Ես ամեն օր եմ մտածում Իոսիֆ Աղաջանովի չապրած տարիների մասին և ցավ ապրում, Մհերը՝ նույնպես. Զարուհի Մեջլումյան (Տեսանյութ)

1996-ի հուլիսին բժշկական համալսարանի 19-ամյա ուսանող Իոսիֆ Աղաջանովի սպանության համար ցմահ դատապարտված Մհեր Ենոքյանը դեռևս այս տարվա հունիսին ներման խնդրագիր է ներկայացրել Ներման հարցերի հանձնաժողով, սակայն մինչ այժմ նրա խնդրագրին պատասխան տրված չէ։ Նրա կինը՝ փաստաբան, նախկին լրագրող Զարուհի Մեջլումյանը Aysor.am-ի թղթակցի հետ զրույցում տեղեկացրեց, որ և ինքը, և Մհերի մայրը միջնորդությամբ միացել են խնդրագրին։

Խնդրագրի քննարկումն իրականացվում է փակ ընթացակարգով։

Aysor.am-ը քրեական գործի մանրամասների, նրանց հարաբերությունների այլ հարցերի շուրջ զրուցել է դատապարտյալի կնոջ՝ Զարուհի Մեջլումյանի հետ։

- Տիկին Մեջլումյան վերջերս Ձեր ծանր հոգեվիճակի մասին գրառումներ էիք անում սոցիալական ցանցում։ Հիմա ինչպե՞ս եք Ձեզ զգում, անցա՞ն այդ տրամադրությունները։

- Անշոււշտ, երբ քեզ թիրախավորում են որպես կնոջ, որպես մոր և որպես մասնագետի, նվաստացվում և ոտնահարվում են իրավունքները, ցանկացած անձի համար կարող է դժվար լինել։ Հոգեվիճակը դեռ մնում է նույնը։ Շատ է ատելությունը, շատ է թշնամանքը ուղղորդված, կարծես մեկ կենտրոնից կառավարվում է, այդ տասնյակ ֆեյքերը, որոնք լծվել էին այդ գործին, հմուտ վարպետի պես կատարում էին իրենց աշխատանքը։ Ատելության քարոզ է տիրաժավորվել, գեներացվել է թշնամանքի սերմանում՝ կապված իմ՝ դատապարտյալի կին լինելու կարգավիճակի հետ։

- Ի դեպ, դուք դիմել էիք ոստիկանություն և քրեական գործ չհարուցվեց՝ հանցակազմի բացակայության հիմքով։ Դուք, որպես մասնագետ, ինչպե՞ս եք վերաբերում այդ փաստին։

- Ես պնդում եմ, որ հանցակազմեր կային՝ առնվազն երեք հոդվածով՝ հոգեկան ծանր տառապանք, անձնական, ընտանեկան կյանքի գաղտնիություն հանդիսացող տեղեկատվության հավաքում, պահում և հրապարակայնեցում և նաև խտրականություն է դրսևորվել՝ կարգավիճակով պայմանավորված, եղել է դիսկրիմինացիա։ Մենք կբողոքարկենք քրեական գործը կարճելու մասին որոշումը։ Բայց նաև դեռևս առկա է Մհեր Ենոքյանի դիմումը Գլխավոր դատախազին՝ հանցագործության մասին։

- Ի՞նչ հիմքերով։

- Նույն հիմքերով նա ևս քրեակատարողական հիմնարկից ուղարկել է հաղորդում հանցագործության մասին, որն ուղղվել է գլխավոր դատախազին։

- Տիկին Մեջլումյան, ի վերջո, ի՞նչ տեղի ունեցավ։ Արտահո՞սք էր Ներման հանձնաժողովից, թե՞ այլ բան պատահեց։

- Այո, պետական մարմինները կոչված են քաղաքացու իրավունքները պաշտպանելու։ Մենք փորձել ենք գնալ բացառապես իրավական ճանապարհներով։ Տարիներ շարունակ այդ մեխանիզմները չեն աշխատել։ Հեղափոխությունից հետո հույս արթնացավ, որ կաշխատեն նաև այն մեխանիզմները, որոնք սևով սպիտակի վրա գրված են։ Ցմահ դատապարտյալների դեպքում, գիտեք, որ անօրինական կերպով տաբուի տակ է դրված եղել և ներման ինստիտուտը, և պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակումը, և անգամ հիվանդության հիմքով պատժի կրումից ազատ արձակումը։ Մհերը չունի պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակման մեխանիզմ, ինչպես մնացյալ ցմահ բանտարկյալները, պայմանավորված ոչ բռնի, հուսահատ փախուստներով։ Պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակման համար ժամկետը հետաձգվել էր մինչև 2028 թվականը։ Մենք վիճարկել էինք այդ բոլոր որոշումները և դատական համակարգում չտեսնելով փոփոխություններ, այս անգամ փորձեցինք ներման ճանապարհով գնալ։ Ի վերջո Մհերը գրեց այդ ներման խնդրագիրը՝ նշելով, որ ազատության մեջ թերևս կունենա լայն հնարավորություններ հասնելու արդարացման դատավճռի։ Բայց տեղի ունեցավ այն, ինչի հետևանքը տեսնում ենք։ Դռնփակ նիստում քննարկվող տեղեկատվությունը հասանելի դարձավ բոլորին։ Տարօրինակ կերպով մենք մինչև օրս չգիտենք՝ պատասխանը դրական է, թե բացասական։

- Հնարավո՞ր է պահանջեք ծառայողական քննություն անցկացնել՝ պարզելու՝ ինչպես է արտահոսք եղել։

- Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակին մենք ահազանգել ենք, այնտեղ դիմում ունեմ, որն արդեն իսկ ուղղվել է Գլխավոր դատախազություն և արդարադատության նախարարություն։ Այո, պետք է քննություն իրականացվի և տեսնենք, թե ինչպես է այդ արտահոսքը տեղի ունեցել։ Տվյալ դեպքում, ես լիազորված լինելով Մհեր Ենոքյանի անունից, պնդում եմ, որ ոչ ինքը, ոչ մեր ընտանիքը չի տալիս իր համաձայնությունը, որպեսզի այդ տեղեկատվությունը փոխանցվի որևէ երրորդ կողմի, այդ թվում՝ տուժող կողմին։ Այսպես է եղել տարիներ շարունակ։ Չգիտես՝ ինչու տարիներ շարունակ Մհեր Ենոքյանի դեպքում մենք գործ ունենք խտրականության հետ։ Մենք պետք է տեղեկացվենք այն ժամանակ, երբ կայացվի վերջնական որոշում՝ հաստատման կամ մերժման տեքսով։ Սա այն է, ինչ ենթադրում է ներման ընթացակարգը։ Սա իրավահարաբերություն է, որը կատարվում է դատապարտյալի և պետության միջև, այստեղ իրավունքի կրողը դատապարտյալն է, իրավունքի իրացնողը՝ պետությունը։ Որևէ այլ սուբյեկտ այստեղ չկա։

- Տեսակետ կա, որի համաձայն, առանց տուժողների իրավահաջորդների հետ քննարկումների, առանց նրանց կողմից ներման, Ներման հանձնաժողովը դատապարտյալին չի կարող ներել։

- Կա 94 ցմահ դատապարտյալ։ Ցանկացած մեկը ունի ներման իրավունք։ Իմպերատիվ նորմը ասում է՝ 20 տարի անց դատապարտյալը կարող դիմել ներման իրավունք ստանալու համար։ Մենք ուզենք, թե չուզենք, ցավով եմ սա ասում, բայց քրեական դատավարությամբ, տուժողների կողմի իրավունքը ավարտվում է դատավճռով։ Դրանից հետո պայմանական վաղաժամկետ ազատման հետ կապված կարող է կողմը իրազեկվել, իսկ ներման ընթացակարգում, սա պետության միանձնյա որոշումն է, որը շեշտում եմ, անհատական իրավական ակտ է։ Տարիներ շարունակ այդ ներումները լինում էին Սերժ Սարգսյանի կողմից յուրայինների հանդեպ և այժմ ձայն հանողները այն ժամանակ որ պաշտոնյաներ էին, ձայն անգամ չէին հանում։ Սա տարօրինակ է ինձ համար, սա նշանակում է, որ օրենքի առջև բոլորը հավասար չեն։ Մհեր Ենոքյանի պարագայում չի նշանակում, որ անձը պետք է ենթարկվի նման խտրականության միայն նրա համար, որ ինքը փորձել է օգտվել իր իրավունքից։

- Տիկին Մեջլումյան, և լրագրողական մասնագիտական շրջանակները, և տուժողի իրավահաջորդները պնդում են, թե լրագրողական էթիկայի խախտում է տեղի ունեցել. դուք ամուսնացած լինելով, գրել եք Մհեր Ենոքյանի մասին։ Կասե՞ք որևէ բան այս կապակցությամբ։

- Ոչ։ Նման բան չկա։ Լրագրողական էթիկայից խոսող անձինք թող տեսնեն՝ ինչպես է էթիկան խախտվել, երբ տիրաժավորվել է ատելության խոսք, երբ արյունոտ կադրեր, սեքս... Ես կարծում եմ, որ լրագրողական էթիկայի մասին պետք է նման դեպքերում խոսվեր և ոչ թե այն դեպքում, երբ Զարուհի Մեջլումյանը 2013-ից հետո արդեն հետաքննություն չի հրապարակել։ Մյուս բոլոր գործերով կարող եք տեսնել հետաքննություններ։ «Հետքի» հետ համատեղ մենք հետաքննություն ենք արել ցմահ դատապարտյալներ Սողոմոն Քոչարյանի, Արթուր Մկրտչյանի գործերով։ Իսկ այստեղ ի՞նչ են տեսնում լրագրողական շրջանակները։ Մհեր Ենոքյանի գործով, շեշտում եմ, ես հետաքննություն անում եմ ինը տարի շարունակ, այդ նյութերը տրամադրել եմ իրավապաշտպաններին, փաստաբաններին։  Այդ նյութերից չորսը դարձել է դատական կոպտագույն սխալի հիմք, որով դիմել ենք դատարան, այլ բան է, որ Վճռաբեկ դատարանը չի տեսել քրեական գործի վերաբացման հիմք։ Այն, որ այս քրեական գործերը Հայաստանում չեն վերաբացվում, չի նշանակում, որ դատական սխալներ չկան։ Դա նշանակում է, որ դրանք հմտորեն կոծկվում են, շրջանցվում են, որովհետև պետությունը չի ունեցել առաջնահերթություն անդրադառնալու այդ քրեական գործերին։ 90-ականներին դատական սխալներ կատարելու մեծ հիմքեր կային՝ խորհրդային պատժողական քաղաքականություն, դատախազական ամուր վերահսկողություն։ Շատ են եղել դատական սխալները՝ իրեղեն ապացույցների հետ կապված խնդիրներ, ապացույցների թույլ բազա, երկու ամսում նախաքննություն, ընդամենը երկու դատական նիստով մահապատժի դատավճիռ։

- Դատական սխալների պարագան, այսինքն, չեք բացառում։

- Այո, իհարկե։ Դատական սխալներն առկա են։ Այդ գործը ամբողջությամբ, ողնուծուծով դատական սխալ է ինքնին ...

- Դուք ուսումնասիրել եք գործը, կա՞ն հիմքեր վերաբացելու, գտե՞լ եք դրանք։

- Այո, իհարկե։ Հիմքեր գտել եմ, որոնցից չորսով վիճարկել ենք, բայց դա դեռ չի նշանակում, որ նոր հիմքեր չկան։ Մենք նորից աշխատելու ենք։ Իհարկե, դա շատ դժվար պրոցես է։ Մենք հասանք նրան, որ Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքով ամրագրվի ու մեզանում ևս պահպանվեն իրեղեն ապացույցները և ոչ թե ոչնչացվեն։ Ինչի՞ մասին է խոսքը, երբ Մհեր Ենոքյանի գործով իրեղեն ապացույցները նույնիսկ դատարան չեն բերվել, բայց այնուամենյանիվ դրվել են դատավճռի հիմքում։ Սա կոպտագույն խախտում է, որովհետև մենք գիտենք, որ դատավճռի հիմքում կարող են դրվել այն ապացույցները, որոնք հետազոտվել են դատարանում։ Ամեն անգամ այդ գործը կարդալուց ես ինչ-որ մի բան գտնում եմ ինձ համար, որոնք իրավաբանության հետ աղերս չունեն։ Համենայնդեպս, 2-րդ կուրսի քրեական իրավունք ուսումնասիրող ուսանողը ձեզ կասի, որ սա դասագրքային նմուշ է։ 4 անգամ փոփոխվել է ցուցմունքը, այն միակ ցուցմունքը, որը դրվել է քրեական գործի հիմքում։

- Տուժող կողմին նյարդայնացնում են ցմահ դատապարտված Մհեր Ենոքյանի հայտարարությունները իր անմեղ լինելու մասին։ Վերջերս նրանք նաև հայտարարեցին, որ Ենոքյանը փսիխոպատ է ու պետք է դատահոգեբուժական փորձաքննության ենթարկել նրան։

- 23 տարի առաջ քննված, ավարտված... մարդը իր տարիքից ավելի պատիժ է կրում. 20 տարեկանում դատապարտվել է, և դատապարտման 23-րդ տարին կլրանա շուտով, հուլիսին։ 43 տարեկան է ու իր արդար դատաքննության իրավունքի համար պայքարել է մշտապես։ Այդ պիտակավորումները զգայական դաշտից են, ես որպես երկրորդ կրթությամբ իրավաբան, փորձում եմ զգացմունքները դնել մի կողմ, խոսել փաստերից։ Մհեր Ենոքյանը միշտ պնդել է, որ դատական սխալ է տեղի ունեցել, միշտ վիճարկել է դատական ակտը, չի հասել հաջողության, փորձում է օգտվել իր մեկ այլ իրավունքից։ Հիմա էլ գրում են, որ պետք է լինի մեղքի ընդունում։ Ոչ, այդպես չէ։ Ես ուզում եմ, որ տերովների ու անտերների կծիկը քանդվի Հայաստանում, ուզում եմ, որ ուժեղների ու թույլերի հասարակություն չլինի, այլ պետական մարմինները իրացնեն մարդու իրավունքը՝ ելնելով իրավունքի գերակայության սկզբունքներից, օրենքներից և ոչ թե տեսնեն՝ որ կողմն է ազդեցիկ, որ կողմն է թույլ։ Լավ, դատապարտյալ է իր համար, վեցերորդական տիպի անձ է, դատապարտյալի կինը ով է և կարող ենք նրան անվանարկել (հեգնում է-հեղ.), իսկ այ պրոֆեսորի ընտանիքին չի կարելի սպառնալ, չի կարելի տեղեկատվություն չտալ։ Էդպես չէ։ Մենք ապրում ենք իրավական պետությունում. եթե 90-ականներին արատավոր երևույթները նորմալ էին, ապա այսօր պետք է նորմ չլինի։ Պետք է հարգվեն բոլորի իրավունքները հավասարաչափ, խտրական մոտեցումը, օրենքի ոչ միատեակ կիրառումը պետք է դատապարտվի պետական մարմինների կողմից և նաև հասարկության։

- Վերաբացման Ձեր բազմաթիվ փորձերը հանդիպում են արգելապատնեշի, չի ստացվում։ Հնարավո՞ր է ինչ-որ փուլում Մհեր Ենոքյանը ներում խնդրի տուժող կողմից, ազատվի այս ամենից։

- Մհեր Ենոքյանը և ես մշտապես Աղաջանովների ցավը խորապես համարում ենք մեր ցավը։ Սա ողբերգական պատմություն է, որի երկու կողմերում ենք մենք, բայց միևնույն է, ցավը նույնական է նաև մեզ համար։ Սա թող չդիտվի ինչ-որ ասված խոսք։ Ես ամեն օր եմ մտածում Իոսիֆ Աղաջանովի չապրած տարիների մասին և ցավ եմ ապրում՝ որպես մարդ, որպես քաղաքացի, որպես մայր։ Նույնը՝ Մհերը։ Նա ուղղակի ասում է՝ այդ օրը չլիներ, Իոսիֆը կենդանի կլիներ, ես բանտում չէի լինի։ Սա ողբերգական մի շղթա է, որին նա անդրադարձել է և իր գրքերում, և հոդվածներում, և անգամ ներման խնդրագրում այս տողերը կան։ Մհերը միշտ ասում է՝ ներողություն է խնդրում, որ միգուցե վախից չի կարողացել կանխել հանցագործությունը, բայց ներողություն խնդրել մի բանի համար, որն ինքը չի արել, ինչպե՞ս կարող է անձը։ Սա է ամբողջ խնդիրը։

Մանրամասները՝ տեսանյութում։