Բնապահպանական խնդիրների բացակայության պարագայում կառավարությունը պետք է կրի դրա հետևանքները. Տնտեսագետն՝ Ամուլսարի մասին

Aysor.am-ի հարցազրույցը Տնտեսական զարգացման նախաձեռնությունների կենտրոնի տնօրեն Մարինե Առաքելյանի հետ է։

- Տիկին Առաքելյան, խնդրում եմ բնութագրել երկրում առկա տնտեսական իրավիճակը։

- Երկրում առկա տնտեսական իրավիճակը հասկանալու համար անհրաժեշտ է հասկանալ թե տնտեսական աճի տեսանկյունից որ ոլորտներն են համարվում այն շարժիչը, որոնք ապահովում են այդ աճը: Գյուղատնտեսությունը, որն օրինակ 2013 թվականին ուներ 18.4% տեսակարար կշիռ ՀՆԱ-ի կառուցվածքի մեջ, հաջորդող տարիներին ՀՆԱ-ի կառուցվածքում մասնաբաժինն անընդմեջ նվազել է: Ավելին՝ վերջին 3 տարիներին ոլորտի աճի տեմպերը ևս անկում են գրանցել: Ավանդական արտարժույթի աղբյուր հանդիսացող հանքահումքային արդյունաբերությունը (ներառյալ հիմնային ոլորտների արտադրությունը) ևս անկում էր գրանցել: ՀՆԱ-ի աճը հիմնականում պայմանավորված է եղել մշակող արդյունաբերության և ծառայությունների ոլորտի աճով: Եթե 2019-2023թթ.-ին վերջին տարիների միտումը շարունակվի, ապա միջ­նա­ժամկետ հատվածում տնտեսության հիմնական շարժիչը կարող է դառնալ ծառայությունների ոլորտը: Տնտեսության աճը պայմանավորող ոլորտներ կարող են հանդես գալ զբոսաշրջությունը և ՏՀՏ-ն:

- Ըստ Ձեզ` ի՞նչն է փոխվել մայիսին տեղի ունեցած հեղափոխությունից հետո, և ի՞նչ ճանապարհով է գնում երկիրը։

- Ինչպես գիտեք, հայտարարվել է առաջին 5 տարիներին արտահանմանը միտված մրցունակ և ներառական տնտեսության կառուցման մասին: Որքանո՞վ տնտեսական աճը կարող է լի­նել ներառական, դժվար է այս պահին կանխատեսել, քանի որ ամեն ինչ կախ­ված է լինելու իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպերից: Ինչ վերաբերում է 2018թ.-ի ՀՆԱ-ի եռամսյակային աճի տեմպերին (հեղափոխությունից հետո), ապա 2018թ.-ի երրորդ և չորրորդ եռամսյակներում նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճի տեմպերը դանդաղել էին, իսկ տարեկան 5.2% աճը հիմնականում պայմանավորված է եղել առաջին երկու եռամսյակներում արձանագրված արդյունքներով:

- Կա՞ հստակ ընկալելի տնտեսական քաղաքականություն՝ երկրի ներսի և դրսի համար։

- Կառավարության ծրագրից կարելի է եզրակացնել, որ առաջնային են լինելու արտահանման խթանումը և ներդրումների ներգրավումը, որոնք տնտեսական զարգացման այս փուլում (արդյունավետությամբ պայմանավորված տնտեսական զարգացման փուլ) համարվում են որպես կարևոր գործոններ՝ տնտեսական աճի ապահովման գործում: Սակայն այստեղ շատ կարևոր է՝ ինչպիսի գործիքակազմ է կառավարությունը կիրառելու արտահանման խթանման և ներդրումների ներգրավման տեսանկյունից: Իսկ ինքնին ներդրումների ներգրավման առումով կարևոր է, որ ՀՀ-ն ներգրավի «արդյունա­վետություն փնտրող» ներդրողների: Մյուս կողմից, արտահանման հեռանկարները կարող են նաև խթան հանդիսանալ տեղական ընկերությունների կողմից ՀՀ տնտեսության մեջ ներդրումներ կատարելու համար՝ ավելի մրցունակ ապրանք արտադրելով դառնալ առավել արդյունավետ:

- Շատ է խոսվում տնտեսական հեղափոխության մասին, ի՞նչն է պետք հեղափոխել։ Ռիսկեր տեսնո՞ւմ եք, թե՝ ոչ։

- Նախ նշեմ, որ «տնտեսական հեղափոխություն» տերմին չկա, տնտեսագիտության մեջ օգտագործվում է «տնտեսական հրաշք» եզրույթը: Ի՞նչ է պետք փոխել՝ անհրաժեշտ է արդյունավետության վրա հիմնված փուլից անցում կատարել նորարարությունների վրա հիմնված տնտեսական զարգացման փուլի: Ավելին՝ անհրաժեշտ է իրականացնել տնտեսության դիվերսիֆիկացիոն քաղաքականություն, բարելավել գործարար միջավայրը և կատարելագործել ՓՄՁ պետական աջակցության համակարգը: Հիմնական ռիսկերը կապված են գործարար միջավայրի ապահովման անհրաժեշտության հետ, քանի որ հակառակ պարագայում տեղական ու օտարերկրյա ներդրումների նվազում կգրանցվի, որն էլ կհանգեցնի փողի շրջանառության ծավալների և տնտեսական աճի տեմպերի դանդաղեցման:

- Ունե՞ք կանխատեսում Հայաստանում խոշոր ներդրումների մասին։ Մեր երկիրն ընկալելի՞ է խոշոր ներդրողների համար։

- Հարկային դաշտի բարեփոխման արդյունքում խնդիր է դրվում բարելավել գործարար և ներդրումային միջավայրը, ինչը դրական ազդեցություն կունենա երկրում տնտեսության զարգացման և ազգային մրցունակության բարձրացման տեսանկյունից: Ավելին՝ Հայաստանը Համաշխարհային բանկի կողմից հրապարակված Doing Business 2019 զեկույցի համաձայն բարելավել է իր դիրքը`190 երկրների շարքում զբաղեցնելով 41-րդ հորիզոնականը, այնուհանդերձ գտնում եմ, որ դա անհրաժեշտ, բայց ոչ բավարար նախապայման է: Խոշոր ներդրումային ծրագրերի իրականացման տեսանկյունից, հարկային օրենսգրքի պարբերաբար փոփոխությունները ցանկալի չեն՝ խոշոր ներդրողներն առնվազն միջնաժամկետ հատվածում կայունություն են նախընտրում:

- Լիդիան Արմենիա  ընկերությունը հայտարարել է կառավարության հետ վեճերի առկայության մասին, ինչը դեպի միջազգային արբիտրաժ տանող ճանապարհին է։ Եթե հասնի արբիտրաժ, դրա հետևանքը ո՞րն է լինելու Հայաստանի համար։

- Հաշվի առնելով հարցի մեծ հնչեղությունը՝ կարծում եմ, այս փուլում կանխատեսումներ իրականացնելն անժամանակ է, քանի որ բուն արբիտրաժային գործընթացին անցումը կապված կլինի կառավարության հետագա գործողություններից: Միևնույն ժամանակ հարկ է նշել, որ մի կողմից ունենք Ջերմուկ քաղաքը, որն առողջարանային և զբոսաշրջության կենտրոն է և գտնվում է Ամուլսարի հանքավայրի ենթակառուցվածքներից 8-10 կմ հեռավորության վրա, մյուս կողմից՝ «Լիդիան Արմենիա» ընկերությունը, որը 2017թ.-ին Հայաստանի խոշորագույն 20 հարկատուների շարքում է հայտնվել, իսկ 2018թ.-ի աշխատանքների դադարեցման պատճառով հայտնվել է 33-րդ հորիզոնականում: Ստացվում է, որ փաստացի հանքն ապահովում է ներդրումների արագ վերադարձելիություն, զբոսաշրջությունն էլ իր հերթին՝ համայնքային զարգացում: Բնապահպանական խնդիրների բացակայության պարագայում կառավարությունը պետք է կրի դրա հետևանքները, իսկ առկայության պարագայում կառավարությունն ինքը պետք է որոշի, թե որ ոլորտն է տնտեսության համար առավել գերակա: