Ուզում եմ դառնամ էն նույն առողջ մարդը, որ կայի մինչև 2016-ի ապրիլը. Հայկ Թորոսյանն՝ ապրիլյան պատերազմի մասին

Հերոս դառնալու համար պատերազմն անցանկալի, ցավոտ, բայց պարտադիր պայման է: Ու այդ ցավը մեղմացնող միակ սպեղանին հպարտությունն է` հերոսներ ունենալու հպարտությունը:

Ցավոք, բայց 2016 թվականի ապրիլը մեզ ևս մեկ անգամ նման հպարտությունը «ճաշակելու հնարավորություն» ընձեռեց…

Մարտակերտի զորամասում ծառայությունն անցկացրած Հայկ Թորոսյանը վիրավորվել է պատերազմի հենց առաջին օրերին՝ Մատաղիսի դիրքերում: Զինվորական կյանքով ընդամենը 80 օր ապրած Հայկը նկատում է՝ այդ ժամանակ 18  տարեկան էր, ու եթե ապրիլը չլիներ, մինչ այսօր ծառայության մեջ կլիներ:

«Մենք զորամասում էինք, երբ տագնապ տվեցին: Սկզբում մտածում էինք, թե ուսումնական տագնապ է, քանի որ մինչ այդ ուսումնական փուլն էր սկսել: Հետո հասկացանք, որ պատերազմ է… Չնայած մեր գունդը դիրքապահ չէր, բայց մեզ էլ անմիջապես բարձրացրին դիրքեր: Իսկ դա արդեն նշանակում էր, որ լուրջ բան է եղել», - Aysor.am-ի հետ զրույցում նշեց հերոսը:

Անորոշ ու անվստահ ձայնով հարցնում եմ՝ վախեցա՞ր: Ժպտում է, մտածում ու խոստովանում.

«Մի տեսակ արհեստականորեն ոգևորված ես լինում, բայց նաև վախեցած: Ու հենց այդ վախն է, որ քեզ ուժ, «դուխ» է տալիս: Մտածում ես՝ ողջ ու առողջ մնաս, պատերազմն էլ շատ լուրջ ընթացք չստանա, շուտ հանդարտվի ու կորուստներ չտաս»:

Մինչ զորակոչվելը, ծառայության մասին պատկերացումներն այլ էին, հարցրած ու ստացած խորհուրդները՝ նույնպես: Առավել շատ լսել էր խրատներ միջանձնային հարաբերությունների մասին:

Հայկն ապրիլյան պատերազմի առաջին վիրավորներից էր: Պատերազմական ընթացքից միայն կես ժամն է հիշում: Ափսոսում է՝ հակառակորդի նետած ականանետը խանգարեց պատերազմի ողջ ընթացքին մասնակցելուն ու տղաներին օգնելուն:

«Նրանց սխրանքն անգնահատելի է», - ասում է նա, հիշում ապրիլն ու լռում… Նկատառմանս՝ ոչ թե նրանց, այլ ձեր՝ բոլորիդ, պատասխանում է.

«Ես չեմ հասցրել որևէ բան ձեռնարկել: Փաստն այն է, որ գնացի, վիրավորվեցի ու վերջ… Վարորդ էի, մեքենայի վրա էի գտնվում, ականանետն էլ պայթեց ուղիղ մեքենայիս մոտ: Ինձ թռցրեց ու վերևից գցեց գետնին: Տղերքը վազեցին դեպի ինձ, փորձեցին բարձրացնել, օգնել: Գլխից էի վիրավորվել, ուշաթափվեցի ու կոմայի մեջ ընկա: Տեղափոխել են Մարտակերտ, Ստեփանակերտ, ու հենց նույն օրն էլ ուղղաթիռով բերել են Երևանի Մուրացանի հոսպիտալ, որտեղ էլ վիրահատել են: Տղերքը երբեմն կատակով ասում են՝ ամենակարևոր մասերին քնած ես եղել… Մեկ ամիս եմ հոսպիտալում մնացել, հետո Կարմիր խաչ են տեղափոխել: Մոտ երկու ամիս անվասայլակի վրա եմ անցկացրել, հետո փորձեցի կամաց-կամաց քայլել»:

Հայկը 4 օր անգիտակից վիճակում է եղել: Կոմայից դուրս գալուց հետո մտածել է՝ Ստեփանակերտում է, ու մոռանալով սեփական ցավը՝ սկսել է զայրանալ ծնողների վրա, թե ինչու են այդքան ճանապարհ կտրել ու հասել այնտեղ:

«Պատմում են՝ երբ առաջին անգամ աչքերս բացել եմ, ոչինչ չեմ տեսել, հավանաբար մտածել եմ՝ գիշեր է, ու նորից քնել եմ… Ծնողներս հաջորդ օրն են իմացել վիրավորվելուս մասին: Ուրախ եմ, որ վիրահատությունից հետո են իրենց տեղեկացրել, քանի որ լավ ճանաչելով նրանց, գիտեի՝ նրանց համար այդ սպասումն առավել մեծ սթրես կլիներ», - որդիական հոգատարությամբ պատմում է նա:

Նոր կյանք մտած երիտասարդը գանգուղեղի թափանցող բեկորային կոտրվածք է ստացել: Բեկորն աջ կիսագնդի միջով անցնելով՝ ձախակողմյան կաթված է առաջացել: Նախորդ ապրիլից հետո նրա կյանքում շատ բան է փոխվել. ավելի ճիշտ՝ ամեն ինչ:

«Հաշմանդամություն ես ձեռք բերում, ու դրա պատճառով կամա թե ակամա կյանքդ բոլորովին այլ ուղղություն և որակ է ստանում: Օրերդ հիվանդանոցներում ես անցկացնում, ամբողջ մտածմունքդ բուժմանդ վրա է սևեռվում: Ճիշտ է, ես միայն մեկ վիրավորում եմ ստացել, բայց լուրջ կենսական օրգան է վնասվել: Մարմնիս ձախ կողմը՝ դեմքից մինչև ոտքս, չեմ զգում: Դժվարությամբ և կաղալով եմ քայլում,  բայց ձեռքս բոլորովին չեմ շարժում: Չգիտեմ՝ ինչ կլինի, ասում են, նյարդի վերականգնումը (եթե, իհարկե, այն վերականգնվի), 2-3 տարի է տևում: Մեկ տարի է անցել, տեսնենք՝ ինչ կլինի», - ժպտում, բայց հոգոց է հանում նա:

Նպատակներն էլ են տարբեր. եթե նախկինում մտածում էր՝ կվերադառնա, կաշխատի, կամուսնանա ու կյանքն իր սովորական հունով կընթանա, ապա հիմա գիտակցում է՝ առավել կարևորն այս կյանքում առողջությունն է.

«Հիմա ուզում եմ դառնամ էն նույն առողջ մարդը, որ կայի մինչև 2016-ի ապրիլը: Նման դեպքից հետո հասկանում ես, որ անհնար ոչինչ չկա, մարդու մտքին տեղ լինի: Ձեռով ու ոտով լինես՝ ամեն ինչ էլ ինքդ կանես ու կստեղծես: Այժմ պլաններ չեմ կազմում, զգացել եմ՝ որքան հեռուն ես պլանավորում, այնքան չի իրականանում: Հույս ունեմ՝ կառողջանամ, որից հետո անպայման կմտածեմ ընտանիք ու երեխա ունենալու մասին»:

Նա այժմ Միքայելյանի անվան վիրաբուժության ինստիտուտում վերականգնողական ամբուլատոր բուժում է ստանում: Հիվանդանոցի միակ զինվորը չէ, այնտեղ են սահմանը պահած տղաներից շատերը, բուժման ծախսերի մասին էլ հոգում են բարերարները:

«Բարեգործների մի խումբ կա, որն օգնում է վիրավոր զինվորներին, անկախ նրանից՝ երբ ու ինչ հանգամանքներում են վիրավորվել: Մարդ կա, 15 տարի առաջ է վիրավորվել, բայց իր մասին մինչ այսօր ոչ ոք չի բարձրաձայնել: Մենք՝ տղաներով, այստեղ ենք մնում, ընտանեկան մթնոլորտ է ձևավորվել: Մեծամասամբ, ապրիլյան օրերից չենք խոսում, ինչպես ասում են՝ չենք ուզում թարմ սպին «քչփորել»», - նկատեց հերոսը:

Ծնունդով երևանցի Հայկն ընտանիքի ավագ երեխան է: Իրենից փոքր քույր ու եղբայր ունի: Դպրոցն ավարտելուց հետո տուրիզմ է ուսումնասիրել, բայց այդ ուղղությամբ ուսումը չի շարունակել: Ներկայումս հեռակա կարգով սովորում է ԵՊՀ-ի Սոցիոլոգիայի ֆակուլտետի Սոցիալական աշխատանք բաժնում:

Երեկ մեզ պաշտպանող զինվորն այսօր մեր պաշտպանության կարիքն ունի: Հարցին՝ որքանո՞վ է պետությունը կանգնում վիրավոր զինվորի կողքին, նրբանկատորեն պատասանեց՝ հետևողական չեն, այլապես պատկերն այլ կլիներ.

«Ես չեմ սիրում բողոքել, դժգոհել, մանկուց նման բան չեմ սիրել… Միայն կասեմ՝ եթե պետությունն անող լիներ, ապա հիմա պետական սիստեմով կբուժվեի, ոչ թե բարեգործների միջոցներով: Չեմ ասում, թե անապահով ընտանիքից եմ, բայց բնական է, որ 5 հոգանոց ընտանիք պահելը հեշտ բան չէ: Ծնողներս առաջվա երիտասարդները չեն, որ կարողանան 4-5 տեղ աշխատեն ու մեզ պահեն: Միայն հայրս է աշխատում, դրան նաև իմ թոշակն է գումարվում (ապրիլյան պատերազմից հետո Հայկն առաջին կարգի հաշմանդամության թոշակ է ստանում՝ հեղ.): Ես, որ տան մեծն էի ու պետք է նրանց օգնեի, հիմա այն կարգավիճակում եմ հայտնվել, որ տան փոքրից առավել շատ խնամքի պահանջ ունեմ: Բայց դե, միայն համբերել կարող ենք, ինչ արած: Վատն այն է, որ որևէ պետական պարգևատրման էլ չեմ արժանացել… Գիտեք, այս ընթացքում ես շատ եմ շփվել 90-ականներին կռված տղաների հետ: Նրանք պատրաստում էին, ասում՝ մարդիկ մի օր մոռանալու են քո, ձեր մասին: Ես դա հիմա որոշ չափով զգում եմ: Կարծես, թե պատերազմը, սխրանքը վաղեմության ժամկետներ ունի, ու դա շատ վատ է»:

Թեև նախորդ ապրիլը Հայկ Թորոսյանի կյանքում շատ բան է փոխել, բայց ընկերները նույնն են մնացել: Մարդիկ, ովքեր նրա կողքին են թե՛ ապրիլից առաջ, թե՛ հետո: Ու նաև հենց նրանց շնորհիվ է, որ առ այսօր լավատեսությունը չի կորցրել: Հավատում է՝ վաղվա օրը բարին է բերելու:

Ապրիլյան, կամ, ինչպես շատերն են ասում՝ քառօրյա պատերազմը, յուրաքանչյուրիս դաս տվեց: Հանուն լիարժեք առողջության պայքարող Հայկն այդ օրերից կարևոր մի դաս է քաղել՝ համախմբված լինել, ու որ կարևորն է՝ սիրել միմյանց:

Պատերազմ ապրած հերոսն այսօրվա զինվորին միայն մեկ մաղթանք ունի՝ «դուխով» լինեն: Նկատում է՝ զինվորն արագ է ադապտացվում, ընկալում ու կորզում է այն, ինչն իրեն պետք է: Ամեն ինչ լավ է լինելու…