Այդ ողբերգությունը հիմքն է, բայց դրա շուրջ կատարվում են իրադարձություններ և՛ անցյալում, և՛ ապագայում, և՛ ներկայում. Ռեժիսոր Հայկ Բաբայանը հոկտեմբերի 27-ի մասին ֆիլմ է պատրաստում

«Երևանն արցունքներին հավատում էր». սա ռեժիսոր Հայկ Բաբայանի նոր ֆիլմի գլխագիրն է, որի գաղափարը ծնվել է 21 տարի առաջ, երբ հոկտեմբերի 27-ին գրեթե գլխատվեց երկրի քաղաքական էլիտան: Այդ օրերին առաջին դասարանում սովորող ռեժիսորն առաջին անգամ դպրոցում լսեց՝ «ոտքի, մեկ րոպե լռությամբ հարգում ենք զոհերի հիշատակը»: 6-7 տարեկան երեխան թեև դեռ լիովին չէր գիտակցում՝ ի՞նչ է կատարվել ու ինքն ինչո՞ւ է ոտքի կանգնել, բայց զգում էր՝ եղածը սարսափելի ու անդառնալի էր:

«Կարծում եմ՝ հենց այդ երեխայի գլխում էլ ֆիլմ նկարելու միտքը ծագեց: Երբեք սեղանի մոտ չեմ նստել, թուղթ ու գրիչը ձեռքս չեմ վերցրել ու օրերով չեմ մտածել՝ այս թեմայի մասին ֆիլմ նկարեմ: Ուղղակի այդ իրողությունը միշտ գլխումս է եղել, հետո եմ վերլուծել ու հասկացել, որ ամբողջ հանրությունն այնքան մեծ ցավ էր ապրում, որ նույնիսկ մանկահասակ երեխաներին ոտքի կանգնեցրեցին: Կարծում եմ՝ 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ը մեր պատմության ամենադաժան էջերից մեկն է», - Aysor.am-ի հետ զրույցում առաջին անգամ ֆիլմի մասին բարձրաձայնեց ռեժիսորը:

Նա ընդգծեց՝ թեև ֆիլմի էպիկենտրոնում հոկտեմբերի 27-ն է, բայց ասել, որ այն ֆիլմ է միայն հոկտեմբերի 27-ի մասին, նշանակում է՝ ոչինչ չասել:

«Հոկտեմբերի 27-ը «Երևանն արցունքներին հավատում էր» ֆիլմում կրում է սիմվոլիկ էպիկենտրոն: Այո, այդ ողբերգությունը հիմքն է, առանցքն է, բայց դրա շուրջ կատարվում են իրադարձություններ և՛ անցյալում, և՛ ապագայում, և՛ ներկայում: Իրականում, հայ ժողովուրդի պատմության մեջ եղել են բազմաթիվ հոկտեմբերի 27-եր՝ դավադրաբար սպանվել են թագավորներ, կառավարիչներ, մտավորականներ… Ո՞վ է ասում, որ բանաստեղծների գնդակահարությունը հոկտեմբերի 27 չի: Պարզապես 20-րդ դարի վերջում կատարվածը գերազանցեց այդ ամենն ու դարձավ համաշխարհային երևույթ, քանի որ քաղաքականացված էր: Ընդհանրապես, ես կարծում եմ՝ 20-րդ դարում տեղի է ունեցել ոչ թե մեկ, այլ՝ երկու հոկտեմբերյան հեղափոխություն՝ 1917 և 1999 թվականներին: 1999-ինը զուտ ողբերգություն չէր, դա հեղափոխություն էր՝ բառի ամենավատ իմաստով: Երկու հեղափոխությունների հետևանքով էլ Հայաստանը միայն ու միայն կորցրել է: Պատմությունը միշտ կրկնվում է», - նկատեց զրուցակիցս:

Ֆիլմը գեղարվստավավերագրական ժանրի է: Ինչպես հեղինակն է ասում՝ այս բարդ ժանրն իր մեջ երկու տարբեր տարրեր է պարունակում. նրանում կան և՛ բեմականացված տեսարաններ, և՛ արխիվ: 

«Արխիվը կցել բեմականացված տեսարանին՝ շատ նուրբ ու բարդ աշխատանք է, մենք ամեն ջանք ներդնում ենք, ամեն մանրուք հաշվի ենք առնում, որպեսզի ֆիլմը հանկարծ ռեպորտաժային չդառնա: Եթե հանկարծ մեր աշխատանքից ռեպորտաժի «հոտ» եկավ, որպես կինո իր ամբողջ էֆեկտը կկորցնի», - վստահեցրեց Հայկ Բաբայանը: 

Հոկտեմբերի 27-ին առ այսօր որևէ ռեժիսոր «ձեռք չի տվել»: Անդրադառնալ թեմայի, որը մեր ժամանակներում է տեղի ունեցել՝ և՛ հեշտ է, և՛ բարդ: Հեշտ է այնքանով, որ թարմ են հիշողությունները, գրեթե անհնար է խեղաթյուրել իրողությունն ու դրա իրավացիության մեջ համոզել հանդիսատեսին: Բարդ է կրկին նույն պատճառով՝ ականատեսները մեր կողքին են, մեր մեջ, ու հենց նրանք են գնահատողներն ու քննադատողները:

«Իսկապես, մենք գործ ունենք այնպիսի մի իրողության, թեմայի հետ, որը մարդիկ իրենց աչքով են տեսել, ապրել, ու մենք չպետք է մեր ֆիլմում կեղծենք, խաբենք, արհեստական զգացողություն տանք: Հակառակ դեպքում մարդիկ կմտածեն՝ եթե այս ռեժիսորը դահլիճում լիներ այդ պահին, նման ֆիլմ չէր նկարի: Ես շատերի հետ եմ խորհրդակցել, խոսել, քննարկել: Շփվել եմ մարդկանց հետ, ովքեր ոչ միայն ականատես են եղել, այլ որպես զոհերի ազգական՝ մասնակից են եղել քննչական պրոցեսներին ու ամեն ինչին մանրակրկիտ տիրապետում են: Նրանք բազմաթիվ պատմություններ են պատմում, անգամ՝ խորհուրդներ են տալիս ու հուշումներ անում: Ի զարմանս ինձ՝ այդ մարդկանց մեծամասնությունը ոգևորությամբ սպասում է այս ֆիլմի ցուցադրվելուն: Մարդիկ էլ կան, որ ընդհանրապես չեն ուզում հոկտեմբերի 27 բառը լսել: Այդպիսիներից մեկն, ով այդ օրը ԱԺ դահլիճում է եղել, ինձ ասաց՝ «երբ ինձ մոտ հոկտեմբերի 27 են ասում, ամբողջ մարմինս դողում է», խնդրեց իրեն չհիշեցնել ողբերգությունը: Հոգեվիճակները տարբեր են, ու դա շատ բնական է… Ամեն դեպքում, թող հպարտություն չդիտվի, բայց ես ինձ շատ լավ եմ զգում, որ այս ֆիլմի ռեժիսորն եմ: Այնքան հաղորդագրություն, ասելիք ու սիմվոլիզմ կա այս ֆիլմի մեջ, որ եթե ամեն մեկն ինչ-որ մի բան վերցնի, լավ կլինի, օգտակար կլինի թե՛ իրեն, թե՛ երկրին: Ֆիլմը պիտի ինքնանպատակ չլինի: Ինձ պետք է, որ այն նայելուց հետո մարդիկ նստեն, խորհեն, ու գլուխը բարձին դնելիս մտածեն՝ այս կամ այն տեսարանը նկարելով ռեժիսորն ի՞նչ էր ցանկացել ասել: Այ այդ ժամանակ կարող ես համարել, որ հաջողված գործ ես արել», - նշեց նա:

Սցենարը ևս գրել է Հայկ Բաբայանը, օպերատորն է Կարեն Անտոնյանը, պրոդյուսերը՝ Հայկ Զաքարյանը: Երկրորդ ռեժիսորի գործառույթը հանձն է առել Աննա Ավագյանը:

Հարցին՝ դերասաններ ներգրավվա՞ծ են ֆիլմում, ռեժիսորը պատասխանեց՝ իր ֆիլմի հերոսները պայմանական մարդիկ են, հանդիսատեսը տիտրերում չի գտնի մերօրյա «աստղերի» ու վաստակավորների:

«Ընտրել եմ այնպիսի կերպարներ, որոնք հանրությանը ծանոթ չեն: Չեմ կարող այս թեմայում ներգրավել մի ճանաչված դերասանի, ով, օրինակ, Vivacell-ի գովազդում է անընդհատ երևում: Ինչպես պատմությունը, ողբերգությունն է պայմանական, նույնկերպ էլ ֆիլմն է դառնում պայմանական: Նույնիսկ դեմքեր չեն երևում՝ տեսնում ենք ձեռքեր, ոտքեր, աչքեր, էմոցիաներ…», - մանրամասնեց հեղինակը:

COVID 19-ով պայմանավորված՝ նկարահանումների ընթացքը մի պահ կանգ էր առել, բայց ամռան սկզբից, հետևելով անվտանգության բոլոր կանոններին, ստեղծագործական խումբը շարունակել է աշխատանքները՝ ոչ մի րոպե դադար չտալով:

«Երևանն արցունքներին հավատում էր»-ը փառատոնային կյանք կունենա: Հայկ Բաբայանը նկատում է՝ այս ֆիլմում այնպիսի սյուժետային գծեր են զարգանում, այնպիսի դետալներ կան, որ յուրաքանչյուր ազգության մարդ կընկալի: Պետք է այնպես անենք, որ պատմությունը բոլորին ծանոթ լինի, աշխարհի ոչ մի երկիր ապահովագրված չի նման երևույթից: 

Ֆիլմը նկարահանվում է սեփական ֆինանսական միջոցներով:

«Նախարարություն չենք դիմել, Կինոկենտրոն՝ առավել ևս», - նշում է ռեժիսորն ու նորից հիշելով, որ իր ու Կինոկենտրոնի տնօրենի «ջուրը մի առվով չի հոսում», շեշտում՝ «քանի դեռ Շուշանիկ Միրզախանյանն (Հայաստանի ազգային կինոկենտրոնի տնօրեն - հեղ.) այնտեղ է, երբեք որևէ հարցով չի դիմելու»:

«Երևանն արցունքներին հավատում էր» ֆիլմը էկրան կբարձրանա 2020 թվականի վերջին: