01/12/2017 17:06
Վանաձոր. 7-ից ավելի հրաշալիքների ու յուրօրինակ տեղանունների քաղաքը
«Վանաձորն Արեգակնային համակարգում հայտնի է իր 7 հրաշալիքներով», - ասում է վանաձորցի դրամատուրգ, երգիծաբան, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ Սամվել Խալաթյանն ու ավելացնում` պայմանականորեն.
«Քանի որ մեր Վանաձորում կան 8-րդ, 9-րդ, 10-րդ ու էլի բազմաթիվ հրաշալիքներ»:
Սամվել Խալաթյան
Լոռվա բնությունն ի սկզբանե առանձնացնելով, դրամատուրգը հրաշալիքների թվում ներկայացնում է Վանաձորի (հին անվանումներով` Ղարաքիլիսա, Կիրովական-հեղ.)` 100 և ավելի տարվա պատմություն ունեցող «մարդաշեն» կառույցները:
Փալանդուզանց տուն կամ ԶԱԳՍ-ի շենք
«Եթե գանք քաղաքի Արևելքից, ապա առաջին հրաշալիքը Փալանդուզանց տունն է, հետագայում այն դարձել է ԶԱԳՍ-ի շենք», - ասում է Սամվել Խալաթյանը:
Նրա խոսքով` Փալանդուզանք ավանակների փալան` թամբ կարողներ էին: Հետագայում նրանք շենքը նվիրում են բոլշևիկներին ու այն ծառայում է որպես Քաղաքացիական ակտերի կացության գրանցման վարչություն (ЗАГС-ռուս.):
Այսօր, սակայն, շենքն անբարեկարգ ու լքված վիճակում է: Վանաձորի ՔԱԿԳՎ տեղափոխումից հետո այն չի հսկվում: Ներսում կարելի է գտնել նույնիսկ որոշ փաստաթղթեր ու դեն նետված հարսանեկան լուսանկարներ:
Օսեփանց կամուրջ
«Փալանդուզանց տան հարևանությամբ է Օսեփանց կամուրջը», - շարունակում է Սամվել Խալաթյանն ու ընդգծում.
«Խորհրդային տարիներին այն հայտնի էր նրանով, որ հենց այդ կամրջով է Ղարաքիլիսա մտել այսօր արդեն չակերտավոր` «ազատարար» Կարմիր բանակը»:
Թայիրովի դաչա (дача, ռուս.` ամառանոց՝)
Թայիրովի ամառանոցը կառուցվել է մոտավորապես 1895 թվականին` հայազգի մեծահարուստ Թայիրովների կողմից (նրանց ինքնության վերաբերյալ կարծիքները տարբեր են: Ըստ որոշ տեղեկությունների՝ ամառանոցը կառուցել է գինեգործ Վասիլ Թայիրովը, ըստ այլ տեղեկության` մեծահարուստ Ալեքսանդր Թաիրյանը` թոքախտավոր դստեր համար՝ հեղ.):
«Խորհրդային տարիներին ամառանոցը դարձավ «Հայաստան» առողջարանի մասնաշենք, իսկ հիմա այստեղ եկեղեցու Գուգարաց թեմի առաջնորդարանն է», - պատմում է Սամվել Խալաթյանն ու ավելացնում.
«Հետաքրքրիր է, որ ամառանոցին կից կառույցներից մեկը դեռևս Ղարաքիլիսայի ճակատամարտի ժամանակ (1918թ.) եղել է հոսպիտալ: Այն որպես հոսպիտալ ծառայեց նաև Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ»:
Դպրոցի փողոց
«Աշխարհում միակ փողոցը, որը պաշտոնապես կոչվում է «Դպրոցի փողոց»` Վանաձորում է», - ասում է Սամվել Խալաթյանն ու բացատրում. «Երբ Ղարաքիլիսայի դպրոցը հրդեհվում է, տեղացիները դիմում են մածահարուստ Աբովյաններին և նրանք կառուցում են դպրոց ու նվիրում քաղաքին: Դպրոցի անունով էլ անվանում են փողոցը»:
Աբովյանների շենք
Վանաձորյան հաջորդ հրաշալիքը, Սամվել Խալթյանի խոսքով, մեծահարուստ Աբովյանների շենքն է:
«Ժամանակին բոլշևիկներն այն վերցրեցին ու դարձրին անասնաբուժական դեղատուն, հետո` սուր վարակիչ հիվանդությունների դիսպանսեր, պոլիկլինիկա, ավելի ուշ` շենքը դարձավ գեղագիտական դաստիարակության կենտրոն: Կառույցը ոճով նման է Փալանդուզանց տանը», - ասում է դրամատուրգը:
Նրա խոսքով` ժամանակին շենքում է սկսել աշխատել Ղարաքիլիսայի առաջին ռենտգենոլոգ Կոնստանտին Աբովյանը.
«Նա հենց Աբովյանների տոհմից էր ու երբ КГБ-ն (Պետական անվտանգության կոմիտե, ԽՍՀՄ՝ հեղ.) իմացավ, որ ռենտգեն անելով հնարավոր է, օրինակ, տեսնել մարդու ոսկորը, որոշեցին, որ նա եկել է այդ շենք, որ իր սարքի միջոցով գտնի Աբովյանների թաքցրած ոսկիները: Արդյունքում նրան քշեցին Սիբիր», - հիշում է Սամվել Խալաթյանը:
Հայական Սուրբ Աստվածածին և ռուսական եկեղեցիները
Վանաձորյան ուշագրավ հաջորդ կառույցը հայկական Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին է.
«Այն կառուցվել է 1831թ.-ին` Թայիրովի կողմից (հարյուրապետ Փիրուման Յուզբաշ Թայիրովի-հեղ.): Դրա տեղում նախկինում էլ եղել է եկեղեցի, որն ավերվել է 1826թ. երկրաշարժից: Դրա քարերն օգտագործվել են Սուրբ Աստվածածինը կառուցելիս», - պատմում է Սամվել Խալաթյանը:
Ինչ վերաբերում է ռուսական եկեղեցուն, ապա այն հիշատակվում է Խաչատուր Աբովյանի կողմից, որպես Ղարաքիլիսայում նկատելի կառույց.
«Ռուսական եկեղեցու հետ կապված մի պատմություն կա: Խորհրդային տարիներին կարգադրեցին ինչ-որ բան անել, որպեսզի այդ եկեղեցին հանկարծ ուղղափառների համար սրբատեղի չդառնա: Քաղկոմի առաջին քարտուղար Հայկ Օհանյանն, ով հիմա էլ ապրում է և Վանաձորի պատվավոր քաղաքացի է, որոշեց, որ այդ եկեղեցին պետք է դարձնել հայ և ռուս ժողովուրդների պատմության թանգարան: Ինձ հանձնարարվեց գտնել ու ներսում դնել գեներալ Պասկևիչի դրոշը, որի վրա խաչ կար: Արդյունքում ուղափառները խորհրդային տարիներին գալիս էին, Պասկևիչի դրոշի խաչի առաջ մոմ վառում ու երբ Մոսկվայից ասում էին` այս ի՞նչ է, ասում էինք` մարդիկ Պասկևիչի դրոշի առաջ են մոմ վառում: Այդպես գաղտնի իրականցրեցինք ուղափառների եկեղեցի այցելելու, մոմ վառելու ցանկությունը», - պատմում է Ս. Խալաթյանը:
Վանաձորում առանձնահատուկ ուշադրության են արժանի նաև քաղաքի թաղամասերն ու դրանց անվանումները:
Սամվել Խալաթյանի խոսքով` նույնիսկ Ցարական Ռուսաստանի տարիներին Ղարաքիլիսան մի անգամ համարվել է քաղաք, բայց հիմնականում քաղաքի կագավիճակ ստացել է 1930-ական թվականներին ու հետագայում անվանափոխվել Կիրովական: Վանաձորում թաղամասերը տասնյակից ավելի են:
Դիմաց
«Դիմաց թաղամասի տեղում նախկինում եղել են վարելահողեր և մարդիկ, երբ ցանկացել են դրանց ուղղությունը ցույց տալ, ասել են` «դիմացի վարելահողերը»:
Այդ վարելահողերի տեղում թաղամասի կառուցումից հետո, սակայն, անվանումն այդպես էլ մնաց` Դիմաց», - բացատրում է Սամվել Խալաթյանը:
Բոշի թաղ
Դիմացի մոտ է գտնվում «Բոշի թաղ» կոչվող թաղամասը:
«Այն այդպես էր անվանվել, որովհետև Թագավորանիստ կոչվող բլրի լանջին հայ բոշաները գալիս վրաններ էին խփում և մանր մունր բաներ վաճառում: Հետագայում նրանցից շատերը մնացին ու թաղամասն այդպես էլ անվանվեց»:
Թագավորանիստ
Թագավորանիստ բլուրն անվանվել է ի պատիվ Աշոտ Ողորմած թագավորի և Խոսրովանույշ թագուհու:
«Երբ Աշոտ Ողորմած թագավորի ու Խոսրովանույշ թագուհու կողմից կառուցվում էր Սանահինն ու Հաղպատը, նրանք Անիից գալիս էին, որ հտևեն աշխատանքներին ու ճանապարհին գիշերելու համար վրան էին խփում հենց այդ բլրի վրա», - պատմում է Ս. Խալաթյանն ու ավելացնում, որ մոտակայքում են նաև Ուսանողական թաղամասն ու Բազում թաղամասը:
Լագեր
Դիմաց թաղամասից աջ կողմի վրա է «Լագեր» (Лагерь ռուս.- ճամբար) թաղամասը:
«Քանի որ հետագայում այդտեղ է գտնվել առողջարանը` «санаторий»-ը, դրա հետ են կապում թաղամասի անվանումը: Իրականում, սակայն, Լագերի տեղում զինվորները գալիս էին զորավարժությունների ու ճամբար` «лагерь» էին խփում: Հետագայում, որ առողջարանն էլ այդտեղ կառուցվեց, միացավ իրար` դարձավ «Լագեր-Սանատորյա» թաղամաս»:
Ջունգլիներ
Վանաձորյան թաղամասերից ամենաուշագրավ անվանում ունեցողներից է:
«Թաղամասն այդպես է անվանվել, քանի որ այնտեղ ընդերքից ջուր էր ցայտում: Նույնիսկ, երբ շենքերն արդեն կառուցել էին տիղմոտ, ճահճուտ տեղ էր ու մարդիկ արդեն բնակարան էին ստացել, բայց իրենց տներին հասնելու համար քարից քար թռչելով, մի կերպ գնում էին: Նաև հեռու էր քաղաքի կենտրոնից, այդպես էլ անունը մնաց «ջունգլիներ»»:
Բանգլադեշ ու Կոնգո
Երկու թաղամասերի կառուցման ժամանակը համընկել է Բանգլադեշում և Կոնգոյում տեղի ունեցած իրադարձությունների հետ:
Ցալկուտ
Վանաձորի «Հին ժամի» թաղամասն է, որտեղ գտնվում է նաև քաղաքի կայարանը:
Քիմշեն թաղամասը
Թաղամասը կառուցվել է Վանաձորի Քիմգործարանին կից:
«Քիմշենում կա էլի մի փոքր թաղամաս, որը կոչվում էր Էվակոբազա (эвакуационная база): Այն կառուցվել էր հիմնականում հայրենադարձների համար ու կարծես փոքրիկ Հայաստան լիներ, որովհետև այնտեց ամեն բարբառ կարելի էր հանդիպել», - հիշում է Սամվել Խալաթյանը:
Ղշլաղ-ը կամ Ժդանով գյուղը, որն այսօր կոչվում է Տավրոս թաղամաս, Վանաձորին է միացել ավելի ուշ:
Նոր թաղամասեր են Տարոն-ները, որոնք կառուցվել են 1988թ. երկրաշարժից հետո:
Սամվել Խալաթյանի խոսքով` Վանաձորում կարելի է հանդիպել նաև հետաքրքիր այլ շենքերի ու տեղանունների, օրինակ` Չինական գրախանութը:
«Այն գտնվում էր բնակելի շենքի առաջին հարկում և դրանում չինարեն որևէ գիրք չկար: Պարզապես գրախանութն այսպես է անվանվել, քանի որ Մետաքսաթելի գործարանի կառուցման ընթացքում Վանաձոր էին հրավիրվել չինացի մասնագետներ, ում բնակարաններ էին տվել հենց այդ գրախանութի շենքում: Մինչև հիմա էլ, եթե նստեք տաքսի ու ասեք` «գնանք չինական գրախանութ», - հենց այդ շենքի մոտ կիջեցնեն ձեզ»:
Բացի այդ Վանաձորում հետաքրքիր տեղանուն է նաև Տաքսիներ-ը:
«Դա այն տեղն էր, ուր կանգնում էին «Պոբեդա» մակնիշի առաջին մեքենաները, որոնք սկսեցին աշխատել որպես տաքսի», - ամփոփում է Սամվել Խալաթյանը:
Լրատվամիջոցների այցը Լոռու մարզ տեղի է ունեցել «Բացահայտիր երկիրդ» արշավի շրջանակում՝ ՀՀ տնտեսական զարգացման և ներդրումների նախարարության Զբոսաշրջության պետական կոմիտեի և Հայաստանի զբոսաշրջության զարգացման հիմնադրամի աջակցությամբ:
