«Արցախից վերադարձել եմ նոյեմբերի 9-ին ու մեկ շաբաթ ամաչում էի դուրս գալ տնից, նայել իմ 9 տարեկան տղայի աչքերին». Ջիվան Ավետիսյանը պատերազմի մասին ֆիլմ է նկարահանում

Արցախյան առաջին պատերազմից առ 2020-ի նոյեմբերի 9-ը ձեռքի մատների վրա կարելի է հաշվել մեր հաղթանակին նվիրված ֆիլմերը, այնինչ, ադրբեջանական կինեմատոգրաֆն այս 4 ամիսների ընթացքում արդեն իսկ ձեռնամուխ է եղել իրենց «հաղթանակը» վկայակոչող «հերոսապատումների» նկարահանմանը...

Եթե նախկին 30 տարիներին նրանք չունեին ֆիլմեր նկարելու «ճչացող առիթներ», ապա հիմա ունեն և՛ այդ առիթը, և՛ գումար, ու թուրքական կինեմատոգրաֆիայի հնարավորություններն օգտագործելով՝ դուրս կգան «բաց ծով»։

Կարծում եմ՝ այսուհետ հայկական կինեմատոգրաֆիան իր համար պետք է առաջնահերթություններ սահմանի ու ֆինանսական սլաքներն ուղղի առաջնահերթ այն ֆիլմերի վրա, որոնք հնարավորություն ունեն աշխարհին ներկայացնել հայկական Արցախը, ու, գուցե, հենց այսկերպ կարողանանք աշխարհին հասկացնել, որ մեկդարյա պատմություն ունեցող Ադրբեջանը տակավին հեռու է ավելի քան 13 դարյա կենսագրություն ունեցող Արցախի տիրակալը լինելուց:

Aysor.am-ը զրուցել է ռեժիսոր Ջիվան Ավետիսյանի հետ, ում ֆիլմերի հերոսը մշտապես արցախցին է, նկարահանման հրապարակն՝ Արցախը: Դեռևս 2 տարի առաջ «խմորված» «Վերածնվածը» ֆիլմի սցենարն Արցախյան երկրորդ պատերազմից հետո նոր ուղղություն վերցրեց ու նոր ասելիք ստացավ:

Պետք է նկատեմ, որ ես մեր հարցազրույցին ներկայացել էի պատրաստված հարցերով, նշումների համար՝ թուղթ ու գրիչով: Բայց ակամայից հարցազրույցը վերածվեց զրույցի, որի լուռ վկան ձայնագրիչն ու Կասկադի սրճարաններից մեկում հանգրվանած մարդիկ էին. նրանցից ամենամոտ սեղաններին նստածները, ինչպես վերջում պետք է պարզվեր՝ ինքնըստինքյան դարձել էին մեր ունկնդիրն ու նույնքան հուզված էին, որքան ռեժիսորը... Այո, թեման միայն ֆիլմը չէր, այլ՝ Արցախն ու արցախցու սրտում մխրճված դաշույնը...

- Գիտեմ, որ հոկտեմբերի 2-ից Արցախում էիք, պատերազմի օրերն ինչպե՞ս անցաք:

- Ինչպես բոլորը... Չմեկնել չէի կարող, պետք է մեկնեի: Բարձրագոչ բաներ չեմ ասի՝ պարտքն էր կանչում, հողն էր կանչում... Չէ, ցանկացած իրավիճակում յուրաքանչյուրս իր անելիքն ունի: Ամեն մեկս պիտի մեր ուժի չափով գնանք ու պահենք մեր հայրենիքը… Ճիշտ եք նկատում՝ անցյալով չեմ խոսում, ապագայով եմ խոսում, քանի որ ոչինչ չի ավարտվել, սա անվերջ պայքար է: Նույնն էլ Արցախյան առաջին պատերազմի ավարտից հետո էր. ձևակերպումներում այն շատերի համար էր ավարտվել, բայց իմ և իմ թիմի համար երբեք չէր ավարտվել պատերազմը: Մենք շարունակական քայլերով բացառապես Արցախի մասին ֆիլմեր ենք ստեղծել՝ միշտ իմանալով, որ վերահաս պատերազմը դռան հետևում է: Մեր կռիվն էլ այդտեղ կարող էինք տալ, կռվել ու գնացել ենք առաջ: Չենք սպասել՝ «կլոր ամսաթիվ» լինի, որ ֆիլմ նկարենք։

- Ջնջվեցին պատմությունից այդ ամյակները, ամսաթվերը...

- Ցավոք, շատ բան ջնջվեց: Ու այս պատերազմն էլ բնաջնջման փորձ էր, որն իր մաշկի վրա զգալու է խուլ ու համր աշխարհը... Բայց ես անկեղծորեն հավատում եմ, որ մենք դեռ իրապես հաղթելու ենք: Հո այսպես վզներս ծուռ չե՞նք ապրելու: Ես գիտեմ, որ մենք ադրբեջանցուն չենք պարտվել, իրենք էլ դա գիտեն: Իրենց զինվորը գիտի, որ չի հաղթել մեր զինվորին, որ վայելում են սոսկ ժամանակավոր իրավիճակ: Ես հպարտանում եմ մեր բանակով, իսկապես, մեր բանակը կատարյալ է, աշխարհում մեր զինվորի պես զինվոր չկա: Անգամ պատերազմի օրերին Արցախում գտնվող արտասահմանյան լրագրողներն էին ապշել, խոստովանում էին, որ չեն տեսել այնպիսի զինվոր, որի գլխավերևում բայրաքթարը «վնգա», բայց նա շարունակի նույն խիզախությամբ ու պատասխանատվությամբ մարտը վարել... Պատերազմը միշտ էլ ուղեկցում է հայերին, բայց, իրապես, հաղթանակը կլինի այն ժամանակ, երբ կկարողանանք սանձել հարևան պետության ցանկասիրությունը, լկտիությունը: Գուցե, տգեղ բառ է, բայց իրենց բնորոշ է՝ հիմա նրանք լկտիացել են: Մենք նրանց կհաղթենք, երբ ռեալ գնահատենք իրավիճակն ու լծվենք աշխատանքի:

- Անցած 30 տարիների ընթացքում ռեալ չե՞նք գնահատել իրավիճակը:

- Ես քաղաքական գործիչ չեմ, չեմ սիրում խոսել քաղաքականությունից, չեմ ուզում իմ տիրույթից դուրս գալ: Չնայած՝ հիմա բոլորն ամեն ինչից «գլուխ են հանում», խոսում են: Իհարկե, ես իմ տեսակետն ունեմ պատերազմի մասին, ռազմական գործողությունների մասին, քաղաքականության մասին, բայց կլռեմ: Այդ մասին ֆիլմում եմ ասելու, իմ խոսելու միջոցը, հարթակը դա է: Ցավով եմ նայում, երբ բոլորը ֆեյսբուքում աշխատելու իմիտացիա են ստեղծում: Անձամբ ես այսօր ՖԲ-ում 20 րոպե եմ եղել, ու դա իմ հաջողությունն է: Երբեք ոչ մեկը չի տեսնի, որ ես այնտեղ կյանքի մասին գրառում անեմ, մի բան էլ՝ մյուսներին խորհուրդ տամ, սովորեցնեմ: Չէ, այնտեղ միայն իմ ֆիլմերի PR-ն եմ անում, ոչ թե՝ իմ... Չգիտեմ, չեմ ուզում անցած 30 տարիներին գնահատական տալ, իմ հարցն այլ տեսանկյունից կլինի. ինչո՞ւ Շուշիի մասին մենք մեկ հատ հզոր ֆիլմ չունեցանք:

- Նույն հարցը, որպես ռեժիսոր, ես կարող եմ Ձեզ տալ՝ իսկ ինչո՞ւ չունեցանք:

- (Ժպտում է, հեղ.) Ես փորձել եմ ու փորձում եմ լավագույնն անել՝ առանց կարևոր ամսաթվերի հետևից ընկնելու: Օգտագործել եմ միջազգային հնարավոր բոլոր հարթակները՝ պատմել եմ Արցախի մասին, ֆիլմեր նկարել, նյութեր հրապարակել, ճանաչված մարդկանց եմ Արցախ հրավիրել, բայց դա քիչ է, պետք է բոլորս լծվեինք այդ աշխատանքին։ Գիտեք, միայն մեկ, երկու, երեք ընկերություն չպետք է Արցախի մասին ֆիլմեր ստեղծեին, այդպիսի կինոընկերությունները պետք է տասնյակ լինեին: Մենք պետք է կարողանայինք մշակույթի, ֆիլմերի միջոցով Արցախի մասին պատմել աշխարհին ու աշխարհն Արցախի մասին ճիշտ ընկալում ունենար: Արցախի ճանաչումը կարող է լինել նրա ճանաչելիության արդյունքում...

- Հաճախ պատերազմի անխուսափելիությունը սխալ դիվանագիտության հետևանք է. որքան էլ չեք սիրում գնահատականներ տալ, այնուամենայնիվ, ինչո՞վ եք պայմանավորում մեր պարտությունը, սա դիվանագիտությա՞ն պարտություն էր, թե՞ զենքի: Մեր օրերի ամենատարածված հարցն եմ ուզում տալ. Շուշին ընկա՞վ, թե՞ տվեցին:

- Այսօր բոլորը՝ մեղավոր, անմեղ, դրա մասին են խոսում, թույլ տվեք գոնե ես լռեմ: Ես գնահատական չեմ տա՝ քաղաքական ղեկավարությա՞ն, թե՞ մեկ այլ բանի պատճառով եղավ դա: Այդ հարցի հասցեատերը ես չեմ: Կասեմ միայն հետևյալը. ես Արցախից վերադարձել եմ նոյեմբերի 9-ին ու մեկ շաբաթ ամաչում էի դուրս գալ տնից: Ես ամաչում էի արդյունքից, ամաչում էի նայել իմ 9 տարեկան տղայի աչքերին: Նրա հայրը, քեռին, հորեղբայրը՝ բոլորս ճակատում էինք, ու հիմա չգիտեի ինչպես նրան բացատրել, թե ինչ է կատարվել: Սրանից առավել ստորացված վիճակ չի եղել (լռում է, հեղ.)... Շուշիի անկումից մեկ օր առաջ՝ նոյեմբերի 6-ին, ես Շուշիում եմ եղել, այդ օրն եմ իջել... Բայց ոչինչ, որ հիմա այս օրին ենք, որ առանց Շուշի ենք մնացել: Կգա ժամանակը, երբ արցախցին նորից փյունիկի պես կհառնի (ժպտում է, հեղ.):

- Ինչպես հասկանում եմ, հիմա Ձեր ամբողջ ժամանակն աշխատանքին եք նվիրել:

- Այո, մեր թիմը հիմա ամբողջովին լծվել է նոր նախագծերի իրականացմանը: Մենք միշտ ենք արել մեր ուժերի առավելագույնը, բայց հիմա այդ ուժերը պետք է կրկնապատկենք, եռապատկենք: Որքան էլ նախկին կյանքում (նկատի ունի՝ մինչև պատերազմը, հեղ.) աշխատել ենք, Արցախի մասին ֆիլմեր ենք ստեղծել, մտածում եմ, ցավոք, քիչ է եղել: Հիմա մի հոգին երեք մարդու տեղ պիտի ապրի, աշխատի, հիմա ավելի շատ ջանք պիտի թափենք: Ես նաև Թատերական ինստիտուտի դասախոս եմ, իմ ուսանողներին այս տարի դասի եմ կանչել ոչ թե ամսի 7-ին, 8-ին, այլ՝ հունվարի 4-ին: Հավատացեք, ես օրվա մեջ քնում եմ 4 ժամ, ժամանակ չունենք հանգստանալու, պետք է ոտքի կանգնենք ու եկող սերնդին քիչ անելիք թողնենք: Եթե մենք հաղթած լինեինք, կարելի էր երկար հանգստանալ, բայց ի՞նչ է նշանակում՝ պարտված պետությունը հանգստանում է 10 օր: Ես պայքարում եմ ծուլության դեմ, հավատում եմ, որ միայն աշխատանքով կարող ենք հաղթել: Համոզված եմ, որ Շուշին մերն է լինելու: Ավելին ասեմ՝ Արարատն է մերը լինելու...Հավատում եմ, որ հայի էս տեսակը դուրս է գալու ճահճից, մեջքը շտկելու է ու կարողանալու է ճիշտ գնահատել իր թշնամուն ու ճիշտ քայլեր անել... Հիմա գիտե՞ք՝ մեզ ինչ է պատահել. մեր «հարևանը» խնամի ծանոթ, բարեկամ հավաքել ու մեզ մի լավ սատկացրել է: Բայց մի օր ինքը մենակ է մնալու, շենքի մութ դալանում դեմ առ դեմ ենք հանդիպելու։ Ու նրա մտերիմները, ովքեր ժամանակին միացել ու եկել էին մեզ հետ հաշիվ պարզելու, մեզ ասելու են. «դու կարգին տղա ես, ուղղակի էդ պահին պետք էր էդ ապուշին օգնել»: Բայց մենք չենք ներելու…

- Ինչպես որ կյանքում, միջանձնային հարաբերություններում է պատահում... Իսկ մոտ ապագայում տեսնո՞ւմ եք դա:

- Նայած, թե մոտ ապագա՝ երբ նկատի ունեք: Ամեն դեպքում, ես ու Դուք դա տեսնելու ենք: Դրա համար մեզ հիմա պետք է ուղղակի ծեծ կերած գնալ տուն, հավաքվել, շտկվել, ծանր ու թեթև անել, գնահատել մեր սխալներն ու նայել առաջ: Մենք հետ ենք մնացել, պետք է ժամանակին համընթաց գնալ, նույնիսկ՝ ժամանակից առաջ ընկնել: Ինձ հաճախ հարցնում են՝ լավ, դու ո՞ւմ կողմից ես: Ասեմ՝ նրա կողմից եմ, ով 10 տարի հետո է լինելու երկրի ղեկավարը: Չգիտեմ՝ ով է լինելու, բայց ես հիմա ամեն ինչ պիտի անեմ, որ նրան 10 տարի հետո կայացած երկիր հանձնեմ ու պահանջեմ՝ լավ պահի, գիտակցի ամեն թիզ հողի արժեքը: Այնպես չի, որ ես կույր ռումանտիկ եմ. ես ինձ ռոմանտիկ չեմ, համարում, կույր՝ առավել ևս: Ուղղակի հավատում եմ նպատակի ու դրա համար կատարված աշխատանքի ուժին... Գիտես, ես զինվորական չեմ, զինվորականի անունից չեմ կարող խոսել, բայց որպես ռեժիսոր կասեմ, որ իմ ոլորտում փորձում եմ մրցակցել, «ձեռնոց նետել» ոչ թե նրան, ով ինձ հավասար է, այլ նրան, ով ինձանից առաջ է, ով իմ 10 տարի հետոյի մրցակիցն է: Դա ինձ օգնում է կատարելագործվել։ 

- Մենք արդեն տանուլ ենք տվել, Արցախի մեծ մասն ենք կորցրել, գուցե, նաև պաշտոնաթղթերով, այլևս մրցակցության խնդիր ունե՞նք պատերազմում:

- Բայց դա չի նշանակում, որ տանուլ տված մնալու ենք, ես հավատում եմ, որ աշխատանքը հաղթելու է: Պատերազմը չի ավարտվել, այն ուղղակի մեկ այլ փուլ է մտել: Պատերազմի ամբողջ ընթացքում ես «Արցախ» TV-ի հետ ամենուր եղել եմ՝ առաջնագծում, թիկունքում, քաղաքներում՝ ամեն տեղ: Ծանր ու սարսափելի բաներ եմ տեսել, ինչից հետո ապրելդ չի գալիս: Հիմա էլ չգիտեմ՝ ինձ ու ողջ մնացած շատերին ինչպե՞ս է հաջողվում դրանից հետո ապրել: Վստահ եմ՝ շատերը հիմա էլ այդ հոգեկան մղձավանջի մեջ են, դժվարանում են կյանք վերադառնալ... Իմ ներսում անգամ 88-ի երկրաշարժից դեռ մղձավանջներ կան (1988 թվականին Ջիվան Ավետիսյանի ընտանիքը Լենինականում է ապրել, հեղ.), այդ գիշեր հազիվ եմ ճանաչել մորս, ամբողջովին վիրակապերի մեջ էր ու ես ժամեր շարունակ չգիտեի, որ նա իմ մայրն է: Դրանից հետո կրկին վերադարձանք Ղարաբաղ, ու սկսվեց պատերազմը։ Այդ ամենը մնացել է իմ հիշողության մեջ, ազդել է իմ վրա, նստած է իմ ներսում՝ հասկացնելով, որ նահանջելու, պարտվելու իրավունք չունեմ: Ես այս պատերազմում տեսա էրեխեքի (զինվորների) հայացքներ, որոնք ինձ հանգիստ չեն տալիս: Այդ սևացած եղունգներով, երբեմն՝ փոքրամարմին էրեխեքը գերբնական ուժ ունեին... Մենք անհավանական սերունդ կորցրեցինք, ու ողջերս պետք հաշվետու լինենք՝ ոչ միայն հիշելով: Պետք է ծանր ու թեթև անենք՝ արդյոք նրանք կհամաձայնվեին այն քայլերին, որոնք այսօր կատարվում են թե՛ պաշտոնյաների, թե՛ ոչ պաշտոնյաների կողմից, դասախոսների, առևտրականների ու մնացածի կողմից... Ես ամեն օր այդ հարցն ինձ տալիս եմ։ Մեր բազում երազանքների կողքին պետք է բոլորս մեկ նպատակ ունենանք՝ ապրել ազատ, անկախ, ուժեղ, խաղաղ ու կայացած երկրում: Պետք է աշխատենք, երբ մեր թշնամիները դեռ խրախճանքի մեջ են: Եթե նման նպատակ չունենանք ու դրա ուղղությամբ չաշխատենք, թերացումներից զերծ չլինենք, մենք մեր տեղն այս արևի տակ չենք ունենա:

- Դուք հիմա «Վերածնվածը» ֆիլմի վրա եք աշխատում: Ո՞ր փուլում եք:

- «Kickstarter» հարթակում «Crowdfunding»-ի միջոցով առաջիկայում փորձելու ենք, անհրաժեշտ գումարը հավաքել, այնուհետև՝ դիմել պետական աջակցության: Դրանից հետո էլ միջազգային ֆոնդերի համարտադրողների հետ կամբողջացնենք գումարն ու ֆիլմը կստեղծենք: Դրան զուգահեռ արդեն 1 տարուց ավելի է աշխատում ենք նաև Ալեքսանդր Լապշինի մասին ֆիլմի վրա: Փաստորեն, մենք հիմա զորեղ երկու սցենար ունենք, մեկտեղ՝ 3 նոր գաղափարներ, որոնք 2020 թվականի պատերազմի պատճառով են ծնվել: Դրանցից մեկն ինձ համար գրեթե ինքնակենսագրական է, այդ պատմության մեջ և՛ ես եմ, և՛ իմ ընկերները...

- «Վերածնվածն» ի սկզբանե բովանդակային ի՞նչ ուղղություն ուներ ու ի՞նչ ընթացք ստացավ:

- 2016 թվականի ապրիլյան պատերազմի մասին պետք է լիներ, բայց այս պատերազմը փոխեց ամեն ինչ: Մենք հիմա շատ հետաքրքիր լուծումներ ենք գտել... «Վերածնվածը» ֆրանսաբնակ մի երիտասարդի մասին է, ով ամբողջ կյանքում մտածել է, թե ինքը ֆրանսիացի է, հայրն ավտովթարից է մահացել: Ու հանկարծ տարիներ առաջ տեղի ունեցած ու կոծկված մի դեպքը պատահականության բերումով սկսվում է բացվել, կծիկը քանդվում է։ Հերոսի անունը Մյուրատ է, ու դա պատահական չէ ընտրված: Կա մարշալ Մյուրատ (Յոախիմ Մյուրատ, հեղ.), ում ֆրանսիացիները համարում են իրենցը, բայց նա իրականում մերն է՝ կրկժնեցի Մուրադն է (գյուղ Արցախում, հեղ.): Մեր ֆիլմի հերոսը պարզում է իր ինքնությունը։ Գիտեք, եթե նախկինում մտածում էինք, որ մեր ֆիլմերն ավելի շատ ուղղված են օտար հանդիսատեսին, կարծում եմ՝ հիմա պետք է մեր ձևակերպումը վերանայենք. ներսի լսարանի մասին էլ պետք է մտածենք, նոր սերնդին պիտի պատմենք: Մենք պատասխանատու ենք այն սերնդի համար, որը մեր մեջքը շտկելու է: Գալիս են իրենք... 4 հերոսներից մեկը արհեստական բանականությունն է, ցույց ենք տալու, թե ծրագիրն ինչպես է աշխատում ու աշխարհին մատուցում պատերազմի դեպքերը: Նկարահանումները դեռ չեն սկսվել, բայց արդեն հուսով եմ, որ պրեմիերան կլինի Շուշիում (ժպտում է, հեղ.):

- Ֆիլմի համար նկարահանման հրապարակ, սովորաբար, Արցախն եք ընտրում, հիմա որտե՞ղ եք նկարահանելու:

- Իհարկե Արցախում (զարմացած նայում է, հեղ), տեղանքը միանշանակ չի փոխվել: Կարծում եմ՝ հաջորդ տարի նկարահանումները կսկսենք:

- Դերասանական, ստեղծագործական կազմն արդեն հայտնի՞ է:

- Սցենարիստը Նարինե Ոսկանյանն է, ում հետ արդեն 3 ֆիլմի վրա աշխատել ենք: Դերասանական կազմը սովորաբար գործի հաջողության 50 տոկոսն է կազմում, մենք միշտ շատ մեծ ուշադրություն ենք դարձնում դրան: Հիմա նույնպես միջազգային ճանաչում ունեցող գլխավոր դերակատարներ ունենք, բայց անուններ չեմ տա: Փորձը ցույց է տվել՝ երբ անուն ենք տալիս, Ադրբեջանի կողմից թիրախավորվում է դերասանն ու սկսում են խնդիրներ առաջանալ: Սա էլ մի առանձին կռիվ է. օրինակ՝ Լիտվայում մենք 100 հազար եվրո կորցրեցինք ադրբեջանցիների պատճառով. Լիտվայի կինոկենտրոնը օնլայն հրապարակել էր 2018 թվականին պետական աջակցություն ստացած ֆիլմերի ցանկը, որտեղ ընդգրկված էր նաև համատեղ արտադրության «Դրախտի դարպասը» ֆիլմը: Մենք միամտորեն ֆեյսբուքում հրապարակեցինք այդ լավ լուրը, որից հետո թշնամի երկրի ԱԳՆ-ն ուղիղ ճնշումներով կասեցրեց Լիտվայի Մշակույթի նախարարության տրամադրած դրամաշնորհը: Ես դրա փաստերն ունեմ՝ նամակների տեսքով:

- Տեղացի արտիստները թիրախավորվելու խնդիր չունեն, գուցե, նրա՞նց բացահայտեք: Օրինակ՝ գրեթե բոլոր ֆիլմերում Սոս Ջանիբեկյանի հետ աշխատում եք, այս անգա՞մ էլ բացառություն չի:

- Ես Սոսի հետ էլի եմ աշխատելու, Սոսն, իսկապես, լավ դերասան է: Այս ֆիլմում մեծ հաճույքով առաջարկելու եմ նկարահանվել Բաբկեն Չոբանյանին, Նարինե Պետրոսյանին...Թվարկածս արտիստների հետ աշխատել շատ եմ սիրում: Նոր մարդիկ էլ են լինելու, երիտասարդ դերասաններ:

- «Սև ցուցակ»-ը կամ, այսպես ասած, Լապշինի մասին ֆիլմն ո՞ւմ գաղափարն է եղել:

- Հենց Լապշինի գաղափարն է եղել: Նա անձամբ եկել է իմ գրասենյակ ու ասել՝ «ուզում եմ՝ դու իմ մասին ֆիլմ նկարահանես»: Ես էլ ասացի՝ «միայն երկու հարցից հետո» (ժպտում է, հեղ.):

- Եվ որո՞նք էին այդ հարցերը:

- «Ես որերո՞րդ ռեժիսորն եմ, ում առաջարկում ես» և «ինչո՞ւ հենց ես» (ծիծաղում է, հեղ.): Պարզվեց, որ ես միակ ռեժիսորն եմ, ում ինքը դիմել է: Երկրորդ հարցիս պատասխանն էլ այն էր, որ եթե ես չնկարեմ, ապա ոչ ոք չի կարող նկարել... Նման դեպքերում ինձ համար իսկապես կարևոր է, թե ինչո՞ւ եմ հենց ես ընտրվել: Ես կարող եմ երկու բան անել՝ նկարել ֆիլմը լավ, կամ նկարել ֆիլմը վատ: Նախընտրում եմ առաջին տարբերակը (ծիծաղում է, հեղ.): Հիմա մեր պրոդյուսերական միջազգային թիմը բանակցությունների մեջ է կինոարտադրող ընկերությունների հետ, Լապշինի հետ էլ սցենարի վրա ենք աշխատում:

- Ի դեպ, պատերազմի սկսվելուց ժամեր անց Ձեր «Դրախտի դարպասը» ֆիլմը հանվեց Մոսկվայի միջազգային կինոփառատոնի ծրագրից: Սպասո՞ւմ էիք նման շրջադարձի:

- Ի՞նչ ասեմ, նեղացել եմ Միխալկովից (ժպտում է, հեղ.)։ Իրենց բացատրությունն էր՝ ֆիլմը ծրագրից հանվել է ադրբեջանական ճնշումների տակ: Ես չեմ հավատում, որ դա ժամերի ընթացքում է որոշվել, ավելի վաղ է նման համաձայնություն ձեռքբերվել: Հիմա Միխալկովին 2 հարց եմ ուզում տալ՝ «իսկապե՞ս դու ես նկարել «Սիբիրյան սափրիչը» ֆիլմը»: Ես չեմ հավատում, որ այդ ֆիլմի հեղինակը կարող էր թույլ տալ, որ որևէ ֆիլմ հանեն ծրագրից: Չե՛մ հավատում, դու չես նկարել: Կամ էլ՝ ծայրից ծայր ստել ես ֆիլմում: Նման ֆիլմի ռեժիսորը մինչև վերջ կպնդեր, որ նախապես ընտրված ցանկացած ֆիլմ մնալու է իր նախագահությամբ փառատոնի ծրագրում, թեկուզ սրահում լինեինք միայն ես և ինքը:

- Արցախում հիմա հարազատներ ունե՞ք:

- Իմ պապական գյուղը Խաչմաչն է: 1980 թվականին ընտանիքս տեղափոխվել է Գյումրի, ես ծնվել եմ 1981-ին՝ Գյումրիում: Ինչպես քիչ առաջ ասեցի՝ երկրաշարժից հետո՝ 1989 թվականի փետրվարին, ընտանիքս վերադարձել է Ստեփանակերտ, ու ես մեծացել եմ Արցախի մայրաքաղաքում... Ծառայությունից հետո աշխատել եմ Ստեփանակերտի թատրոնում, տեղի հեռուստաընկերությունում: Երևան եմ եկել 2002-ին, սովորել եմ Թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի Կինոյի և ռեժիսուրայի բաժնում: Երբ մեր գյուղը սկսեցին հրետակոծել, մայրիկիս ու քրոջս տեղափոխեցի Երևան, հիմա գնացել են Ստեփանակերտ, հորեղբայրներս էլ այնտեղ են։

- Այս պատերազմում նաև անձնական կորուստներ ունեցաք...

- Այո, մեր Թևանիկը զոհվեց (դերասան Հովհաննես Խոդերյան, հեղ.): Էդ էրեխեն՝ միամիտ հայացքով, ճարպիկ «խաղացող», կատակասեր Հովհաննեսը իմ գյուղից 20-30 կմ հեռավորության վրա է զոհվել: Երբեք չէի մտածել, որ իմ Թևանիկը կարող է իմ ընտանիքը պաշտպանելու համար զոհվել։ Երեք դասընկեր եմ կորցրել, ընկերների եմ կորցրել, բարեկամների, կորցրել եմ ընկերոջ հայր, մտերիմ աղջկա եղբոր, փեսացուի... Մարդիկ, ովքեր իմ առօրյայի մի մասն էին կազմում, իրենց տեսել եմ պատերազմի առաջին, երկրորդ շաբաթվա ընթացքում, բայց հետո մեկ էլ զանգել ասել են՝ իրեն բերել են, արի, մի քանի հոգով տանում ենք հողին հանձնելու...

- Եռաբլուր գնո՞ւմ եք:

- Հաճախ, թիվը կորցրել եմ՝ քանի անգամ: Հունվարի 4-ին ուսանողներիս էլ տարա այնտեղ, ասացի՝ տեսեք, թե ում շնորհիվ եք դուք հիմա վայելում կյանքը, հանգիստը: Սա է արդյունքը:

- Միշտ պատերազմների ժամանակ համախմբվում, մի բռունց ենք դառնում, Հայաստան-Արցախ սահմանը միաձուլվում է, բայց պատերազմից հետո մշտապես փոխադարձ մեղադրանքներ են հնչում, տարանջատում ենք միամյանց: Ինչո՞ւ:

- (Ժպտում է, հեղ.) Ցավալի է այդ ամենը: Ես հային հիմա չեմ ճանաչում, իմ պատկերացումից դուրս է նա: Իսկ մենք պատկերացնո՞ւմ ենք՝ մենք ով ենք. ես եղել եմ 40 երկրներում, ու այդ բոլոր երկրներում տեսել եմ, թե մեր հայերն ինչ անհավանական ուժ ու զորություն ունեն: Տեսել եմ, թե որքան զորեղ են բիզնեսում, գիտության մեջ, արվեստում... Մենք հասկանո՞ւմ ենք՝ ինչ ենք անում այստեղ, ինչո՞վ ենք զբաղված: Ո՛չ, չենք հասկանում: Պետք է գոնե այսօր կանգ առնենք, անիվը շրջենք ու գնանք լույսի հետևից: Ես հավատում եմ, որ շատ շուտ մենք վերածնվելու ենք, մեր կորուստը հետ ենք բերելու (մտածում է, հեղ.): Ես հավատում եմ, բայց զգում եմ, որ Դուք չեք հավատում, թերահավատորեն եք նայում: Ես ավելի ծանր օրեր եմ տեսել անհավանական ծանր օրեր... Կգա ժամանակը, որ Շուշին նորից մերը կլինի: Չեք հավատում, չէ՞:

- Ես հավատում եմ արդարության վերականգնմանը, բայց հուսով եմ, որ այդ վերականգնումը, վերադարձը ես, իմ սերունդն էլ կտեսնի...

- Անպայման կտեսնեք (ժպտում է, հեղ.): Գիտեք, պատերազմի օրերին Արցախում ինչ միրգ կերել եմ՝ սերմերը մոտս եմ պահել, որպեսզի հետո Խաչմաչից մի փոքր ներքև՝ Ջրաղացի ձորում ունեցած իմ հողերում, որը հիմա ժամանակավորապես թշնամու ձեռքին է, խաղաղության այգի տնկեմ, որպեսզի հետո նստեմ սարերի հովին ու վայելեմ իմ խոր ծերությունը ու թոռներիս պատմեմ անցյալում մնացած մեր դժվար օրերի մասին: Տանձ, խնձոր, նուռ, զկեռ՝ հնարավոր ամեն բան: Իմ Խաչմաչին երբեք թուրքի ոտքը չի կպել, բայց այսօր այն սահմանամերձ է դարձել, գյուղից մեկ կիլոմետր ներքև ռուս խաղաղապահներն են, մի քիչ այնկողմ՝ թշնամին... Ոչինչ, կգնան: Ռոմանտիկա չի այս ամենը, այլ նպատակ, ձգտում: Մենք ստանում ենք այն, ինչը մեր մտքում անընդհատ ասում ենք ու ուղարկում տիեզերք…