Տիգրան Իսկուդարյանն իր տատիկի՝ Վերջալույս Միրիջանյանի մասին ֆիլմը կներկայացնի «Ոսկե Ծիրանին»

Խորհրդային տարիներին ծնված հայկական ֆիլմերն ու հայ արտիստները հետաքրքիր և ինքնատիպ ձեռագիր մտցրեցին կինեմատոգրաֆիայի աշխարհ: Դերասանական աստղաբույլում կան անուններ, որոնք բացառիկ ֆավորիտներ են, հայկական կինոյի համն ու հոտը: Օրինակ՝ պատերազմի, որդեկորույս մոր մասին խոսելիս շատերս անմիջապես մտաբերում ենք «Հին օրերի երգն» ու Հայաստան մայրիկին, որին անզուգական կերպով մարմնավորել է դերասանուհի Վերջալույս Միրիջանյանը: Ֆիլմն ամեն անգամ դիտելիս նրա հետ ցավում ենք, նրա հետ լալիս, նրա հետ ամրանում ու ապրում:

Ու թեև, ի տարբերություն մերօրյա որոշ «աստղիկների», Խորհրդային միության արտիստները պետության կողմից արժանավույնս չգնահատվեցին, բայց  սերունդների համար մնացին մնայուն ու սիրելի:

Ինչևէ, 2016 թվականը հոբելյանական էր այն տարիների ամենամեծ պահանջարկ ունեցող հայ դերասանուհու՝ Վերջալույս Միրիջանյանի համար. 76 տարեկանում կյանքից հեռացած մեծանուն դերասանուհին կդառնար 100 տարեկան: Ու այդ մասին, ցավոք, հիշեցին ոչ թե պետական, այլ միայն ընտանեկան միջավայրում…

Դերասանուհու թոռնիկը՝ ռեժիսոր Տիգրան Իսկուդարյանը ընկերների հետ ձեռնամուխ եղան 1 ժամ 13 րոպե տևողությամբ «Վերջալույս» փաստավավերագրական ֆիլմի նկարահանմանը: Սիրված դերասանուհու մասին պատմում են նրա ավագ ու կրտսեր գործընկերներն ու ընկերները՝ Ներսիկ Հովհաննիսյանը, Երվանդ Մանարյանը, Ռուդոլֆ Ղևոնդյանը, Տիգրան Մանսուրյանը, Արա Բաբաջանյանը, Հարություն Մովսիսյանը, Կարինե Ջանջուղազյանը, Տիգրան Ներսիսյանը, Արմեն Էլբակյանը, Վարդան Պետրոսյանը: Ֆիլմում նախորդ հարցազրույցներից օգտագործվել են կադրեր Արմեն Ջիգարխանյանի, Սոս Սարգսյանի, Մհեր Մկրտչյանի և Խորեն Աբրահամյանի մասնակցությամբ:

Aysor.am-ը ֆիլմի մտահղացման և դժվարությունների մասին զրուցել է ռեժիսոր Տիգրան Իսկուդարյանի հետ: Անդրադարձել ենք նաև ռեժիսորի մոսկովյան գործունեությանն ու անձնական կյանքին:

- Պարոն Իսկուդարյան, դուք ֆիլմ եք պատրաստել՝ նվիրված Ձեր տատիկի՝ դերասանուհի Վերջալույս Միրիջանյանի 100-ամյակին: Ինչպե՞ս ծնվեց ֆիլմի մտահղացումը:

- Մտահղացումն ինձ հուշեց կինս. 2015 թվականի վերջին նա համացանցում տատիկիս մասին կարդալով՝ տեսել էր, որ 1916 թվականին է ծնվել: Ինձ ասաց՝ հաջորդ տարի տատիկիդ 100-ամյակն է, մի բան պետք է անենք: Իհարկե, ես գիտեի, որ 100-ամյակն է, բայց դեռևս որևէ մտադրություն, ծրագիր չունեի: Նա հուշեց, որ կարելի է ֆիլմ նկարել: Ինձ համար այդ առաջարկը մի քիչ տարօրինակ ու զարմանալի էր, քանի որ լինելով կինոռեժիսորի տղա ու մեծանալով նկարահանման հրապարակում՝ ինքս թատերական ռեժիսոր եմ, ֆիլմ նկարելու փորձ չունեմ: Բայց սևեռվեցի այդ մտքի վրա ու մտածեցի՝ կարելի է փորձել… Զանգեցի ընկերներիս՝ պրոֆեսիոնալ կինոռեժիսոր, Հենրիկ Մալյանի աշակերտ Ալեքսանդր Գանջումյանին և դերասան Էդուարդ Գրիգորյանին, ով ևս լուրջ ուսումնասիրություններ է կատարել մոնտաժային, օպերատորական բնագավառում: Նրանք ինձ ոգևորեցին, ասացին՝ չմտածեմ, ամեն ինչ կանենք: Ու իսկապես, ներդրեցին իրենց բոլոր ուժերը՝ նաև իրենց ուսերին վերցնելով ամբողջ ծանրաբեռնվածությունը:

- Վերջալույս Միրիջանյանը հայ ճանաչված ու սիրված դերասաններից էր: Հայաստանի Մշակույթի նախարարությունը որևէ կերպ աջակցե՞ց մտահղացման իրականացմանը:

- (Մտածում է՝ հեղ.) Ներսիկ Հովհաննիսյանը դեռևս ողջ էր: Իր նկատմամբ մեծ սեր ու հարգանք ունեմ: Հայտնեցի մտահղացմանս մասին, խնդրեցի՝ Մշակույթի նախարարություն նամակ գրենք օգնության, աջակցության նպատակով: Չմերժեց… Այդ ժամանակ որպես ռեժիսոր աշխատում էի նաև Արմեն Ջիգարխանյանի թատրոնում, ու նույն հարցով մոտեցա նաև Արմեն Բորիսովիչին: Նա ևս շատ ջերմ արձագանքեց ու երկուսով նամակ գրեցին այն ժամանակվա նախարար Հասմիկ Պողոսյանին: Տևական ժամանակ պատասխան չստացանք, ինչն ինձ համար չափազանց զարմանալի էր: Չէ՞ որ գրողները հասարակ մարդիկ չէին: Ընկերոջս՝ Երևանի քաղաքապետարանի աշխատակից Ռուբեն Հովհաննիսյանի միջոցով փորձեցի տեղեկանալ, թե ինչ է պատահել: Պարզվեց՝ քանի որ նախարարն այդ ընթացքում Երևանում չի եղել, նամակը մի կողմ դրված ու մոռացված է մնացել: Հետագայում պատասխանեցին, որ կփորձեն որևէ կերպ օգտակար լինել…

- Որքան հասկանում եմ՝ դա միայն խոստում էր…

- Փաստորեն՝ այո (ժպտում է՝ հեղ.)… Երբ նկարահանումների նպատակով Երևան եկանք, գնացի նախարարություն, փորձեցի բացատրել, որ ինձ գումար պետք չի, պարզապես անհրաժեշտության դեպքում կուզեի ապահովեն տրանսպորտով կամ նման այլ անհրաժեշտություններով: Բայց ինձ կարճ ու կոնկրետ ասացին՝ դա էլ փող է… Բոլոր հարցերը փորձեցինք լուծել անձնական կապերի միջոցով. մեզ շատ լավ ընդունեց Հայաստանի Կինեմատոգրաֆիայի միության նախագահ Ռուբեն Գևորգյանցը, ով հանձն առավ նկարահանման 5 օրն ապահովել ձայնով, տաղավարով, լույսով: Մեզ հետ ունեինք նաև կիսապրոֆեսիոնալ կամերա, որը ևս շատ օգտակար եղավ, նկարահանումների մի մասը դրանով ենք արել:

- Դո՞ւք եք ֆիլմի սցենարի հեղինակը:

- Այո, բայց չզարմանաք, սկզբում չունեինք սցենար, տեքստ…Ուղղակի հրավիրեցինք տատիկիս ընկեր-գործընկերներին, մտերիմներին, ովքեր պատմություններ էին պատմում նրա մասին (ժպտում է՝ հեղ.): Չեմ սխալվի, եթե ասեմ, որ ֆիլմի հիմնասյունը դարձավ Ներսիկ Հովհաննիսյանը, ով ծանոթ էր տատիկիս և՛ մարդ, և՛ արվեստագետ տեսակին… Վերադառնալով սցենարին՝ ասեմ, հետո հասկացա, որ պետք է ավելի կուռ կառույց ստեղծել: Երբ նկարահանումներն ավարտեցինք, վերադարձանք՝ որոշեցի սցենար կազմել: Շատ բարդություններ ունեցանք. հիմա հասկանում եմ, որ ճիշտը սցենարից սկսելն է, և ոչ թե հակառակը: Բայց ամենակարևորն այն է, որ ջերմ ֆիլմ ստացվեց: Իհարկե, դրան նպաստող կարևոր մի գործոն կար. տատիկը ճանաչված, պահանջված և ընդունված դերասանուհի էր,  գործընկերները մեծագույն հարգանք ու սեր էին տածում այդ կնոջ նկատմամբ:

- Ֆիլմում Արմեն Ջիգարխանյանի հատվածը վերցված է 10 տարի առաջ արված հարցազրույցից: Ինչո՞ւ անձամբ չեք նկարահանել նրան, հատկապես, որ այդ շրջանում իր թատրոնում էիք աշխատում:

- Ես էլ եմ ափսոսում դրա համար, նամանավանդ, որ նման հնարավորություն ունեի: Բայց դե այսպես ստացվեց, ոչինչ… Զգացվում էր նաև Ֆրունզիկ Մկրտչյանի բացակայությունը ֆիլմում, քանի որ տեսել եմ, թե իրական կյանքում ինչպես է վերաբերվում տատիկիս, ու տատիկս ինչպես է վերաբերվում նրան: Այդ ամենը փոխանցելու համար փոքրիկ կադր գտա, չգիտեմ՝ որքանով ծառայեց նպատակին:

- Թեկուզև տատիկին, բայց՝ Ժողովրդական արտիստուհուն անդրադառնալը գործն առավել պատասխանատու է դարձնում, այդպես չէ՞:

- Իհարկե (ժպտում է՝ հեղ.)… Բոլորն ասում են, գրում են Ժողովրդական, բայց, ցավոք սրտի, ես որևէ փաստ չունեմ, որ տատիկս պետությունից ստացել է այդ կոչումը: Գիտեք, Սովետական շրջանում դերասանների համար այդ կոչումները շատ կարևոր էին, այն կարծես ընդգծում էր իրենց կարգավիճակը: Նաև՝ չափազանց մեծ պատասխանատվությամբ էին մոտենում: Կարող եմ նման պատասխանատվության օրինակ բերել. 1939 թվականին, երբ տատիկս 23 տարեկան էր ու պապիկիս հետ գործուղվել էր Ալավերդու թատրոն, առաջադրում են որպես Վաստակավոր արտիստուհի: Բայց նա հրաժարվում է, քանի որ գտնում էր՝ այդ տարիքում չէր կարող կանգնել այնպիսի մեծությունների կողքին, ինչպիսին էին Արուս Ոսկանյանը, Հասմիկը… Դրանից միայն 23 տարի անց նոր արժանացավ Վաստակավորի կոչման… Ինչ վերաբերում է Ժողովրդականին, ապա1984 թվականին և՛ տատիկս, և՛ պապիկս՝ Գևորգ Ասլանյանը, առաջադրվեցին Ժողովրդական արտիստի կոչման: Սական «Ցեկայից» պատասխանեցին, որ ընտանիքից միայն մեկը պետք է առաջադրվի (ծիծաղում է՝ հեղ.): Տատիկս ի նպաստ պապիկիս՝ հրաժարվեց այդ կոչումից: Նա տարիքով ավելի մեծ էր (8 տարի՝ հեղ.): Կոչում ստանալուց 4 տարի անց, ցավոք, հեռացավ կյանքից… Խորեն Աբրահամյանն իր հարցազրույցներից մեկում ասել է՝ մեր խայտառակությունն է, որ Վերջալույս Միրիջանյանն ընդամենը Վաստակավոր արտիստ է, ոչ մի տեղ մի ասեք այդ մասին…

- Ե՞րբ ֆիլմը կցուցադրվի հեռուստաէկրաններին:

- Դեռևս չգիտեմ, որևէ բան չեմ կարող ասել: Ունենք պայմանավորվածություն, որ մեզ դրանում կաջակցեն, բայց փաստացի որևէ արձագանք դեռ չկա… Մտածում ենք նաև «Ոսկե ծիրան» փառատոնին «Հարգանքի տուրք» անվանակարգի ներքո մասնակցելու մասին: Տեսնենք՝ ինչպես կստացվի:

- Քանի որ առաջին քայլն արդեն իսկ կատարել եք, հնարավո՞ր է հետագայում Ձեզ փորձեք կինոռեժիսուրայի մեջ:

- Այո, երեք ընկերներով որոշեցինք շարունակել այս գործունեությունը: Այժմ սցենար ենք գրում, որը ժամանակակից հայ նկարիչների մասին դոկումենտալ ֆիլմ է դառնալու: Ուզում ենք շարք անել, անդրադառնալ հայ մեծանուն արվեստագետների կյանքին ու գործունեությանը:

- Պարոն Իսկուդարյան, արդեն քանի՞ տարի է, որ Մոսկվայում եք բնակվում:

- 1988 թվականի սեպտեմբերից այստեղ եմ: 1990 թվականին մեկ տարով վերադարձա Երևան, բայց 92-ին նորից մեկնեցի ու մինչ այսօր Մոսկվայում եմ ապրում:

- Հաճա՞խ եք Հայաստանում լինում:

- Այո, ամեն տարի: Միայն մի պահ եղավ, որ շուրջ 3-4 տարի Հայաստան չեկա: Պարզապես ծնողներս այստեղ էին, կողքիս: Բայց նրանք չհամակերպվեցին Մոսկվայի կյանքին, վերադարձան:

- Մշտապես Ձեր մասնագիտությա՞մբ եք զբաղվել:

- Ոչ, 1992-ին թողեցի թատրոնն ու զբաղվեցի բիզնես գործունեությամբ: Անշարժ գույքի և շինարարության բնագավառում էի: Հետագայում պարզվեց, որ մեր ինստիտուտում (Երևանի պետական թատերական ինստիտուտ՝ հեղ.) շատ լավ գիտելիք, կրթություն ենք ստացել: Արվեստ էի ճանաչում, նկարել գիտեի, ու այդ հիմքն օգտագործելով՝ սկսեցի զբաղվել դիզայնի և ինտերիերի բնագավառում, հետագայում էլ՝ ճարտարապետությամբ: Որքան էլ այդ ասպարեզում հաջող գործունեություն էի ծավալում, միևնույն է՝ որոշեցի վերադառնալ մասնագիտությանս… 2008 թվականից հանդիպում, շփվում էիք Արմեն Բորիսովիչի հետ, 2012 թվականին էլ իրենից աշխատանքային առաջարկ ստացա: Գրեթե 4 տարի միասին աշխատել ենք…

- Հայաստանում Ձեր տատիկի տունը պահպանվո՞ւմ է:

- Այո, Երևանում ապրում ենք այդ տանը:

- Ի՞նչ հարազատներ ունեք այստեղ:

- Տատիկիս կողմից քեռիս է այդտեղ, նաև հորեղբայրներ ունեմ հայրենիքում: Հարազատներիս հիմնական, գերակշիռ մասն այդտեղ է:

- Զավակներ ունե՞ք:

- Մեկ որդի ունեմ՝ Հակոբ Իսկուդարյանը, ով իր պապիկի անունն է կրում: Շատ խելացի ու ծանրակշիռ տղա է, ճարտարապետությամբ է զբաղվում:

- Պարոն Իսկուդարյան, մտածո՞ւմ եք երբևէ վերջնական Հայաստան վերադառնալու, այստեղ ապրելու և աշխատելու մասին:

- Անպայման, դրանում երկու կարծիք լինել չի կարող: Ուղղակի, երբ երկար ժամանակ մի տեղում ես ապրում, արմատներդ այդտեղ խորանում ու պարտավորություններդ մեծանում են: Չեմ կարող հիմա ամեն ինչ արմատախիլ անել ու գալ: Բայց, ամեն դեպքում, վերջնական հանգրվանը Հայաստանն է լինելու: Չգիտեմ, ինձ Աստծո կողմից որքան ժամանակ է տրված, բայց շատ եմ ցանկանում գոնե վերջին տարիներս Հայաստանում անցկացնել (մտածում ՝ հեղ.)… Կյանքը ցույց տվեց, որ չերևացող կապեր կան, որոնք թույլ չեն տալիս կտրվես քո հող ու ջրից: Թող վերամբարձ չհնչի, բայց ինչ որ կախարդանք կա Հայաստան կոչվող այդ երկրում, չոր ու ցամաք քարերի, ոչ այնքան լիառատ անտառների մեջ: Հմայք ու կարոտ, որը խորը նստած է ամեն մարդու մեջ, ով շնչել, ապրել ու զգացել է այդտեղի օդը…