման գաղափարական աշխատանքին մասնակցում եմ ոչ միայն ես, այլև պրոդյուսերը, դերասանները:

-Ձեր պիեսները բավական երկարակյաց են, տարիներով մնում են բեմում՝ դահլիճները լեփ-լեցուն լցնելով: Ըստ Ձեզ, ո՞րն է նման հաջողության գրավականը:

-Դրանց ուժը ստեղծագործողների խմբակային աշխատանքն է: Ոչինչ չունեմ ասելու, ես հիանալի երկխոսություններ եմ գրում, կառուցում եմ այդ ամենը, բայց ինքս դժվարանում եմ սյուժետային գիծ հնարել: Այդ հարցում ինձ օգնում են թե՛ բեմադրիչը, թե՛ պրոդյուսերը, նաև դերասանները, երբեմն՝ նաև իրենց «իմպրովիզներով»:

-Չե՞ք մտածում խաղացանկային թատրոնների հետ համագործակցելու մասին:

-Շատ եմ ցանկանում, բայց իրենց մոտ ամեն ինչ բարդ է, իսկ մոտեցումը հին, խորհրդային տարիների։ Մյուս թատրոնները մի տեսակ հնացած են՝ անգամ երիտասարդական համարվողները: Միանման խաղացանկ՝ արդեն 30 տարի։ Ու նույն խորհրդային ձևը՝ պիեսը բեր, բեմադրենք: Շատ տգեղ երեւույթ, որովհետև պիեսը կբերես, կհանձնես, ռեժիսորն էլ ոնց ցանկանա, այնպես կբեմադրի, ինչպես կուզի՝ կկրճատի, կավելացնի, դերաբաշխում կանի՝ իր ծանոթ դերասաններին լցնելով, ու այդ պիեսը կդառնա գորշ, անդուր ներկայացում, ինչպես այդ թատրոնների մյուս գործերը: Դրանից առաջինը հենց ես կտուժեմ: Իսկ այստեղ ես, ռեժիսորը, պրոդյուսերը, դերասանները հենց դրանով ենք ապրում. հասկանում ենք, որ թեման, գաղափարը, ժամանակը հասունացել է, մեր ժողովրդի համար սա կարևոր բան է: Դա համատեղ աշխատանք է դառնում, որի արդյունքում ծնվում է կայուն, լիարժեք, հումորով, երգիծական ողբերգություն, որն ուղղակի բաց տեղ չի ունենում: Ու կարևորը, պետք է մարդիկ հասկանան, որ դա այսօրվա խոսք է, իրենց հետաքրքրում է: Թե չէ հիմա գրել պիես մարդկային բարդ փոխհարաբերությունների, կին-տղամարդ հասկացությունների, լացացնող թեմաների մասին՝ անպիտան է: Այլ բան, որ ունենաս թատրոն՝ 30 ներկայացման խաղացանկով, որոնց մեջ կլինի նաև այդ թեմայով ներկայացում: Իսկ եթե համարվում ես գործող թատրոն, ապա պետք է ունենաս ժամանակակից դրամատուրգիա: Պետք է գտնես դրամատուրգի, հակառակ դեպքում՝ փակիր այդ թատրոնը: Այսօր «Պեպո» ու «Շեքսպիր» խաղալով չես ունենա գործող, լիարժեք, խոսուն ու ժամանակակից թատրոն, այսօրվա թատրոնը պետք է լինի արդիական, համարձակ, սուր ասելիքով ու լավ դերասաններով (մտածում է)… Բայց, դե այսօր լավ դերասան կարծես չկա, հատկապես երիտասարդների մեջ:

-Իսկ մեր Թատերական ինստիտուտն ինչո՞վ է զբաղված:

-Երբեմն լինում եմ իրենց մոտ: Ճիշտ է, ուզում են ինչ-որ բան անել, բայց մեկ է՝ շատ կաշկանդված, դանդաղաշարժ երիտասարդություն եմ տեսնում: Լավ արվեստ ընկալելու ցանկություն չունեն, հանրաճանաչ ֆիլմերի անուններ եմ տալիս, որ 3-4-րդ կուրսի ուսանողը չգիտի… Երիտասարդը պետք է շարժուն լինի: Հիշում եմ, երբ 80-ական թվականներին «Ոզնիներ» թատրոնը բացեցինք՝ 22 տարեկան էի: Վարդան Պետրոսյանի հետ գնացինք Մոսկվա, թատրոնի բոլոր փաստաթղթերը ձեռք բերելու համար հազար ու մի դժվարությունների միջով անցանք: Բայց կարողացանք գալ, ստեղծել թատրոն, հավաքել խումբ ու խաղալ: Իսկ այսօր երիտասարդ դերասանին կանչում ես, որ ստեղծագործական որևէ հարց քննարկես՝ մի ժամ հարցնում է, թե ո՞նց տան տեղը գտնի: Հետո էլ դրանցից մեկ-երկուսը մի թեթև երևում են, բոլորը սկսում են գրել՝ հայ հայտնիները։ Բայց հիշեք, որ երկու տարի հետո ոչ-ոք էդ հայտնիների անունն ու դեմքը չի հիշելու։ 100 տոկոսով բան եմ ասում՝ ում հիմա ասում են հայտնի՝ վաղը կորելու է գնա։ Որովհետև մի տափակ կոմեդիայի կամ ռաբիս սերիալի մեջ երևալով՝ մարդն ամեն ինչ կդառնա՝ աստղից բացի։ Տեսեք դրանց խաղը՝ հուզմունքն արտահայտում են «պռոշ դողացնելով», վախն ու զարմանքը՝ աչքերը կլորացնելով, ուրախությունը՝ ավանակի ատամները բացելով, ձայնի ինտոնացիան էլ այնպիսին է, որ աշխարհում ոչ ոք էդպես չի խոսում։ Դա եղավ դերասանի արվե՞ստ։ Դա սովորական ինքնագործունեություն է և անշնորքություն: Միջին սերունդն էլի ոչինչ: Օրինակ, եթե հայր և որդի խաղալու լինեն՝ ի՞նչ պետք է անեն: Ասենք, հայր կարող է խաղալ Լևոն Հարությունյանը, գուցեև՝ Ավո Խալաթյանը, Արման Նավասարդյանը, Մխիթար Ավետիսյանը, բա որդի՞ն ով խաղա։ 18-ից 22 տարեկան երիտասարդ դերասան է պետք չէ՞։ Հիմա ես զբաղված չեմ զուտ քննադատելով, ընդհակառակը՝ ցավում եմ այս փաստի համար:

-Այսօր կատակերգական ժանրի ներկայացումներն ու ֆիլմերը գերակշռող են: Ինչպե՞ս կգնահատեք դրանք որակապես:

-Գոհ եմ տեխնիկական որակից, դիմահարդարի, լույս գցողի աշխատանքից: Ինչ վերաբերում է թեմաներին, ապա անգամ ամենաանմեղ կատակերգությունը պետք է իմաստ ունենա: Այնքան խնդիրներ կան, որ դրանցից մեկն ու մեկին գոնե որոշ չափով որ անդրադառնան՝ հետաքրքիր կլինի: Կոմեդիայի մի տեսակ կա, որից ես գարշում եմ: Դա կոչվում է իրավիճակային կոմեդիա. դրանց ժամանակները վաղուց անցել են, ցավներդ տանեմ, հերիք է հավաքեք 3 տափակ, թերարժեք, անորակ ու անագորույն «դերասան» ու գրդոն-կինո նկարեք: Ավելի վատն էլ կա. երբ տեսնում ես արդեն տարիքով ու ճանաչված դերասան, որ ցանկանում է ծիծաղ կորզել չափազանցված, ընդգծուն միմիկայով, ինտոնացիայով և այլ կապիկություններով։ Ես նմանին ուզում եմ ասել՝ տղա ջան, նման խաղի ժամանակներն անցել են 19-րդ դարի վերջերին: Հիմա բոլորի համար տհաճ է այդ ինտոնացիաներով, դիմախաղերով ծիծաղ կորզելը: Դա ի՞նչ է, արվե՞ստ: Ո՛չ, դա նշանակում է՝ «թքել» ես քո արվեստի վրա: Գոնե Ձեր տարիքը հարգեք: Ինչո՞ւ ես վատ բաներ անելով փող վաստակում, եթե կարելի է նաև լավ բանով գումար վաստակել։

-Մենք չունե՞նք այդպիսի «լավ բաներ»:

-Իհարկե ունենք. Մալյանի ֆիլմերն են, ո՞վ չի նայել «Կտոր մը երկինքը»: Խորեն Աբրահամյանի, Մհեր Մկրտչյանի մարմնավորումները… Անհամեստություն թող չլինի՝ լավ բանը «Խաթաբալադան» ու «Մեա Կուլպան» են, որ լեփ-լեցուն դահլիճներ էին պահում երկար տարիներ: Ու էլի ունենք նոր բաներ, որոնք կպահեն 2016-ից մինչեւ 2030-ականները ու ոչ մի թատրոնի, թատերախմբի ծպտունը չի լսվի՝ լինի ակադեմիական, նորարարական թե ինքնագործ։ Վատը գիտե՞ք որն է։ Թվում է, թե ինչ-որ գործ ես արել, աշխատել ես մշակույթի ասպարեզում, մարդկանց մի բան ես տվել, բայց tv-ներում և ռադիոներում հայտնվում են չոբանանման անձինք ու այնտեղից ռաբիսություն, գաղջություն և անճաշակություն շաղ տալով՝ թքում են բոլորի երեսին։ Օրինակ հենց ռադիոները՝ իրենց ռուսական պոպսայով ու տաշ-տուշով։ Ես կյանքումս որևէ ազգության մասին ոչ մի վատ խոսք չեմ ասել, երբե՛ք, անգամ թուրքերի մասին: Իրենց մասին խոսելիս ասում եմ՝ հարևան պետություն: Բայց երբ տեսնում եմ, որ ռուսական գողական երաժշտությունը՝ «мурка»-ն ինչպես են ռադիոներն իրար հերթ չտալով հնչեցնում՝ մտածում եմ, որ այդ մարդկանց՝ հաղորդավարների, ռադիողեկավարների մարդկային էվոլյուցիան չի ավարտվել: Եվ առանց չափանզանցնելու կարող եմ ասել՝ նման մուռկա հաղորդող ռադիոների տեր-տիրականները կեղտից ծնված մարդիկ են, նրանք գողական, կրիմինալ ոգի են մտցնում սերնդի մեջ։ Սովետից մնացած աղբ։

-Նման դեպքերում պատճառաբանությունը հետևյալն է՝ պահանջարկ կա:

-Դե իրենց պետք է ասել՝ այ «ուռոդ», եթե դու դա ես հնչեցնում՝ նպաստում ես մարդկանց վատ ճաշակին: Ինչի՞ ես նման բան անում: Ավետարանում գրված է. «Վայ նրան, ում ձեռքով կգա գայթակղությունը»: Բայց սա գայթակղություն էլ չի, հանցագործություն է: Այս անկախության համար մարդիկ են զոհվել, իսկ դուք թքում եք նրանց, նրանց ընտանիքների, համակիրների երեսի՞ն՝ նորից դնելով այդ կեղտոտ ռուսական պոպսան։ Խայտառակ ռադիոալիքներ և tv-ներ են բացվել: Դուք այդ «ռադիո ջաները» գոնե մեկ անգա լսե՞լ եք: Դրանով մի ամբողջ սերունդ են փչացնում, ռաբիսացնում, բռնաբարում:

-Մյուս մասն էլ ապահովում է թուրքական մուղամը:

-Նրանց մոտ գենետիկ խնդիր կա, իրենց ոչինչ չես կարող ասել: Իրենք Երևանում ապրող թուրքեր են: Չէ՞ որ 20-ական թվականներին այստեղ 60.000 թուրք է եղել: Նրանք հո չգնացի՞ն կորան: Աստեղ են ապրում՝ «յան» ազգանունով: Ես այլևս չեմ խոսում այդ մուղամ լսողների մասին, իրենք իրենց ազգային երաժշտությունն են լսում: Սուպերմարկետներում էլ համատարած արևելյան երաժշտություն է…Տոլերանտ լինենք նրանց նկատմամբ, թող լսեն իրենցը: Իրենք են, իրենց ազգայինն է, իրավունք չունեք բան ասելու։ Նորից եմ շեշտում՝ սա ոչ անճաշակության խնդիր է, ոչ էլ ռաբիսության, սա տվյալ զանգվածի ազգային պատկանելությանն է վերաբերում: Արյան պահանջի դեմ չի կարելի պայքարել:

-Վահրամ, մեզ մոտ այսօր հերոսներն էլ են տարբեր. երեխաների, պատանիների համար հերոսը «գողականն» է, նույնիսկ ֆիլմերն են նման դաստիարակություն ստանձնել՝ քրեական աշխարհը պրոպագանդելով:

-Դե, արդեն ասացի, որ գողական-ռազբորկայական-բանտային մշակույթ է ձևավորվում։ Թեև աշխարհում էլ է այդպես, մարդիկ սիրում են դա. երբ փոքր էի, անընդհատ նայում էինք «Կնքահայրը», «Մի անգամ Ամերիկայում», հետո՝ «Բրիգադա»: Բայց այն փոքր պետությունը, որն ունի կոնկրետ խնդիրներ, նոր է անկախացել՝ դրա համար զոհեր տալով, պատերազմի է մասնակցել և ունի հավակնություն՝ կոչվելու հին ստեղծագործ ժողովուրդ, իրավունք չունի իր ստեղծածի 90 տոկոսը դարձնել ամենակեղտոտ գողական, ամենավատ ժարգոնով, ամենաանտաղանդ դերասաններին հավաքած՝ հիմար-հիմար խոսակցություններով աղտոտված եթեր, դահլիճներ կամ լսարան։ Իրավունք չունեն այդպես փչացնել սերնդին: Ես հաճույքով նայում եմ ռուսական, եվրոպական բազմասերիանոց ֆիլմեր քննիչների, ոստիկանների մասին, բայց նրանք դրա հետ մեկտեղ ունեն նաև այլ ժանրերի լավ ֆիլմեր: Ու ինչպե՜ս են խաղում իրենց 18-25 տարեկան դերասանները վաստակաշատ դերասաններին հետ: Հասկացանք, իրենք մեծ երկիր են, շատ են, բայց մեզ մոտ էլ պետք է գոնե մեկ դերասան չլինի՞, որ իր բեմ դուրս գալուց ես իր փոխարեն չամաչեմ: Ես հասկանում եմ, որ դերասանի մասնագիտությունը ամենաբարդն է, ինքս էլ դեռ ուսանող տարիքից բեմ եմ բարձրացել, բայց դե դա իրենց գործն է, թող մասնագիտանան:

-Դո՞ւք ինչու չեք ներկայանում որպես դերասան, չէ՞ որ, ինչպես նշեցիք, փորձ ունեք:

-Ես որ խաղամ, այսօրվա դերասանները կամաչեն: Ասում եմ լուրջ և անհամեստություն չկա ասածիս մեջ։ Բայց չեմ ուզում, հիմա դա իմ գործը չի: Բեմ բարձրանալու համար ես 2-3 ամիս պետք է վերականգնվեմ որպես դերասան, կուրսերի գնամ, ձայնս մշակեմ, ոչ թե բարձրանամ բեմ ու գոռգռամ այնտեղից՝ գռեհկաբար հուզմունք խաղալով: Մի զարմացեք, այդպես անում են հայտնի դերասանները. բարձրանում են բեմ ու սկսում գոռգոռալ: Փառամոլություն կա դրա մեջ՝ ես եմ, իմ ձենը պիտի բարձր լինի: Ակադեմիական դերասանի բթամիտ վարմունք, ոչինչ չասող, ոչինչ չունեցող մարդ: Ու մի բան էլ։ Ահավոր բան է, երբ մտավորական կոչվողը հարցազրույց տալիս այնպես է խոսում, կարծես փողոցային խուժան լինի: Ու դա անում է դիտավորյալ։ Հենց էդպես՝ ամբոխին ու բազմությանը հաճոյանալու համար, տեսեք, տեսեք՝ ես ձեզնից եմ, ձեր հետ եմ, ժողովուրդ: Իսկ էդ ո՞ր օրվանից է համարվում, որ ժողովուրդը պետք է բռի լինի։ Նորից եմ հարցնում՝ ո՞վ է ասել, որ ժողովուրդը դա փողոցային անկիրթ խուժանն է։ Չկա նման բան։ Իսկ սրանք իրենց դրել են ազգի մասին մտածողի տեղ։ Բա որ մտածում ես ազգի կամ նոր սերնդի մասին ու էդ նոր սերունդն էլ սիրում է քո արվեստը՝ ինչի՞ ես թույլ տալիս, որ քեզ տեսնեն ծամոնը բերանիդ, անթրաշ, փողոցային խուժանի կարգավիճակում: Այդ երիտասարդն արդեն քեզ չի ուզենա լսել: Ստեղծագործողը պետք է մի քիչ տարբերվի իր հանդիսատեսից, իր ընթերցողից: Լինի տարբեր, բայց իրեն բարձր չդասի։ Գիտեք, երբ տաքսի եմ նստում ու ինձ վարորդներն «ապեր»-ով են դիմում, դրանից միայն ուրախանում եմ: Նշանակում է՝ ջահել եմ երևում: Իսկ մեր հայտնիներից մեկին որ «ապեր» ասեն, կիջնի մեքենայից, կվիրավորվի, կասի՝ ինձ չես ճանաչո՞ւմ: Ինչի՞, «ապեր» են ասել՝ ուրախացի, որ ջահել ես երևում, այ 65-ամյա զառամյալ հրեշ:

-Վահրամ, ինչի՞ց եք առավել շատ բարկանում:

-Տարեց տարի աճող անկրթությունից: Իմ ամբողջ կյանքում չեմ կարողացել շփվել անկիրթ մարդկանց հետ՝ լինի դերասան, գրող, խանութի աշխատող, բանվոր, թե տաքսու վարորդ: Առավել ևս տանել չեմ կարողանում անկիրթ, բողոքավոր, ցածր ու «пошляк» կանանց: Եթե մարդը փողոցում, հասարակության մեջ հեռախոսով խոսում է ավելի բարձր, քան իր տանը, ապա նա պարզապես խոզ է։ Հիշո՞ւմ եք «Շնային սիրտ» ֆիլմը, այ դրա միջի Շարիկովն է՝ շնային սրտով, պրոլետարական շարժուձևով և փնթի արտաքինով։ Այդպիսիները միշտ առիթ են փնտրում, որ քիչ թե շատ ինտելիգենտ, ճանաչված մարդուն վիրավիրորեն, ընդ որում ամենուր՝ փողոցում, եկեղեցում, սրճարանում, ինտերնետում: Նրանց մեկնաբանությունները, գրառումները տեսե՞լ եք՝ սա «ծախված» է, նա «տականք» է, «բա դուք կուտեք, բա ի՞նչ կանեք»… Խոսում են այնպիսի բաներից, որոնց մասին կիրթ մարդը ոչ միայն չի խոսի, այլև չի իմանա դրա մասին, ասենք՝ էսինչը իր երեխային մասնավոր դպրոց տվեց, էնինչը ավտո առավ և այլն։ Նորմալ մարդը նման բան կասի՞, կամ կիմանա՞՝ ով ում կինն է, ով ում ամուսինը: Ու վատն այն է, որ շատերի համար իրենք դարձել են հերոս: Այ հենց էդպես՝ ցածր, նախանձ ու փնթի անձը դարձել է հերոս, նրանց սիրում են ու կարեկցում։ Նրանք իրենց դնում են անապահովի տեղ, զրկվածի տեղ, բայց բոլորից լավ են ապրում: Դա դարերից է եկել: Մարդու անապահովությունն ու զրկվածությունն իրենց վերջին զենքերն են: Գռեհիկ են տանը, անկողնում, փողոցում, հայրենասիրության մեջ… Նույն բաները ուտելու ու խմելու մեջ: Չեն զարգանում, տարբեր տարիքներում անընդհատ նույն գործողությունն են անում, նույն կյանքով ապրում, նույն կատակներն են անում, նույն դարդերն են լացում:

-Երբեմն քաղաքական-հասարակական խնդիրների մասին Վահրամ Սահակյանը լռակյաց է դառնում: Սակայն Ձեր պիեսներում նման խնդիրներին խորությամբ եք անդրադառնում: Միտումնավո՞ր է այդ լռությունը…

-Ճիշտ է, ես անդրադառնում եմ խորությամբ, դատողությամբ և պատմաժամանակագրական ճշգրտությամբ։ Որովհետև դա պատասխանատու գործ է և եթե ուղղակի հարցազրույցի նպատակով խոսեմ դրանց շուրջ՝ կստացվի մակերեսային, հասարակ մի բան: Կարծում եմ, ցանկացած ստեղծագործող մարդ իր գաղափարներն ու մտքերը պետք է օգտագործի իր ստեղծագործություններում: Եվ հետո, գիտեք, երբ նկատեցի, ուսումնասիրեցի, թե վերջին երկու-երեք տարիներին համացանցում, սեփական ֆեյսբուկյան էջերում ինչպես են իրենց դրսևորում շատ-շատ ստեղծագործողներ, հասկացա, որ նրանց մեծ մասը դարձել է զրո: Նրանք իրենց կյանքում ոչինչ չունեն ասելու, վերջին 20 տարում ոչինչ չեն ստեղծագործել: Բնական է, այդպիսի մարդը պետք է խոսի, իր անունը հնչեցնի ու հիշեցնի: Մարդ կա հենց դրանով է ապրում, մարդ կա փող է ստանում դրա համար։ Հենց էդպես՝ ռուսամետ կամ արևմտամետ լինելու համար կոնկրետ փող է ստանում։ Նաև նոր անուններ կան, ովքեր պետք է գովազդվեն, իրենց մասին բարձրաձայնեն: Թող այնպես չընկալվի, թե ես ասում եմ՝ պետք է խուսափել սեփական կարծիքը հանրության առջև բարձրաձայնելուց, բայց երբ անընդհատ դրանով ես զբաղվում՝ ո՞ւր է մնում քո մասնագիտությունը: Հարց եմ տալիս, կոչվում ես դերասան կամ կինոռեժիսոր, ո՞ւր են դերերդ, ո՞ւր են ֆիլմերդ, այ բողոքի տակառ։ Թող ոչ-ոք չվիրավորվի, բայց գտնում եմ, որ այդպիսի մարդիկ թքած ունեն թե՛ հայրենիքի, թե՛ սեփական մասնագիտության և թե՛ իրենց վրա։ Մենակ թե իրեն կարդան, լսեն ու ասեն՝ սիրտս հովացավ։ Վինտիլյատոր ես, ինչ ես, որ հովացնում ես, գնա գործով զբաղվիր։

-Այդ մարդիկ կարող են Ձեզ հակադարձել ու ասել, որ իրենք մտածում են ժողովրդի մասին ու կանգնում նրա կողքին:

-Նախ՝ նրանք շատ փոքր են, որ ինձ հակադարձեն։ Երկրորդ՝ թող մտածի իր մասին, որովհետև ժողովրդի մասին մտածել՝ նշանակում է՝ մտածել քո մասին։ Բոլորս ենք ժողովուրդ։ Բայց ամբոխահաճո մարդու համար ուրիշ է։ Իրենց նպատակն այն է, որ ամեն տեսակ փնթի անբաններ իրենց սիրեն, ասեն՝ մերոնցից է: Ինձ համար իրենք դարձել են մեծ ու կլոր զրո, իրենց արածն էլ որակում եմ որպես գռեհկություն: Ոչինչ չեն ուզում ու արդեն չեն էլ կարում անել: Թող մեծամտություն չթվա՝ ես իմ կյանքում ստեղծել եմ գործեր, որոնք մինչև այսօր բեմում են, գրել եմ գրքեր, որոնք միշտ էլ մարդկանց ձեռքի վրա են ու կարդացվում են: Տասնամյակներ շարունակ մարդիկ կրկնում են իմ գրած ֆրազները՝ ներկայացումներից, գրքերից։ Ու չեմ կարծում, թե դրանից ավելի կարևոր բան արած կլինեմ, եթե քիթս խոթեմ հանրահավաքների մեջ կամ պառկեմ ասֆալտներին ու դառնամ բազմությանը գոհացնող երևույթ։ Կամ դա անողներից որևէ մեկը կես գրամ օգուտ տվել է՞ իր երկրին։

- Վահրամ, դուք նախընտրում եք ամեն ինչ մարդկանց երեսին ասել, դա չի՞ բարդացնում հարաբերությունները ընկերների, գործընկերների հետ:

-Գիտեք, ընկերների-գործընկերների շրջապատում պատահում է, երբ բոլորն էլ գիտեն, որ այսինչը փուչ մարդ է, բոլորը իրար մեջ դա կրկնում են ու բոլորն էլ հետը «ընկերություն» են անում, տեսնելիս ժպտում, երբեմն՝ հաճոյախոսում: Բայց ցավն էն է, որ ինձ մոտ այդ նույն մարդու հասցեին ասում են՝ «ինչի» տղա է: Եթե այդպես ես մտածում, բայց երեսին չես ուզում ասել՝ գոնե մի բարևի, կամ մի քիչ սառը բարևիր ու չտեսնելու տուր: Մարդ եղիր, էլի։ Ցավոք սրտի, մեզ մոտ արմատացած են այդ ձևական, կեղծ հարաբերությունները: Երբ առաջին անգամ Ֆրանսիա գնացի, կես տարի անց հասկացա, որ այդպիսի հարաբերություններ այնտեղ չկան: Եթե ինչ-որ մեկն իրեն մեծամտորեն է դրսևորում, խաբում և այլն, ապա շրջապատը նրան ուղղակի հանում է իր շարքերից: Ոչ մի երկրում ու երբեք ոչ-ոք չի գա քեզ մոտ ու ուրիշի մասին խոսի: Դա համարվում է «մովետոն», ինչի համար իրեն չեն հարգի: Իսկ այստեղ մարդիկ քեզ մոտ կխոսեն, թե ինչ վատն է էն մյուսը, բայց նրան էլ «պաչ-պռոշտիով» կբարևեն: Սա ի՞նչ է, եթե ոչ փչացածություն։ Սա անողն իրավունք ունի՞ մեր վիճակի համար մեղադրել թշնամուն կամ ուրիշ մեկի։ Շատ եմ զարմանում, որ դա տարածված է հատկապես երաժիշտների, այն էլ ջազ երաժիշտների մոտ, ճանաչված արտիստների մոտ: Ռաբիսների, անարժեք աստղերի մոտ եթե լիներ՝ էլի կհասկանայի:

-Երևի «աստղային հիվանդությունն» էլ այդպես է արտահայտվում՝ ցանկացած տարիքում:

-Դե այո, մեր ճանաչված, լավ արտիստներից շատերին «զվյոզդնին» տարել ու պահել է, ընդ որում՝ դեռ 90-ականների վերջերից: Էդ «զվյոզդնին» կարծես մի մարդ լինի, որ գալիս, դրանց գցում է պարկի մեջ ու տանում։ Հոլիվուդում շատ ճանաչված դերասանների եմ տեսել, որ մետրոյով են շրջում, փողոցում կանգնած զրուցում են, ծխում: Իսկ այստեղ հերիք է մի հատ փոքր ֆիլմում նկարվեն, էլ հետները խոսել չի լինի: Շատ լավ կլիներ, որ այդպես իրենց պահեին միայն դատարկ մարդիկ, բայց երբ տեսնում ես, որ շատ տաղանդավոր մարդն է իրեն այդպես պահում՝ չգիտես՝ ինչ ասես: Ես էդ մարդու վրա թքած ունեմ ու հենց իր երեսին էլ ասում եմ, որ իր հետ չեմ ուզում շփվել: Այդպիսիներին ջնջում եմ իմ կյանքից ու ափսոսում եմ այն ժամանակը, երբ շփվել եմ նրանց հետ:

-Ինքներդ նշեցիք, որ դրսում մարդիկ այդպիսին չեն: Ի՞նչ է, սա ազգային մտածելակե՞րպ է, մարդու տեսա՞կ:

-Չգիտեմ, շատերը կյանքի ընթացքում են այդպիսին դառնում, շատերն էլ՝ ի ծնե են: Կուտակում-կուտակում ու մի օր բացվում է: Մարդ կա, ճանաչման է հասել 40 տարեկանում, մինչ այդ իր անունը ոչ-ոք չի իմացել, ու սկսել է եսակենտրոն դառնալ: Եթե առաջ իր արածը բեմում հետաքրքիր էր, ընկալելի էր, գեղեցիկ ու ծիծաղելի, ապա այսօր վատ արտահայտչամիջոց են ընտրել՝ աֆիշի վրա երևալու, ամեն տեղ «քիթը խոթելու», քաղաքական դաշտի մասին խոսելու, սեփական կարծիքն ուրիշի վրա պարտադրելու, ընդ որում՝ սխալ, թերի, անգրագետ: Ո՞նց շփվես դրանց հետ, ինչի՞…

-Այդպես կարող եք մի օր առանց ընկեր մնալ:

-Ինչո՞ւ: Ես ունեմ և՛ հին, և՛ նոր ընկերներ: Ես չեմ կարող շփվել նաև այնպիսի մարդու հետ, ով թեև վատ բան չի անում, բայց մնացել է 90-ականներում: Հին միջոցներով է փորձում մարդկանց մոտ ծիծաղ առաջացնել, այսօրվա տեխնիկական հմտություններին չի տիրապետում, օգտվել չգիտի այսօրվա տեխնիկայից… Մի խոսքով՝ հին դարում է մնացել: Ինձ այդ մարդու խոսակցությունը չի հետաքրքրում, չեմ շփվում՝ առանց որևէ վատ բան ասելու:

-Ինչպե՞ս եք վերաբերում, երբ Ձեզ են քննադատում:

-Շատ նորմալ, բայց եթե տեղին քննադատություն լինի։ Մեծամասամբ, բռի, անկիրթ ու նախանձ մարդկանց կողմից «ծղրտոցներ» եմ լսում: Ստեղծագործական առումով գիտեմ, որ հիմնականում նախանձն է խոսում: Թող քննադատողը թատերագետ լինի, արվեստաբան, որ հասկանաս՝ ի՞նչ է ասում, ինչո՞ւմ է քննադատում և ի՞նչը խրախուսում: Իսկ այսօր մի հատ գրաքննադատ չկա, ով կքննադատի այս կամ այն գործը, գիրքը: Մեր օրերի գրաքննադատը գիտե՞ք ինչ է անում. մտնում է ֆեյսբուք ու գրում, թե ով ինչ գիրք գրեց: Բայց մի հատ քո կարծիքն ասա այդ մասին՝ լավ, թե վատ, կապ չունի: Լավին տարբերի վատից, ինքնագործին մատնանշի, արհեստավարժին առանձնացրու… Գործ արա։ Ինչո՞ւ պետք է ես իրենց մասնագիտությունների մեջ ավելի հմուտ լինեմ, քան իրենք, ինչո՞ւ պետք է ես երաժիշտի հետ հավասար աշխատանք կատարեմ, դիզայներից ու ֆոտոշոփից ավելի շատ հասկանամ, քան հենց ֆոտոշոփ անողը… Միակ բանն, ինչին չեմ խառնվում՝ ռեժիսուրան է, ես դրանից բան չեմ հասկանում:

-Միգուցե դո՞ւ եք շատ բծախնդիր, և ոչ թե մասնագետն է վատը:

-Ո՛չ, ցանկացած մասնագետ գալիս է, մեկ-երկու օր բարդացնում ու թանկացնում իր գործը, և հետո անորակ գործ անում: Մարդ ես կանչում, որ բնակարանդ վերանորոգի՝ քեզ վախեցնում է՝ էս կփլվի, ախպեր, էս կուռի, էս կսառի, էն կվառվի։

-Ո՞րն է իր շահը դրանից:

-Նախ՝ ինքը վատ, շատ վատ մարդ է, երկրորդ՝ իր գործն է թանկացնում, որպեսզի շատ փող վերցնի, և երրորդ՝ եթե վաղը կամ մյուս օրը բողոք ունենամ, ասի՝ ես քեզ ասել էի, այսպես կամ այնպես պետք չէր անել: Ծանոթիդ ասա՝ նոր օֆիս եմ վերցրել 12-րդ հարկում, շնորհավորելու փոխարեն կասի՝ «Ապեր, կսառես, կմեռնես»: Հետո էլ կասեն, թե մենք բարի և հյուրասեր ազգ ենք: Չէ, դրանից բան չի մնացել: Առաջ էր, որ գյուղ էիր գնում հյուր՝ գառ էին մորթում, հիմա ո՞վ նման բան կանի. Ձեզ կմորթեն, գառին չեն մորթի…