Արցախ, քառօրյա պատերազմ, Թալիշի անկում ու հետ բերում. ռեժիսոր Ջիվան Ավետիսյանն իր «Դրախտի դարպասը» ֆիլմը միջազգային կինոշուկա է հանելու (լուսանկարներ)

Ռեժիսոր Ջիվան Ավետիսյանը, ում «Թևանիկ» և «Վերջին բնակիչը» ֆիլմերը միջազգային կինոհարթակ դուրս եկան, այժմ ձեռնամուխ է եղել նոր՝ «Դրախտի դարպասը» ֆիլմի ստեղծմանը: Այս ֆիլմում էլ առանցքն Արցախն է, մարդկային ճակատագիրը, բարու և չարի հավերժական բախումն ու ճշմարտության վերարժևորումը:

Սակայն, ինչպես յուրաքանչյուր հեղինակային ֆիլմ, «Դրախտի դարպաս»-ն էլ իր խնդիրներն ունի, և այժմ, հերթական միջազգային հաջողությունը գրանցելու համար, ստեղծագործական թիմը տարբեր միջոցներով փորձում է համալրել ֆիլմի բյուջեն՝ դիմելով լայն տարածված մեթոդի՝ crowdfunding-ի (դրամահավաք)` որն ամբողջացնելու է նկարահանումների համար պահանջվող գումարը:

Aysor.am-ը նոր ֆիլմի, հայկական կինոշուկայի ու կինոորակի, նախատեսվող դրամահավաքի ու դերասանների մասին զրուցել է Ջիվան Ավետիսյանի հետ:

- Պարոն Ավետիսյան, մի փոքր կմանրամասնե՞ք նոր ֆիլմի մասին: Ի՞նչ է պատմում «Դրախտի դարպասը»

- Սա համատեղ արտադրության ֆիլմ է՝ Հայաստան, Լիտվա, Ֆինլանդիա, Ֆրանսիա, դերասաններն էլ տաբեր երկրներից են ընտրված, այդ թվում՝ և Հայաստանից:  Արցախ, քառօրյա պատերազմ, օտարերկրյա լրագրողներ, Թալիշի անկում ու հետ բերում… Ներկայացվելու է մի երկիր, որը նույնիսկ պատերազմի օրերին ապրում է, այնտեղ կյանքը չի պարալիզացվում… Դրախտի դարպասը Շուշիի կիրճն է՝ Ջդրդուզը: Բայց ֆիլմն աշխարհի երեսին ցանկացած մարդ կարող է ընկալել: Եթե որևէ մեկը նայելուց հետո ասի, որ չի հասկացել, ներեցեք՝ չեմ հավատա: Տասնյակ մարդկանց, մասնագետների հետ ենք հանդիպել, քննարկել, որի արդյունքում սցենարը որոշակի ձևափոխություններ է ունեցել, զարգացել ու առավել ընկալելի դարձել: Ես բոլորի կարծիքները լսում եմ, և եթե զգում եմ, որ իսկապես տեղին է՝ օգտվում եմ այդ կարծիքից: Ինչպես Բերմանն է ասում՝ ֆիլմ նկարահանելուց պետք է դուռը բաց պահել, հնարավոր է՝ հանկարծ ճշմարտությունը ներս մտնի:

- Քանի որ համատեղ արտադրանք է, ի՞նչ լեզվով է լինելու ֆիլմը:

- Եթե մենք ուզում ենք, որ դրսում ֆիլմը զենք լինի հանուն հայկական իրականության պայքարի, ապա անգլերենը պարտադիր է: Ու սա էլ Արցախի մասին պատմող անգլերեն լեզվով ֆիլմ է (ժպտում է՝ հեղ.): Սակայն հայերեն լուսագիր (տիտր) ունենալու է: Ի վերջո, մենք ուզում ենք չէ՞ հայկական կինոն տարածել աշխարհում, Արցախի մասին խոսենք արվեստի միջոցով:

- Արդեն Ձեր երրորդ ֆիլմն է, որը միջազգային շուկա հանելու նպատակ ունեք ու անդրադառնում եք բավական նուրբ թեմայի՝ Արցախյան հիմնախնդրին: Վստահ եմ՝ գիտեք, որ Ադրբեջանի հերթական բոյկետներից չեք խուսափի:

- Իհարկե չեմ խուսափի, նախորդ ֆիլմի լիտվացի դերասանուհին Ադրբեջանի սև ցուցակում է: Վատն այն է, որ միջազգային շատ կառույցներ որքան էլ շատ են ուզում ֆինանսական աջակցություն ցուցաբերել, չեն կարողանում, քանի որ թեման Արցախն է, ու Ադրբեջանը խոչընդոտում է: Ես պատրաստ եմ այդ բոլոր բոյկոտներին ու բողոքներին, դա ինձ համար նորություն չէ:

- Պարոն Ավետիսյան, այսօր պետական մրցանակները մի տեսակ հասանելի են դարձել, օրեր առաջ էլ այս թեմայով հերթական աղմուկը բարձրացավ: Հանրությունը չի ընդունում շատերի պարգևատրումը, իսկ մշակութային հասարակությունն ինչպե՞ս է վերաբերում այս շռայլությանը:

- Օրերս ֆեյսբուքում այնքան ներգատիվ կար, խոսում էին բոլորը, քննարկում՝ ո՞ւմ են մեդալ շնորհել, ո՞ւմ չեն շնորհել: Ու ամենացավալին այն էր, որ այս ամենի արանքում չխոսվեց այն արժանիների մասին, ովքեր ևս մեդալներ ստացան… Ախր մենք թացը չորի հետ խառնել ենք: Մարդը մարդուն քննադատում է, բայց ինքը դրանով իսկ արդեն քննադատելի է: Նրանք, ովքեր այդքան աղմուկ են բարձրացնում, հետաքրքիր է, երբևէ մեկ ուրիշին հարցրե՞լ են՝ նրա աչքերով իրենք արժանի՞ են այս կամ այն լավ բանին:

- Բայց երբ այդ կոչումը, մեդալը յուրաքանչյուրին հասանելի է լինում, չի՞ արժեզրկվում Ձեր աչքերում:

- Ինձ համար արժեզրկվում է նաև այն քննադատությունը, որը հնչեցնում կամ գրում է թերությունների մեջ թաթախված մարդը: Եղբայր, դու քո գործն արե՞լ ես, որ իմն էլ թերագնահատում ես… Ես ճանաչում եմ մարդու, ով ժամանակին ինձ մոտ է աշխատել, երբեք իր պարտականությունը լիարժեք չի կատարել, բայց ֆեյսբուքում ամենաբարձրն է խոսում, ամենաշատն է «փնովում» սրան ու նրան: Որքան հասկանում եմ՝ սահմանված որևէ սանդղակ չկա ոչ միայն համացանցում, այլև՝ մարդկանց պարկեշտության հարցում: Ու ես նախընտրում եմ գլուխս կախ, առավոտից երեկո աշխատել՝  փորձելով հնարավորինս կայանալ ու կատարելության հասցնել իմ արվեստը: Ինձ թվում է, որպեսզի մարդը կարողանա ճիշտ ու ազնիվ, հանգիստ ու պարկեշտ ապրել, ապա կարևոր պայման է, որ նաև իր գործը լավ անի: Առաջին հերթին պետք է հենց գո գործով ապացուցես, որ արժանի ես ավելիին: Ազնիվ եմ իմ աշխատանքի, ընտանիքի, ընկերների ու գործընկերների առջև, աշխատում եմ իմ ֆիլմերով ու իմ աշխարհով ապրել:

- Ժամանակին դուք էլ անմասն չէիք քննադատություններից: Այսօր արցախցի լինելը և՛ պատիվ է, և՛ մի քիչ դժվար պատասխանատվություն. Ձեր ֆիլմերի հաջողություններն ու ֆինանսավորումը հանրությունը երբեմն պայմանավորում էր Ձեր արցախցի լինելու հանգամանքով:

- (Ժպտում է՝ հեղ.) այնինչ, ես մինչ այսօր սպասում եմ իմ նոր ֆիլմի ֆինանսավորմանը: Փորձում ենք տարբեր միջոցներով գումար հայթայթել… Իմ միակ նպատակն է՝ կարողանամ իմ սկսած աշխատանքը՝ «Դրախտի դարպասը» ֆիլմն իր տրամաբանական ավարտին հասցնել: Հավատացեք, գիշերն ընդամենը 3, առավելագույնը՝ 4 ժամ եմ քնում: Օրինակ, այսօր քնել եմ գիշերվա 3-անց, արթնացել՝ ժամը 06:00-ին: Չեմ էլ հիշում, թե վերջին անգամ երբ եմ քունս մի լավ առել (ծիծաղում է՝ հեղ.):

- Նկատեցի, որ դրամահավաք եք սկսել նոր ֆիլմի համար: Փաստորեն, ֆինանսական լուրջ խնդիրնե՞ր ունի ֆիլմը:

- Այո, Crowdfunding-ային արշավի մեկնարկը կտրվի մարտի 17-ին և կանցկացվի indiegogo համաֆինանսավորման հարթակում: Պետք է ֆիլմի համար նախատեսված բյուջեի որոշակի մասը լրացնենք այդկերպ, դա շատ կարևոր ու անհրաժեշտ է: Դրսի հետ որոշ պայմանագրեր ունենք, նրանք էլ ֆիլմին աջակցություն են ցուցաբերելու: Օրինակ, ֆիլմի հետարտադրական պրոցեսը  լիտվացիներն են հոգալու, իրենց մոտ էլ իրականանալու է: Հիմա սպասում են, որ մեր պուտությունն իր աջակցությունը հաստատի: Գիտես, քո պետության աջակցությունը շատ կարևոր է արտաքին աշխարհի համար, դա եվրոպացուն ցույց է տալիս քո կշիռը քո երկրում:

- Բազմաթիվ ոչինչ չասող, մեկանգամյա դիտման ֆիլմեր այսօր ֆինանսական հսկայական աջակցություններ են ստանում մասնավորից: Ինչո՞վ է պայմանավորված, որ գեղարվեստական լուրջ աշխատանքները հովանավորների պակաս են ունենում:

- Չգիտեմ, դա ցավալի փաստ է: Եթե մեր շուկայում այսօր նման, հանրությանը ոչինչ չտվող ֆիլմեր են հայտնվում, պետք է դրա իրական պատճառը հասկանալ: Ես այն մարդկանցից չեմ, ովքեր ասում են՝ պահանջարկ կա: Իմ տեսանկյունից, պետք է ֆիլմը հասարակություն ձևավորի, և ոչ թե ֆիլմարտադրողը հասարակության հետևից գնա: Արվեստը թելադրող պետք է լինի: Ֆիլմը հարցեր լուծող չի, բայց հարցեր առաջ քաշող է, քննարկումների դաշտ պետք է ստեղծի: Կարևոր է, որ Հայաստանում լինի մի լավ կինոօրենք՝ ի շահ այստեղ ապրող ու գործող կինոարտադրողի: Ի վերջո, ցանկացած ինվեստր, որ գումար ներդնի ու ցանկանա Հայաստանում ֆիլմ նկարահանել, պետք է հենվի տեղի ֆիլմարտադրողների վրա: Նրա ձեռքին գումարն է, կոպիտ ասած՝ բանկային քարտը, մեր ձեռքին՝ արտադրանքը: Մեզ լավ, բանիմաց մասնագետներ են պետք, լեզուների տիրապետող մասնագետներ:

- Օրեր առաջ հնչեցին մի քանի ֆիլմերի անուններ, որոնց նկարահանմանն այս տարի պետությունը ֆինանսական աջակցություն է ցուցաբերելու: Ձեր նոր՝ «Դրախտի դարպասը» ֆիլմն այդ ցանկում, կարծես, չկար:

- Այդ ֆիլմերն արդեն իսկ արտադրության մեջ են եղել, իսկ մենք դեռ նոր ենք պատրաստվում նկարահանել: Ներկայումս սպասում ենք պետության աջակցության հաստատմանը: Այս ֆիլմի վրա աշխատում ենք 2016 թվականի հունիս ամսից, արդյունքում ունենք եվրոպացի համարտադրողներ, միջազգային դերասանական կազմ, մշակված լավ սցենար: Նաև ձեռք ենք բերել որոշակի գումար: Մինչ այսօր մենք լուռ աշխատում ենք՝ առանց բաձրաձայնելու, որևէ բամբասանքի և քծնանքի:

- Արդեն 2 տարի է՝ աշխատում եք այս կինոնախագծի վրա, այնինչ շատերը ֆիլմեր են էկրան բարձրացնում ընդամենը 2 ամսում: Ինչի՞ շնորհիվ:

- Չեմ կարող ասել, իրենց պետք է հարցնել: Գուցե այդ մարդիկ ավելի արա՞գ են աշխատում, կամ ճարպի՞կ են (ծիծաղում է՝ հեղ.): Ֆիլմը պատրաստելու տրամաբանական ժամկետներ գոյություն ունեն: Միգուցե մենք ինչ-ինչ պատճառներով երկար ժամանակ ենք ծախսել, բայց մեր նպատակն էր ֆիլմը նկարահանել 2018-ին, այդպես էլ կանենք Աստծո օգնությամբ: Այս ընթացքը ճիշտ ենք օգտագործել ու արդյունավետ: Մեզ անհրաժեշտ դերասանները պետք է ներգրավվեին այս ֆիլմում, ու նրանց հետ դեռևս մեկ տարի առաջ ենք նկարահանման ժամկետներ նշել: Մի մոռացեք, լավ դերասանները զբաղված են, այնպես չի, որ զանգում ասում ես՝ արի նկարահանման, ասում է՝ տոմսս գնիր, հենց հիմա գալիս եմ:

- Դուք մշտապես Ձեր ֆիլմերը միջազգային կինոշուկա եք հանում: Հայկական կինոն ի՞նչ տեղ ունի այնտեղ:

- Ես մի քանի տարի առաջ գնացի Կաննի կինոշուկա, 20 տարի հետո գնացող երիտասարդ ռեժիսորը պետք է հաջողի ավելի, քան ես, որովհետև այնտեղ արդեն լսել են հայկական կինոյի մասին: Ու դա իմ ու ինձ պես մի քանիսի շնորհիվ, ովքեր այսօր գնում ու բախվում են պատերին: Մարդիկ ասում են՝ չգիտենք հայկական կինոն, չենք ճանաչում: Մենք պետք է մտածենք ազգային կինոյի մասին: Այդ կինոն պարտադիր չի, որ ազգային թեմաներով լինի: Պետությունն ու կինոակադեմիան, ոլորտին առնչվող կառույցները պետք է կարողանան օգնել տեղացի արտադրողին, որպեսզի նա հնարավորություն ունենա իր ֆիլմերը դուրս հանելու: Ֆիլմարտադրողը պետք է իր երկրում թե՛ ֆինանսական, թե՛ թիմային լավ հենարան գտնի, դուրս գա համաշխարհային առաջնակարգ կինոշուկաներ, փորձի գտնել համարտադրողների շղթա, պրոդյուսերներ, ովքեր կհավանեն ներկայացրածդ ֆիլմի թեման, կմիանան ու կստեղծեք համատեղ արտադրությամբ ֆիլմ: Այսպիսի ֆիլմը կարող է թևերը բացած ճախրել: Մենք լավ դերասաններ ունենք, ովքեր դրսում հայտնի չեն, քանի որ նման պրոյեկտներում հանդես չեն եկել: Ինքս արդեն 3-րդ անգամ պատրաստվում եմ աշխատել Սոս Ջանիբեկյանի հետ, ում «ցուցադրում» եմ տարբեր փառատոններում, կինոշուկաներում ու կինոթատրոններում: Դերասաններին հենց այդտեղ են տեսնում ու նոր առաջարկներ անում, ինչպես ես Կաննի փառատոնում տեսա լիտվացի դերասանուհի Սանդրա Դաուկշայտեին՝ Ֆինլանդիա և Լիտվա համատեղ արտադրության ֆիլմում,  ու հրավիրեցի նկարահանվելու «Վերջին բնակիչ»-ում՝ գլխավոր դերում:

- Այնուամենայնիվ, չպե՞տք է ընտրենք թեմաներ, որոնք հետաքրքիր կլինեն միջազգային հանրությանը:

- Հարցը ոչ այնքան թեմայի ընտրությունն է, որքան՝ մատուցումը: Մեր մասին է պետք պատմել, բայց այնպես, որ բոլորը նայեն: Ինչպես Չեխովն է ասում՝ եթե ուզում ես աշխարհը քեզ լսի, պատմիր քո գյուղի մասին: Հանճարեղ խոսքեր են, երանի ես լինեի հեղինակը (ժպտում է՝ հեղ.): Հերոսը պետք է լինի մեր միջից, ոչ թե աշխարհից պոկված թեմաներ վերցնենք ու փորձենք տեղայնացնել: Ցանկացած թեմա, միտք, պահանջ պետք է ընկալելի լինի բոլորի համար: Ես իմ ֆիլմերում իմ պահանջները երբեք ցած չեմ դրել, այդ պահանջները պետք է միշտ լինեն:

- Նկատել եմ, որ գրեթե Ձեր բոլոր ֆիլմերում պարտադիր ներգրավված է դերասան Սոս Ջանիբեկյանը: Սա այն դե՞պքն է, երբ ասում են՝ ամեն ռեժիսոր ունի իր դերասանը:

- (Ծիծաղում է՝ հեղ.) Սոսը ինձ համար հրաշալի ընկեր ու լավ տղա է, բայց ես դերասանների մեջ ֆավորիտներ չունեմ աշխարհում: Եթե անկեղծ՝ նա կյանքում շատ լավ մարդ է, նկարահանման հրապարակում՝ ֆանտաստիկ դերասան: Անհավանական տաղանդավոր է, լավ հենարան ռեժիսորի համար, կարող է մեկ ակնթարթում ստանալ այն կերպարն, ինչ ուզում ես: Մենք շատ լավ դերասաններ ունենք, հավատացեք: Դերասաններ, ովքեր ամեն առաջարկից հետո մտածում են՝ երանի ինձ չասեն՝ քո հագուստը բեր կինոհրապարակ: Այդպես չի կարելի, դերասանը պետք է գնահատված լինի, նրա աշխատանքի համար պետք է գումար ծախսվի, հատուկ կերպարի համար հագուստ գնվի, կարվի: Չի կարելի նույն հագուստով նկարահանվել, հետո գնալ գինետուն ու գինի խմել: Նա իրեն գնահատված է զգում, եթե ամիսներ առաջ ստանում է սցենարը, իր հետ քննարկում ես կերպարը, դիմահարդարումը, վարսահարդարումը, ձեռքբերվող հագուստը և այլն: Նույնիսկ տրամադրությունը պետք է հաշվի առնել

- Երբեմն կադրում հայտնվում են մարդիկ, ովքեր դերասանական դպրոց չեն անցել: Ինչպե՞ս եք վերաբերում այդ երևույթին:

- Ես սիրում են տարբեր մարդկանց հետ աշխատել, նոր մարդկանց ներգրավել: Քասթինգ անել չեմ սիրում, իմ հերոսներին սիրում եմ կյանքում գտնել: Կարող եմ փողոցում իմ ունեցած կերպարին համապատասխան մեկին տեսնել, մոտենալ ու նկարահանվելու առաջարկ անել: Նստում եմ, խոսում, սուրճ, թեյ, վերջում՝ օղի, ու համոզում եմ (ժպտում է՝ հեղ.): Այդ մարդը հենց իրեն է խաղում, հենց ինքն է պետք այդ դերի համար: Նման կերպար «Թևանիկ»-ում ունեմ…