06/11/2020 13:41
Անդրեյ Աֆանասև. Պատրաստ է արդյոք Ադրբեջանը պանթուրքիզմի հետևանքներին
Մի քանի տարի առաջ, երբ Սիրիայում իրադարձությունները հասնում էին ծայրաստիճան եռման կետի, և Ռուսաստանի Դաշնությունում արգելված ԴԱԻՇ-ի ոչնչացման գործողության հաջողությունը կախված էր Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Իրանի իրավիճակային դաշինքի հաջողությունից, շատ փորձագետներ իրավացիորեն մատնանշում էին Բաքվի դերը այս գործընթացում:
Իրոք, Ադրբեջանն էր, որ տրամադրեց բանակցային հարթակ, որը հավասարապես համապատասխանում էր այս կարճաժամկետ դաշինքի բոլոր երեք կողմերին: Ռուսաստանի համար Ադրբեջանն ԱՊՀ անդամ է և նախկին ԽՍՀՄ հանրապետություն, Իրանի համար՝ շիաների զգալի մասն ունեցող երկիր, իսկ Թուրքիայի համար՝ եղբայրական թյուրքական ժողովուրդ: Հենց Բաքվում էին, որ հիմնական համաձայնությունները ձեռք բերվեցին երեք պետությունների միջև, որոնք երկար դարեր մրցում էին տարածաշրջանում գերակայության համար:
Անհավասարակշռություն
Այդ փուլում վստահորեն կարելի էր ասել, որ Ադրբեջանի ղեկավարությունը գրագետ խաղարկել է նույնականացման քարտը, որն ավելի ու ավելի արդիական է դառնում 21-րդ դարում: Միևնույն ժամանակ, այդպիսի բազմավեկտոր մոտեցումը պետության վրա որոշակի պարտավորություններ է առաջադրում, առաջին հերթին, պահպանել իրական և ոչ թե մտացածին հավասարակշռությունը՝ հաշվի առնելով իր գործընկերների կարծիքը: Լեռնային Ղարաբաղում հակամարտության նոր սրման մասին որոշում կայացնելով՝ պաշտոնական Բաքուն միանշանակ խախտեց այդ անկայուն հավասարակշռությունը:
Ամենայն հավանականությամբ, դրա պատճառը «փոքր հաղթական պատերազմի» անհրաժեշտությունն էր` իրենց էլիտաներին հավասարակշռելու և հիմնական միջավայրում լարվածությունը թուլացնելու համար: Ակնհայտ է, որ Անկարան հիմնարար դեր է խաղացել այս հարցում, քանի որ այն հսկայական ազդեցություն ունի Ադրբեջանի վրա: Բացի Սիրիայի ռազմական գործողությունների թատրոնից զենքի, ռազմական մասնագետների և գրոհայինների մատակարարումից, Էրդողանն ակնհայտորեն Ալիևին խոստացել է որոշակի պաշտպանություն Մոսկվայի գրգռման դեպքում, որն անխուսափելիորեն պետք է առաջանար նրա հարավային սահմաններում ակտիվ բախումից հետո:
Քաղաքակրթությունների հանգույցում
Եթե տրամաբանենք ոչ թե ռազմավարության և մարտավարության տեսանկյունից, այլ Սամուել Հանթինգթոնի`քաղաքակրթությունների բախման հայեցակարգի տեսանկյունից, Ադրբեջանն իրեն ծայրաստիճան ծանր դրության մեջ է դրել: Հենց այս երկրի տարածքի միջով է հիմնականում անցնում սահմանը, քաղաքակրթական սահմանն Ուղղափառ-Սլավոնական և Իսլամական-Թուրքական աշխարհների միջև: Սիրիայի սրման փուլում Բաքուն հանդես էր գալիս որպես ամրացնող և կայունացնող տարր՝ միջնորդ, որը, առանց սեփական շահը քաղելու, կարող էր նպաստել իրավիճակի գործընկերային հարաբերությունների զարգացմանը Մոսկվայի և Անկարայի միջև:
Այժմ՝ ընդհակառակը, ապավինելով մարտական ոգին բարձրացնելու համար անհրաժեշտ պանթուրքական և նեոօսմանյան դիսկուրսներին, Ադրբեջանը քաղաքակրթական առումով օբյեկտիվորեն հեռանում է Ռուսաստանից և ազդանշաններ է ուղարկում, որ՝ ընտրելով սոցիալական և տնտեսական նպատակահարմարության կամ ինքնության միջև, Բաքուն կընտրի վերջինները: Այսինքն՝ դա հաստատում է մի շարք փորձագետների կարծիքը, որ բազմաբևեռ աշխարհը կառուցվելու է մշակութային և քաղաքակրթական առանձնահատկությունների հիման վրա, և միայն դրանից հետո՝ տնտեսական նպատակահարմարությամբ:
Ակնհայտ է, որ պաշտոնական տեսակետից Ղարաբաղում հակամարտությունը կարելի է համարել առճակատում հայկական և ադրբեջանական կողմերի միջև: Բայց ժամանակակից աշխարհի բարդ կառուցվածքը վկայում է ավելի մեծ խաղացողների ներգրավման մասին, որոնցից հիմնականը Ռուսաստանն է՝ բազմաբևեռ աշխարհի ճանաչված բևեռը և Թուրքիան, որը ձգտում է առաջնորդել մահմեդական աշխարհը և իր շուրջ ստեղծել նոր ռազմաքաղաքական դաշինք Օսմանյան կայսրության ուրվագծերի երկայնքով:
Վիճակը նետվա՞ծ է
Ներկայիս փուլում, երբ բևեռների և քաղաքակրթությունների հանգույցներում մի շարք բախումների հետևանքով տեսնում ենք նոր սահմանների ձևավորում այդ ուժային կենտրոնների միջև, ճակատների գոտում գտնվող երկրները պետք է կատարեն պատմական քաղաքակրթական ընտրություն՝ ում հետ են նրանք: Ինչպես նշվել է վերևում, Ադրբեջանը երկար ժամանակ հավասարակշռում էր իր դիրքերը, բայց եթե Ղարաբաղում վերջին շաբաթների իրադարձությունները դիտարկվեն որպես քաղաքակրթական ակտ, ապա կարելի է եզրակացնել, որ Բաքուն կատարել է իր պանթուրքիստական ընտրությունը կամ գրեթե կատարել: Եթե այո, ապա նոր քաղաքական իրականության մեջ ադրբեջանական կողմը ստիպված կլինի հաշվի առնել մի շարք քաղաքական և տնտեսական ռիսկեր:
