Այս փուլում չկար այն բարձր կամքը, որ կարող էր Հայաստանում անշրջելի դարձնել հակակոռուպցիոն ռեֆորմները. Կարեն Զադոյան

Հայաստանում հակակոռուպցիոն հանձնաժողով ստեղծելու մասին նախագիծը, որը ներկայացվել է ԱԺ արտահերթ նիստի օրակարգ, այն չէ, ինչ սպասում էին քաղհասարակության ներկայացուցիչները, բայց, ասում են, որ քայլ առաջ է:

Հակակոռուպցիոն օրենսդրության մշակման ակունքներում կանգնած Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի նախագահ, Հայաստանի ՔՀԿ-ների հակակոռուպցիոն կոալիցիայի քարտուղարության համակարգող Կարեն Զադոյանը թվարկում է՝ հակակոռուպցիոն բարեփոխումների ճանապարհին նախ Հայաստանում ապօրինի հարստացումը քրեականացվեց, այնուհետև այնպես արվեց, որ պետական գնումներում հաղթած ընկերությունները պարտավոր են բացահայտել իրական սեփականատերերին՝ շահերի հնարավոր բախումը բացահայտելու համար:

Երկար ամիսներ աշխատանքից, քննարկումներից հետո հակակոռուպցիոն բարեփոխումների շրջանակում ԱԺ արտահերթ նիստին են ներկայացվել հետևյալ օրենսդրական նախաձեռնությունները՝ «Կոռուպցիայի կանխարգելման և կոռուպցիայի կանխարգելման հարցերով մարմնի մասին», «Ազդարարման համակարգի մասին», «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին», «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություն և լրացումներ կատարելու մասին» և այլն:

Մասնավորապես, «Ազդարարաման համակարգի մասին» օրենքի նախագծով կառավարությունն առաջարկում է անձանց հաղորդում ներկայացնել կոռուպցիայի մասին և պաշտպանում այդ հաղորդումը ներկայացրած քաղաքացիներին:

«Մենք այստեղ ընդգրկեցինք հեղափոխական մոտեցում՝ տեղեկատվական նոր հարթակ է ստեղծվելու, որը ապահովելու է անձանց տվյալների գաղտնիությունը, անանունությունը, և անձինք կարող են ներկայացնել հաղորդում կոռուպցիոն խնդիրների մասին: Վստահ եմ, որ այդ նախագիծը կընդունվի, որովհետև այն կարևոր է հանրության համար: Այդ նախագծում հանրության վախերը նույնպես փարատվել են, որպեսզի տեղեկություն հաղորդողները որևէ կերպ չդառնան հաշվեհարդարի զոհ, քանի որ Հայաստանը փոքր է, բոլորը իրար կամ ճանաչում են, կամ միջնորդավորված են ճանաչում», - Aysor.am-ի թղթակցի հետ զրույցում ներկայացրեց Կարեն Զադոյանը:

«Ազդարարաման համակարգի մասին» նախագծով ստեղծվելիք տեղեկատվական հարթակը իրենից տեխնիկական լուծումներով կներկայացնի այնպիսի հնարավորություն, երբ հաղորդում տված անձի տվյալները, IP հասցեն կկոդավորվի և չի երևա այն մարմինների մոտ, որոնք կզբաղվեն այդ գործի քննությամբ և հնարավոր չի լինի նրա անձնական տվյալները պարզել:

«Շատ կարևոր է, որ անձը իմանա, օգտագործելով տեխնիկական այսօրվա հնարավորությունները, հնարավոր է նաև փակել իր անձնական տվյալները», - նկատեց Զադոյանը:

ԱԺ արտահերթ նիստի օրակարգում ընդգրկված մյուս հարցը «Կոռուպցիայի կանխարգելման և կոռուպցիայի կանխարգելման հարցերով մարմնի մասին» օրենքի նախագիծն է: Ավելի վաղ Aysor.am-ը տեղեկացրել էր, որ այս մարմինը ստեղծվելու է Բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց էթիկայի հանձնաժողովի հենքի վրա:

Այս հարցում Կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհրդում եղել են տարաձայնություններ: Կարեն Զադոյանի խոսքով՝ իրենք ներկայացրել են այդ մարմնի կառավարման երկու մոդել՝ ունիվերսալ և կանխարգելիչ, սակայն ընտրվել է վերջինը:

Հակակոռուպցիոն ունիվերսալ մոդելը պետք է իրականացներ երեք գործառույթ՝ կանխարգելիչ, կրթական և քննչական, իսկ կանխարգելիչ մոդելը ներկայացնում է երկու գործառույթ՝ կանխարգելիչ և կրթական:

Այսինքն՝ կառավարությամբ առաջարկվող մարմինը չի կարող ունենալ քննչական գործառույթ և չի կարող բացահայտել կոռուպցիոն հանցագործություններ: Մինչդեռ, Կարեն Զադոյանի խոսքով, կոռուպցիոն հանցագործությունների գծով մասնագիտացված մարմինը կարող էր քննչական գործառույթ իրականացնել:

«Օրինակ, «Ազդարարաման համակարգի մասին» օրենքի նախագծով նախատեսվում է, որ այս մարմինը պետք է զբաղվի ազդարարման համակարգով ստացված դիմումների արժանահավատության պարզմամբ, որից հետո ֆիլտրացիա է անելու, ինչից հետո եթե տեսնում է, որ իրոք կան կոռուպցիոն ռիսկեր, փոխանցում է ՀՀ գլխավոր դատախազությանը: Ես վստահ եմ, որ միայն քննչական մասնագիտացված մարմինը կարող է դա անել, և այդ գործը չի կարող հանձնաժողովն անել: Դա քննչական գործառույթ է, իսկ հանձնաժողովը չունի քննչական գործառույթներ», - նկատեց Կարեն Զադոյանը:

Մյուս խնդիրը, որ մտահոգություն է առաջացրել քաղհասարակության որոշ ներկայացուցիչների մոտ, կապված է մարմնի կառավարման համակարգի հետ: Զադոյանի խոսքով՝ միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ ցանկալին միանձնյա ղեկավարով մարմնի մոդել ունենալն է, և կոլեգիալ կազմով հաջողության պատմություններ գրեթե չկան: Ընդհանրապես, ըստ Զադոյանի, կոլեգիալության սկզբունք որդեգրելով՝ մարմինը չի կարող հստակ պայքարել կոռուպցիայի դեմ, և մարմինը պետք է ունենա մեկ ղեկավար:

Նկատենք, որ Բարձրաստճան պաշտոնատար անձանց էիկայի հանձնաժողովի անդամները 5-ն են և նախագծով առաջարկվում է, որ նրանց նշանակի Ազգային ժողովը: Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի նախագահի խոսքով՝ որևէ հիմնավորում չկար, թե ինչո՞ւ որոշվեց, որ հանձնաժողովն ունենա 5 անդամ: Չի ընդունվել նաև 10 տարվա աշխատանքային, որից 7 տարին հակակոռուպցիոն ոլորտում փորձ ունենալու մասին նրանց առաջարկը, սակայն կառավարությունը այդ շեմն իջեցրել է՝ դարձնելով 7 տարի, որից 5 տարին՝ հակակոռուպցիոն ոլորտում:

«Մեր տպավորությունն այն է, որ ամեն ինչ հարմարեցված է Բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց էթիկայի հանձնաժողովի պահանջներին, որ նրանք վերանշանակվեն: Եթե բարձրաստիճան պաշտոնատար էթիկայի հանձնաժողովի անդամները լինեին 17-ը, ուրեմն նոր ստեղծվող կոռուպցիայի կանխարգելման մարմինը կլիներ 17 հոգուց: Ի սկզբանե նախատեսված չի եղել, որ այդ անդամները ԱԺ-ի կողմից են ընտրվելու, այլ նախատեսված է, որ ՀՀ նախագահն է նշանակում տարբեր բարձրաստիճան պաշտոնյաների կողմից նոմինացվելուց հետո: Բայց հետո փոխվեց», - ասաց Կարեն Զադոյանը:

Հանձնաժողովին կից ստեղծվելու է հասարակական խորհուրդ, որը պետք է իրականացնի մոնիտորինգ: Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովը ունի մեծ լիազորություններ և նրան հասանելի կլինեն պետական տարբեր շտեմարաններ՝ պարզելու, բացահայտելու շահերի բախումը, նվերների հետ կապված կարգավորումները:

«Այս փուլում ես կարծում եմ, որ չկար այն բարձր կամքը, որ կարող էր Հայաստանում անշրջելի դարձնել հակակոռուպցիոն ռեֆորմները: Այո, զգալի կամք կա և դրա արդյունքը տեսնում ենք, բայց դրանցից ամենակարևորը կապված է լինելու այս մարմնի հետ, որը իրականում լինելու է այն իրավասուն, որը պետք է ապահովի այդ բոլոր ռեֆորմները: Եթե մենք ունենում ենք ոչ լիարժեք մարմին, մենք չենք կարող ապահովել այն բոլոր ռեֆորմները, ինչ պետք է ապագայում իրականացվեն: Հուսանք, որ հանձնաժողովը դրական արդյունքներ կգրանցի, և մենք կողջունենք հանձնաժողովի ստեղծումը», - ասաց Կարեն Զադոյանը: