«Վերջին պահին Արտակն է ներս մտել, ու նույն վայրկյանին սկսվել է հրետակոծությունը». 38-ամյա Արտակ Խեմչյանը զոհվել է Շուշիի Մշակույթի տանը

Սյունիք, Տավուշ, Լոռի, Կոտայք, Արագածոտն, Գեղարքունիք, Շիրակ, Վայոց Ձոր, Արմավիր, Արարատ՝ պատերազմի շունչն ամեն տեղ է, «երիտասարդ» թվերով սև ժապավեններն ամենուր են: Նրանք մեր երիտասարդության այն սերուցքն էին, ովքեր հայրենիքը միայն բառերով չսիրեցին: Ովքեր ապացուցեին, որ «կյանքս՝ հայրենիքիս» արտահայտությունը զուտ խոսքեր չեն, այլ, իրենց դեպքում՝ սկզբունք ու կենսակերպ: Հանուն այդ վեհ գաղափարի էլ «գնացին»...

38-ամյա Արտակ Խեմչյանն ամիսներ առաջ էր պայմանագիր կնքել Պաշտպանության նախարարության հետ, վարորդ էր: Պատերազմի առաջին իսկ օրը՝ սեպտեմբերի 27-ին, տավուշցի երիտասարդը դիրքեր բարձրացավ՝ պաշտպանելու սահմանամերձ Տավուշի անառիկությունը: Հոկտեմբերի 3-ին կինն անակնկալ զանգ ստացավ՝ «գնում եմ Արցախ, տղերքին պիտի տանեմ»:

Հոկտեմբերի 4-ին Արտակը ոստիկանների խմբի հետ արդեն Շուշիում էր: Իրենց պետք է դիմավորեին, դիրքավորեին, բայց Շուշիում վիճակն արդեն այնքան վատ էր, որ տղաներին նույնիսկ դիմավորող չեղավ: 

«Սեպտեմբերի 27-ից ինքը գիտեր, թե իրականում ինչ է կատարվում Արցախում: Գիտակցում էր, թե ուր է գնում ու ոչ մի վայրկյան հետ չկանգնեց իր որոշումից: Հարցրեցի՝ ինչի՞ հենց դու պետք է գնաս, պատճառաբանեց, թե իր ավտոմեքենան ամենապատրաստն է, ամենալավ վիճակում գտնվող մեքենան է: Զինվորներին պետք է տաներ ու վերադառնար՝ հերթական առաջադրանքը կատարելու ու նոր խմբի տանելու: Երբ հասնելուց հետո ինձ զանգեց, ասաց՝ չեմ գալու, վիճակն այստեղ լավ չի, մեզ վերապատրաստում են ու ուղարկեն առաջնագիծ... Օրեր առաջ իր հրամանատարները և ՀՀ վարչապետը մեր տուն էին եկել, հրամանատարները պատմեցին, որ իրեն զանգել, ասել էին՝ քո պարտականությունը միայն ոստիկաններին տեղ հասցնել է, վերադարձիր: Բայց ինքն այդ անգամ չէր «ենթարկվել», մնացել էր ռազմադաշտում՝ ասելով, որ տղերքին մենակ չի թողնի», - Aysor.am-ի հետ զրույցում պատմեց Արտակ Խեմչյանի կինը՝ Արուսիկ Բալասանյանը:

Արտակն ու զինընկերները որոշում են ինքնակազմակերպվել. մեկ վայրում հավաքվել ու իրենց հետագա անելիքը որոշել: Ամենահարմար վայրը Շուշիի Մշակույթի տունն էր: Ի՞նչ իմանային, որ թշնամին այդ օրը թիրախավորելու է հենց այդ կառույցը:

Վերջին պահին հենց Արտակն է ներս մտել, ու նույն վայրկյանին էլ սկսվել է հրետակոծությունը: Արուսիկի սիրտն զգում էր, հոգին անհանգիստ էր: Ամուսինները վերջին անգամ հեռխոսազրույց էին ունեցել հոկտեմբերի 4-ի ցերեկը՝ 14:30-ին: Սկսած 15:30-ից Արտակի հեռախոսին պատասխանող չէր լինում:

«Իր հետ գնացածների մեջ ծանոթ մի տղա կար, ընթացքում նրա ընտանիքի անդամներն ինձ զանգեցին, հարցրեցին՝ տեղյա՞կ եմ երբ են վերադառնալու: Ասեցի, որ հիմա հետ չեն գալու, իրենք առաջ են գնալու... Երեկոյան փոքր տղայիս հետ փորձում էինք դաս անել, բայց չէր ստացվում: Մտքերս անընդհատ Արտակի հետ էին, աչքերս չէին չորանում: Տղաս զգաց, որ անընդհատ լացում եմ, պատճառը հարցրեց: Ցույց տվեցի պատերազմի կադրերն ու ասեցի՝ պապան էլ է այստեղ», - նշեց մեր զրուցակիցը:

Այդ օրն առաջին անգամ 9-ամյա կամակոր Նորայրը քնելուց առաջ ականջալուր եղավ մոր հորդորին ու աղոթք հղեց առ Աստված.

«Պապան թող ողջ-առողջ գա տուն, մեզ հասնի»:

«Տղայիս աղոթքն ինձ հույս տվեց, բայց ամբողջ գիշեր չկարողացա քնել: Սիրտս տակնուվրա էր եղել, շատ անհանգիստ էի: Ամբողջ գիշեր իր հեռախոսահամարն եմ հավաքել. զանգը գնում էր՝ վերցնող չկար», - հուզմունքով խոստովանեց Արուսիկը:

Հոկտեմբերի 5-ի առավոտյան հարս ու սկեսուր բարևի փոխարեն միմյանց մեկ հարց տվեցին՝ Արտակից լուր կա՞: Երկուսն էլ պատասխան չունեին, ու անհանգիստ սրտով աշխատանքի շտապեցին. Արտակի մայրը Սևքարի հիվանդանոցի բժշկուհի է Արուսիկն էլ դեղագետ է՝ դեղատանն է աշխատում. աշխատավայր գնալիս նկատեց՝ գյուղամեջում մարդիկ սովորականիրց շատ են: Հետո պիտի պարզվեր, որ ամբողջ գյուղն արդեն գիտեր, թե ինչ է կատարվել, անցնող-դարձողը շփոթված երիտասարդ կնոջ կողմ էր նայում, բայց ասել չէր համարձակվում: Թեև հայացքները հուշում էին՝ ինչ-որ բան այն չէ:

Արտակն ընտանիքից ամենաշատը հորեղբոր հետ էր կապված, պատերազմի օրերին էլ նրան հաճախ էր զանգում: Ամուսնուց լուր իմանալու նպատակով Արուսիկն էլ հավաքեց վերջինիս հեռախոսահամարը:

«Ես քեզ կզանգեմ», - կարճ արձագանքեց ընտանիքի ավագն, ով, հավանաբար, արդեն գիտեր երիտասարդ կնոջը վրա հասած դժբախտության մասին, ու չէր ուզում գույժը լսափողի միջոցով հայտնել:

Արուսիկի զանգերին այլևս ոչ ոք՝ բարեկամ, հարազատ, ընկերներ, չէին պատասխանում... Քիչ անց աշխատավայր եկան հորեղբոր կինն ու տղան, Արուսիկին ուղեկցեցին տուն՝ ասելով, որ ամուսինը վիրավոր է.

«Բայց ես չէի հավատում, զգում էի, որ ճշմարտությունը թաքցնում են: Եթե վիրավոր լիներ, այդքան չէին ձգձգի, միանգամից կասեին... Հորաքրոջ ընտանիքը գիշերն էր իմացել, քանի որ հորաքրոջ տղան զինվորական ոստիկանությունում է աշխատում, ու զոհերի ցանկն առաջինը հենց իրենց է գալիս: Նա բարեկամ մի քանի տղամարդկանց հետ գնացել էր Արտակի մարմինը ճանաչելու ու բերելու: Այնքան արյունոտ ու ցեխոտ են եղել, որ սկզբում չի ճանաչել: Զանգել է հեռախոսին ու այդ զանգի վրա գնացել, կանգնել եղբոր գլխավերևում», - այլևս անկարող լինելով արտասուքը զսպել՝ ասաց մերօրյա հերոսի կինը:

«Ինքը շատ անհանգիստ բնավորություն ուներ,անընդհատ շտապում էր, ամեն ինչ վռազելով էր անում, տպավորություն էր՝ ինչ-որ տեղից ուշանում է», - ամուսնուն է բնութագրում զրուցակիցս ու ընդգծում՝ այդ մի հարցում էլ շտապեց, գյուղի 4 զոհերից առաջինն ինքն եղավ:

Ցանկացած միջոցառման, հավաքույթի ժամանակ Արտակն ամենաակտիվն էր, սիրում էր ուշադրության կենտրոնում լինել:

«Ինքը շատ նվիրվող տեսակ էր, ընկերների համար ամեն ինչ կտար: Որտեղ ինքն էր լինում, այնտեղ աշխուժություն էր տիրում: Կյանքն իր մեջ եռում էր, ոչ մի բանի նկատմամբ անտարբեր չէր: Շատ էր սիրում տեսանկարահանումներ անել, հատկապես՝ բնությունը նկարել: Գեղեցիկը նկատում ու գնահատում էր: Նաև շատ հպարտ էր, սիրում էր իր մասին լավն ասեին, ու ամեն ինչ անում էր, որ լավ բան անի ու մարդիկ լավը խոսեն: Ուշադրություն էր սիրում: Հիմա, երբ իր քույրը զանգում, լացում է, ես հանգստացնում եմ, ասում՝ մահի այս տեսակն էր անգամ իր սրտով: Գնաց՝ բոլորի ուշադրության կենտրոնում հայտնվելով, մեծից փոքր իր համար ցավում են», - արցունքի մեջից պատմում է կինը:

Արտակ-Արուսիկ սիրո պատմությունը դպրոցական նստարանից է սկսվել: Մի պահ վերանալով հոգին կրծող ցավից՝ Արուսիկը հիշում է դասընկերների ասածն ու կատակում. «Որտեղ Արտակ, էնտեղ՝ Արուսիկ, որտեղ Արուսիկ, էնտեղ՝ Արտակ»:

«Այդ խոսակցությունը եղել է 6-րդ դասարանից, բայց այնպես չի, որ այդ տարիքում շփվում էինք: Իր քույրն իմ դասընկերուհին էր, իմ քույրն՝ իր, ու տարբեր առիթների հանդիպում էինք: Միշտ ծիծաղելով ասում էր՝ «Բալասանանց չափարի տակ եմ մեծացել»... Նշանվել ենք իր՝ բանակից վերադառնալուց հետո: Ամուսնանալուց հետո մի անգամ իր բանակային ընկերներից մեկը մեզ տեսավ, Արտակին անմիջապես շփոթված հարցրեց՝ Արուսիկի հե՞տ ես ամուսնացել: Պարզվեց՝ բանակում էլ անընդհատ իմ անունն է տվել, ու բոլորը սպասում էին՝ հանկարծ ու ուրիշի հետ չամուսնանա», - ժպիտով կյանքի լուսավոր շրջանն է հիշում Արուսիկ Բալասանյանը:

Նրանք երկու որդի ունեն՝ 15-ամյա Նաիրին և 9-ամյա Նորայրը: Հոր սիրտը կարծես վկայում էր՝ էլ զավակներին չի տեսնելու: Զոհվելուց մեկ օր առաջ կնոջը հրահանգել էր՝ «Էրեխեքին լավ կնայես, զգույշ կլինեք»:

Ավագ որդին գիտակից տղամարդու պես մասնակցել է հոր բոլոր արարողություններին, կրտսերին մայրը թույլ չի տվել, երեխայի հիշողության մեջ այդ տեսարանը ցավալի հետք կարող էր թողնել:

«Նաիրին շատ հանգիստ, հանդարտ բնավորություն ունի, շատ զուսպ է, պարփակված, չի արտահայտվում: Արդեն գիտակցում է, որ մեր ընտանիքում մի տղամարդ պակասել է, որ պապիկը շատ բան չի կարող հասցնել ու հորից հետո տան տղամարդու պարտականությունների մի ստվար մասն իր ուսերին է: Իսկ փոքր տղաս շատ հարցեր է տալիս: Ճիշտ է, գիտի, որ հայրը զոհվել է, բայց բակում հենց ավտոմեքենա է կանգնում՝ դուրս է վազում, գիտի, թե հայրն է գործից տուն գալիս: Չի ընդունում իրողությունը: Հենց հասկանում է, որ հրաշք չի կատարվել ու եկողը հայրը չի, մտնում է իր սենյակ ու դուռը փակում», - պատմում է զրուցակիցս:

Վերջին տարիներին Արտակ Խեմչյանն ընտանիքի հետ Կրասնոդարում էր բնակվում: Երբ կրտսեր որդին դպրոցական տարիքի դարձավ, Հայաստան վերադարձան:

«Իմ տղան Հայաստանում պետք է դպրոց գնա, հայկական գիր պիտի իմանա, ես իմ Հայաստանն ու իմ գյուղն եմ ուզում», - որոշել էր ընտանիքի երիտասարդ հայրն ու հայրենիքի ճանապարհը բռնել:

2018 թվականից նրանց ընտանիքը Հայաստանում է ապրում: 2020թ.-ի փետրվարից պայմանագիր կնքեց ու համալրեց բանակի շարքերը: Կնոջ բնութագրմամբ՝ շատ նվիրված ու պարտաճանաչ աշխատող էր, թույլ չէր տալիս՝ իրեն նույն բանը երկրորդ անգամ ասեն, այս մի քանի ամիսների ընթացքում հասցրել էր բազմաթիվ պատվոգրեր ստանալ:

Հայ ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ, ֆիդայի Սևքարեցի Սաքոյի բնօրրան Սևքարը հերոսների պակաս հիմա էլ չունի:

Արցախյան երկրորդ պատերազմի սևքարեցի հերոսներն են Իջևանի զորամասի հրամանատար, գնդապետ Թաթուլ Ղազարյանը, հրամանատար Արթուր Հովսեփյանը (պարգևատրված՝ «Մարտական խաչ» 1-ին աստիճան), ժամկետային զինծառայող Սամվել Սահակյանը և Արտակ Խեմչյանը: Ի դեպ, պատերազմի օրերին Արթուր Հավսեփյանը Մատաղիսում էր գտնվում:

Շուշիից Արտակը կնոջ հետ խոսելիս ասել էր. «Մեր տեղն էլի ոչինչ, լավ ա, Արթուրի տեղն ա շատ վատ»:

Արուսիկ Բալասանյանի հոգսերը, պարտականություններն ու պատասխանատվությունն այլևս կրկնապատկվել են: Պետք է փորձի իր ու ամուսնու նպատակները միայնակ իրագործել, որդիներին մեծացնել ու կյանք ուղեկցել:

Հարցնում եմ՝ եթե ժամանակի մեքենան գործեր ու վերադառնայինք հոկտեմբերի 3՝ նրան ի՞նչ կասեիր: Երկար մտածում է, հոգոց հանում ու խոստովանում. «Ես գիտեմ, եթե փորձեի իրեն հետ պահել, միևնույն է կգնար»:

«Գիտեմ՝ Արտակը թեկուզ երկնքում, բայց միշտ մեզ հետ է, մեզ առաջնորդում է ու երբեք մենակ չի թողնի: Իրեն շատ լավ եմ ճանաչում, գիտեմ, թե որ պարագայում ինչպես կվարվեր ու ես էլ ցանկացած որոշում ընդունելիս՝ իր հետ մտովի խորհրդակցում եմ», - Aysor.am-ի հետ զրույցը եզրափակում է Արուսիկ Բալասանյանը:

Արտակ Խեմչյանը հուղարկավորվել է Սևքարի ընտանեկան գերեզմանատանը: Գյուղում 4 հերոսների հիշատակը հավերժացնող հուշարձան կկառուցվի: Արդեն իսկ հրամանատար Արթուր Հովսեփյանի գնդի զինվորների կողմից խաչքար է տեղադրվել: