Երբ հակառակորդը պատերազմ է սկսում, փորձում է հակառակորդի դաշտում գտնել գործակալներ. ակնհայտ է, որ դա եղել է. Սեյրան Օհանյան

Aysor.am-ի հարցազրույցը՝ ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար, «Հայաստան» խմբակցության ղեկավար Սեյրան Օհանյանի հետ:

- Պարոն Օհանյան, պաշտպանության և անվտանգության հարցերի մշտական հանձնաժողովի երեկվա նիստում Անդրանիկ Քոչարյանը հայտարարեց՝ ձեր հրավիրած հանրահավաքում շատ վտանգավոր թեզ է լսել ու շատ կուզեր, որ Դուք ներկա լինեիք նիստին և մի քանի հարցերի պատասխանեիք՝ «ջոկեր կազմելը, բարիկադներ կազմելը ինչի՞ համար է»: Ի վերջո, ի՞նչ բարիկադների մասին է խոսքը:

- Իսկ ես պետք է լինե՞ի հանձնաժողովի նիստին։ Ես հանձնաժողովի անդամ չեմ ու պարտավոր էլ չեմ լինել այն հանձնաժողովի նիստերին, որն արդեն երեք ամսից ավելի է գոյություն ունի, բայց  գործնական որևիցե մի խնդիր չի կատարել:

Առաջինը՝ մեր ընդդիմության քվոտայի պահանջով չի ընտրվել հանձնաժողովի նախագահի տեղակալ ու, դրանից ելնելով էլ, ես չեմ տեսնում, որ այդ հանձնաժողովը ինչ-որ մի բանով զբաղված է: Նախորդ գումարման հանձնաժողովի աշխատանքների վերաբերյալ Անդրանիկ Քոչարյանը չպատասխանեց իմ հարցերին, իսկ այս գումարման հանձնաժողովի աշխատանքների վերաբերյալ որևիցե տեղեկություն չունեմ թե՛ Ազգային ժողովի ներսում կատարվող աշխատանքների, թե՛ այլ աշխատանքի, օրինակ, լսումներ կազմակերպելու, արտագնա նիստեր կազմակերպելու։ Դեռ հակառակը, հանձնաժողովի անդամը, որ ցանկացել էր իրավիճակը ճշտել առաջնագծում, թույլ չէին տվել:

Ինչ վերաբերվում է կոնկրետ մեր գործունեությանը՝ մենք ունենք դաշինք, դաշինքի առաջնորդը Ռոբերտ Քոչարյանն է, ու նա իր գործունեությամբ ապացուցել է իր պեականամետությունը և Արցախում, և Հայաստանում: Այսօր մենք համապատասխան քաղաքական գործունեություն ենք ծավալում՝ ելնելով այն իրականությունից, որ ստեղծվել է Հայաստանում. առաջինը պատերազմն է ու ակնհայտ է, որ  պատերազմը սկսվել է այս իշխանությունների անգրագետ, դավադիր կառավարման արդյունքում, նրանք ամեն ինչ արել են, որ պատերազմ լինի, ոչինչ չեն արել, որ պատերազմի ժամանակ պատշաճ կառավարում իրականացվի ու ոչինչ չեն արել, որ պատերազմից հետո Հայաստանի անվտանգությունը, սահմանների անձեռնմխելիությունը պահպանվի:

Դա է ստիպել, որ «Հայաստան» դաշինքը ձևավորվի, գոնե, Ազգային ժողովում աշխատանքի ընթացքում մենք եկանք այն եզրակացության, որ Հայաստանի իշխանություններն այս մեկ տարվա ընթացքում գնահատական չեն տվել  ստեղծված իրավիճակին, չեն ստեղծել միջգերատեսչական համադրմամբ ու նաև բոլոր գերատեսչությունների ներսում հանձնաժողովներ, որոնք կուսումնասիրեին իրավիճակն ու գնահատական կտային, դա չեն արել, որովհետև իրենք իրենց պետք է գնահատական տային և իրենք իրենց պետք է քննեին: Կարծում եմ՝ ակնհայտ է՝ այդ ամենը փորձում են բարդել 44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող քննիչ հանձնաժողովի վրա, բայց  քննիչ հանձնաժողովը, պրոֆեսիոնալ առումով, ի վիճակի չէ ռազմավարական վերանայում իրականացնել ու գնահատել անվտանգության միջավայրը, սպառնալիքները ու յուրաքանչյուր գերատեսչության դերը, նշանակությունը և կատարվելիք աշխատանքները: Այդ առումով, մեր խնդիրը եղել ու մնում է այն, որ այս իշխանությունները չեն կարող ապահովել Հայաստանի զարգացումը, արժանապատիվ խաղաղությունը: Այդ առումով, մենք, կարելի է ասել, հակառակ բևեռներում ենք, բարիկադներ ասելը չի նշանակում կոնկրետ ինժեներական ինչ-որ կառույցներ, որի հետևում ենք կանգնած, բարիկադները քաղաքական, գաղափարական տարբերություններն են մեր ու իրենց միջև, այդ քաղաքական տարբերությունների վրա հենված էլ մենք կառուցելու ենք մեր աշխատանքը:

- Դուք ի՞նչ եք կարծում, այնուամենայնիվ, քննիչ հանձնաժողովը կկարողանա՞ օբյեկտիվ գնահատականներ տալ պատերազմի վերաբերյալ ու բացահայտել այն ամենը, ինչի մասին անընդհատ խոսվում է:

- Քննիչ հանձնաժողովը չի կարող դա անել, որովհետև պետությունն ունի ամբողջ գործիքակազմը՝ կառավարություն, գերատեսչություններ, դատաիրավական համակարգ, ռազմական, քաղաքական փորձագիտական խմբեր, միջազգային փորձագիտական ուղեկցում ու նաև Ազգային ժողովի կողմից վերահսկողություն ամբողջությամբ: Մի քննիչ հանձնաժողովը նշանակում է՝ ամեն ինչ պետք է թողնի մի կողմ ու զբաղվի միայն դրանով, բայց քննիչ հանձնաժողովը չունի այն պրոֆեսիոնալ մակարդակը, որը սա կիրականացնի: Երկու բան կա, որ այստեղ ես տեսնում եմ՝ նախևառաջ, չընտրելով հանձնաժողովի նախագահի տեղակալին՝ նրանք խախտում են Դոնթի բանաձևի պահանջները, դա մեր տեղն է ու մեր առաջադրած թեկնածուն պետք է այդտեղ ընտրվի: Երկրորդը՝  քննիչ հանձնաժողովի ձևավորման հաղափարը նախկինում եղել է հենց այն, որ հանձնաժողովը պետք է լինի ընդդիմադիր ուժի գործիքակազմը, որը պետք է գնահատական տա այն ամենին, ինչ տեղի է ունեցել։ Այս պարագայում, պետությունը փորձելու է շեղել, որովհետև ինքն իրեն գնահատական պետք է տա: Ես կարծում եմ՝ պաշտպանության ու անվտանգության հանձնաժողովի նախագահը, կազմից էլ մի քանի հոգի, որոնք եղել են 7-րդ գումարման Ազգային ժողովում, իրենք էլ պետք է քննվեն ու պատասխան տան, թե ԱԺ-ն ինչ աշխատանք է իրականացրել՝ ազգը մոբիլիզացնելու, խոսում են, որ մեծ հեղինակություն ունեն, այդ հեղինակությունն օգտագործելու՝ կատարել կարևորագույն այնպիսի խնդիրներ, ինչպիսիք պետությունը ռազմական ռելսերի վրա փոխադրելու վերահսկողությունն է, վերահսկողություն մոբիլիզացիայի նկատմամբ, վերահսկողություն մարտական գործողությունների որոշակի դրվագների նկատմամբ, վերահսկողություն այն մեծ խառնաշփոթի ու անօրինական իրավիճակի, որ կա և՛ Հայաստանում, և՛ Արցախում: Ես շատ պատգամավորների եմ տեսել Արցախում, որոնք իրենք են խախտել տարբեր պահանջներ՝ սկսած զինվորի համազգեստի կրման ձևից ու շատ այլ բաներ:

- Պարոն Օհանյան, երեկ Արծրուն Հովհաննիսյանի հետ էինք խոսում, նա նշեց, թե մեր պարտության պատճառներից մեկն էլ այն է եղել, որ մենք միշտ թերագնահատել ենք հակառակորդին: Նա նշել էր, թե ՊՆ-ում կան տարբեր տարիների փակ զեկույցներ, որտեղ հստակ ասվել է՝ հակառակորդը ի վիճակի է իր խնդիրը այսքան տոկոսով լուծի ու վտանգավոր տոկոսների մասին է եղել խոսքը: Ձեր ղեկավարման ժամանակ եղե՞լ են նման զեկույցներ ու ի՞նչ հետևություններ եք արել դուք:

- Հակառակորդին գնահատելը իրադրության գնահատման առաջին կետն է, գնահատում ես հակառակորդին, այնուհետև քեզ, հետո հարևաններին, հետո տեղանքը, աշխարհագրական, օդերևութաբանական մնացած բոլոր պայմանները, որոնք ազդում են մարտական  գործողությունների վրա: Առանց հակառակորդին գնահատելու՝ երբիցե որևիցե մի ղեկավար չի կարող ճիշտ որոշում ընդունել, երբևիցե չի եղել այնպես, որ մենք հակառակորդին թերագնահատենք, որովհետև հակառակորդի կազմը, նրա անձնակազմի պատրաստության մակարդակը, նրա սպառազինման մակարդակը, հնարավոր գործողությունների բնույթն են հիմք հանդիսանում, որ մենք՝ լինի պաշտպանական, լինի հակահարձակողական կամ հարձակողական, որոշումներ ընդունենք: Իհարկե, հակառակորդի ու մեր միջև, միգուցե, հարաբերականությունը, երբ համեմատում ենք, տարբերություններ միշտ էլ եղել են, բայց միշտ էլ պատրաստությունն ու մարտական ոգին է առաջինը հիմք հանդիսացել, որ կարողանանք մեր առջև դրված խնդիրները իրականացնենք, և եթե զեկույցներ էլ եղել են, ապա այդ զեկույցները որոշումների ընդունման ժամանակ ու նաև Զինված ուժերի զարգացման, սպառազինության ու ռազմական տեխնիկայի գնումների ժամանակ հաշվի առնվել է, միշտ մենք վերջնական առումով մարտական կարողություններն ենք համեմատել, որոնց ընթացքում էլ որոշում ընդունել:

Ես հասկանում եմ՝ ինչի մասին է խոսքը, այտեղ սպառազինության հետ կապված խնդիրներն են, բայց, գիտեք, որոշիչը միշտ էլ լինում է ժողովրդի հավաքական կամքը, մեր ամբողջ պատմության ընթացքում միասնությունը ու հավաքական կամքն են հիմք հանդիսացել, որ կարողացել ենք հաջողությունների հասնել, իսկ այս վերջին պատերազմի ընթացքում այդ միասնականության վրա մեծ քար նետվեց:

Գիտեք, պատերազմի ժամանակ փորձի փոխանակումն ու վերլուծությունը միշտ էլ լինում է, եթե պատերազմի ժամանակ դու խորհուրդներ ես տալիս, հետևություններ չեն անում դրականը արագ տարածելու, բացասականը կանխարգելելու, նոր, ավելի կարող ստորաբաժանումներ ձևավորելու, մոբիլիզացիան մինչև վերջ հասցնելու, ունենում ենք այն պատկերը, ինչն այսօր ունենք:

- Արծրուն Հովհաննիսյանը նշեց նաև, որ պատերազմի ժամանակ Դուք խորհուրդներ եք տվել, որոնց մի մասը չեն արել, եթե անեին, միգուցե, շատ տեղերում ավելի լավ կլիներ:

- Արծրունն իմ ղեկավարման տարիներին եղել է պաշտպանության նախարարության մամուլի խոսնակը, բայց ես հիմա որևէ կապ չունեմ Արծրունի հետ: Պատերազմի ժամանակ մենք չենք առնչվել, ես աշխատել եմ Արցախի նախագահի հետ, ես գիտեմ, թե ինչ եմ արել ու այնտեղ, որտեղ ստացվել է, ստացվել է, այնտեղ, որտեղ իմ խորհուրդները չի ընդունվել, ուրեմն ինչ-որ մի բան չի ստացվել:

- Անընդհատ խոսվում է խաղաղության դարաշրջանի մասին: Դուք ինչպես եք պատկերացնում դրան հասնելու ձևը, հնարավո՞ր է Ադրբեջանի հետ խոսել խաղաղության դարաշրջանի մասին ու, ընդհանրապես, մենք ի՞նչ հետևոություններ ենք արել պատերազմից հետո:

- Երբ հակառակորդի մոտ հռետորաբանությունը չի փոխվել, նրանք շարունակում են ճնշել Հայաստանի իշխանություններին, իսկ պարտված իշխանությունները միշտ գտնվում են պարտադրանքի, թելադրանքի, ճնշման տակ։ Չի կարելի ասել, որ մենք ունենք խաղաղության պայմաններ: Երբ մենք ասում ենք՝ «ոչ Հայաստանի թրքացմանը», հենց այնպես բառեր չեն, որովհետև թուրքն այսօր հայտնվել է Հարավային Կովկասում, թուրք-ադրբեջանական տանդեմը հանցագործություն կատարեց Արցախի ժողովրդի նկատմամբ, այդ տանդեմը այսօր հայտնվել է նաև Հայաստանի սահմաններում ու շատ տեղերում մխրճվել է ներս ու դա միայն ու միայն այն պատճառով, որ այդ տարածքներում պատերազմը, որտեղ կանգնել էր, Հայաստանի իշխանությունների բանավոր հրամանով մինչև վերջին միլիմետրը հետ են քաշվել, այնինչ, նրանք կարող էին գոնե այն ռազմավարական կետերում, որոնք հետագայում վեճի առարկա էին դառնալու սահմանազատման համար, կանգնել պատշաճ պայմաններում:

Երբ հակառակորդները պատերազմական գործողություններ են սկսում, իրենք փորձում են հակառակորդի դաշտում գտնել իրենց գործակալներին, իրենց դաշնակիցներին, որոնք պատերազմի ժամանակ կաջակցեն։ Ակնհայտ է, որ դա եղել է: Ամենակարևորը՝ թուրք-ադրբեջանական տանդեմն այսօր նաև ճնշում է գործադրում Սյունիքով միջանցքի ձևավորմանը, այնինչ, այդ միջանցքի ձևավորումը  ենթակառուցվածքների ապաշրջափակման ներքո բերելու է Հայաստանի ու Արցախի խորը շրջափակմանը: Արցախն այսօր անկլավային վիճակում է, ու խաղաղապահ ուժերն են, որ հանդիսանում են անվտանգության երաշխիքի ողնաշարը:

Այս պայմաններում խոսել խաղաղության դարաշրջանի մասին, իհարկե, դժվար է: Ես չեմ տեսնում, որ Հայաստանի իշխանությունները  հետևություն են արել ու ռազմավարական վերանայում են արել: Հակառակորդը զորանոցներ է կառուցում, օդանավակայաններ է կառուցում, մենք նույնիսկ մեկ բլինդաժ չենք տեսնում կառուցված, հակառակորդը զորավարժություններ է անցկացնում՝ հստակ ցույց տալով իր հետագա նկրտումը, իսկ Հայաստանում խոշոր մակարդակի վերջին զորավարժությունները մեր՝ նախկինների ժամանակ է եղել: Հակառակորդը խոսում է պարտադրանքի լեզվով, իշխանությունը չի կարողանում գնահատական տալ թուրք-ադրբեջանական սադրանքին, սա խոսում է նրա մասին, որ նաև խաղաղության դարաշրջանի ու խաղաղության գնալու ճանապարհին Հայաստանը գտնվում է խաղաղության խաբկանքի մեջ, այստեղ էլ մենք հակառակորդի պարտադրանքի մեջ ենք, իսկ խաղաղությունը չեն մուրում, գոնե, լիարժեք, արժանապատիվ ձևով պաշտպանում են:

Տեսեք, մենք հանձնել ենք հաղթանակած բանակ, բայց այս իշխանության օրոք պարտված բանակով գնալ խաղաղության անհնարին է, հատկապես, առանց միջազգային համագործակցության:

- Հետաքրքիր հայտարարություն արեցիք, թե, երբ հակառակորդները պատերազմական գործողություններ են սկսում, իրենք փորձում են հակառակորդի դաշտում գտնել իրենց գործակալներին, իրենց դաշնակիցներին, որոնք պատերազմի ժամանակ կաջակցեն: Փակագծեր կբացե՞ք:

- Այս իրականությանը պետք է գնահատական տրվի, բազմաթիվ հայտարարություններ կան դավաճանական կեցվածքի մասին, քրեական գործեր կան հարուցված, որոշներում նաև քրեական գործեր էլ հարուցված չեն: Բազմաթիվ հարթակներում ու հասարակության տարբեր խավերի մոտ այդ խոսակցությունները կան, կարծում եմ՝ դրա գնահատականը պետք է տա իրավապահ ոլորտը, եթե լիարժեք աշխատի:

Դատաիրավական համակարգն էլ, չեմ կարծում, թե պատերազմի ժամանակ իր առջև դրված խնդիրը կատարել է, բազմաթիվ թերություններ են եղել, բազմաթիվ սխալներ, փախուստներ։ Թող ցույց տան՝ պատերազմի ժամանակ ինչ խիստ միջոցառումներ են ձեռնարկել օրինականության, պարետային ծառայության խստացման, փախուստը կանխարգելելու ուղղությամբ: Դեռ ավելին, այսօրվա իշխանությունների ղեկավարությամբ՝ այդ ամենը խրախուսվել է, պահերը ակնհայտ են՝ տարբեր կոչումներ, հերոսի կոչումներ, շքանշանների ուռճացված պահը և այլն:

- Պարոն Օհանյան, մենք, առանց Ռուսաստանի, կարո՞ղ  ենք ապահովել Արցախի ու Հայաստանի անվտանգությունը:

- Այս իրականության մեջ ոչ: Եթե նախկինում Հայաստանն Ադրբեջանի հետ գտնվում էր դեմ առ դեմ հավասար պայմաններում, ապա այսօր Հարավային Կովկասում հայտնվել է նոր դերակատար՝ Թուրքիան, ու թուրք-ադրբեջանական տանդեմն է, որ ճնշումներ է գործադրում Հայաստանի վրա: Նախկինում էլ ՀԱՊԿ-ի և Ռուսաստանի հետ միացյալ զորախմբի հետ կապված խնդիրներն ուղղված էին հենց գլոբալ Թուրքիայի կողմից սադրանքներին, պատերազմական գործողություններին դիմագրավելուն: Շատ դժվար է, դրա համար Ռուսաստանը ակտիվ դերակատարություն ունի միջազգաին հարթակում՝ միջնորդավորված խնդիրներ լուծելու, մեր անվտանագային համակարգը բարեփոխելու ու, ամենակարևորը, Արցախի տարածքում խաղաղապահ գործունեություն ծավալելու: