Ի՞նչ անել, երբ երեխան չի խոսում, ե՞րբ դիմել մասնագետի. ներկայացնում է լոգոպեդ, վարքային թերապիստ Աննա Հոսեփյանը

Յուրաքանչյուր տարիքում երեխան պետք է տիրապետի խոսքային որոշակի կարողությունների, խոսքի զարգացման օրինաչափություններին հետևելով՝ ամեն տարիքի համար առանձնացվում է մի քանի անհանգստացնող նշան, որոնց դեպքում պետք է անպայման դիմել լոգեպեդական խորհրդատվության, Aysor.am-ի հետ զրույցում ասում է «Երկուսով» հոգեբանական կենտրոնի լոգոպեդ, վարքային թերապիստ Աննա Հոսեփյանը։

«Եթե մինչև մեկ տարեկան երեխայի մոտ բացակայում են գղգղանքը և թոթովանքը, երեխան չի արտաբերում այդ տարիքին բնորոշ ձայնարկություններ, հնչյուններ, վանկեր, ապա ծնողը պետք է առանձնակի ուշադրությամբ հետևի փոքրիկին», - նշում է նա։

Եթե երկու տարեկանում երեխան ամեն ինչ հասկանում է, սակայն չի փորձում ոչինչ արտաբերել, սեփական ցանկություններն ու կարիքները արտահայտում է ժեստերի, լացի, բղավոցի միջոցով, նշանակում է երեխայի համար խոսքը չի ընկալվում որպես հաղորդակցման միջոց, ինչը խոսքի զարգացման հարցում համարվում է բացասական դինամիկա։

Եթե երեխան 3 տարեկան է և շարունակում է հաղորդակցվել իր հորինած լեզվով, որ հասկանալի չէ շրջապատող մարդկանց, առհասարակ հասկանալի, պարզ բառեր քիչ է օգտագործում, այս դեպքում ևս ծնողները պետք է ուշադրությամբ հետևեն երեխային։

Հաճախ 3.5-4 տարեկանում երեխան բառերը փոխարինում է ձայնարկություններով՝ ջուրը՝ բուբու, մեքենան՝ վուվու, բայց այդ տարիքում երեխան պետք է ունենա լիարժեք կապակցված խոսք, և եթե երեխայի խոսքի զարգացումը կանգ է առել ձայնարկությունների մակարդակում, ցուցիչ է, որ երեխայի խոսքը հապաղում է։

Այնուամենայնիվ, մինչև 5 տարեկանը ծնողները կարող են խիստ չանհանգստանալ և սպասել, բայց եթե երեխան 5 տարեկան է և սխալ է արտաբերում հնչյուններ, հնչյունախմբեր, խոսքն անհասկանալի է լինում, ապա պետք է դիմել լոգոպեդական խորհրդատվության՝ կանխելու համար կարդալու, գրելու դժվարությունները։

Եթե երեխայի խոսքում նկատվում են կրկնություններ, դադարներ, դժվարությամբ է արտաբերում բառը կամ ավարտում  նախադասությունը և սա պարբերաբար է նկատվում, ապա կարող է դիտարկվել որպես կակազության նախանշան։

Կակազություն հիմնականում առաջանում է 3 տարեկանում, կարող է արտահայտվել նաև 4-ից 5-ում։ Եթե խոսքում նկատվում են կրնկնություններ, դադարներ, երեխան դժավարությամբ է արտաբերում բառը կամ վերջացնում նախադասությունը, սա կարող է նախանշան հանդիսանալ կակազության առաջացման։

Եթե երեխան 6 տարեկան է և դժվարությամբ է յուրացնում կարդալու, գրելու գործընթացները, դիտվում է տառային ընթերցանություն, դժվարությամբ է գրում թելադրություններ, շփոթում է գրությամբ իրար մոտ տառերը, և  եթե այս սխալները պարբերաբար կրկնվում են, կարելի է ենդթադրել, որ երեխան ունի կարդալու և գրելու կայուն բնույթի խանգարումներ, միայն ուսումնական գործընթացում երեխայի հետ աշխատանքն արդյունք տալ չի կարող, պետք է դիմել լոգոպեդական խորհրդատվության։

Մասնագետն ասում է՝ խոսքային խանգարման երկու հիմնական օղակ է առանձնացվում՝ կենսաբանական և սոցիալական։ Հղիության ընթացքում, ծննդաբերության ժամանակ, ինչպես նաև հետծննդաբերական շրջանում բոլոր այն գործոնները, որ բացասաբար են ազդում երեխայի խոսքային կենտրոնների ճիշտ ձևավորմանը և զարգացմանը, համարվում են կենսաբանական գործոններ։ Ինչպես օրինակ՝ դեղորայքը, որ կինն օգտագործում է հղիության ընթացքում, կամ տալիս է երեխային մինչև 3 տարեկան հասակը, տրավմաները, որ կարող են լինել ծննդաբերության ժամանակ, ինչպես նաև վարակիչ հիվանդությունները բացասաբար են անդրադառնում երեխայի խոսքային կենտրոնների ձևավորմանը, զարգացմանը։

Սոցիալական գործոններ՝

Խոսքի զարգացման համար կարևոր է այն միջավայրը, որտեղ երեխան մեծանում է, ոչ բարենպաստ խոսքային միջավայրը կարող է խանգարել երեխային։

Երբ երեխային հասկանում և ենթարկվում են ժեստերի, լացի, բղավոցի միջոցով, ապա փոքրիկի համար ստեղծվում է «հարմարավետության գոտի», որտեղից երեխան դուրս գալ չի ուզում։ Երեխան ցանկություն չունի կարիքներն արտահայտել խոսքի միջոցով, քանի որ իրեն առանց այն էլ հասկանում են։

Գաջեթներ. ամեն երկրորդ-երրորդ երեխային գրավում են կապույտ էկրանները։ «Զարգացնող» հոլովակները, խաղերն ու մուլտֆիլմերը, որ բավական գունեղ են և երաժշտական, ոչ միայն չեն զարգացնում, այլ նաև խանգարում են երեխայի խոսքի զարգացմանը։  1-ից 3 տարեկան զգայուն շրջանում հատկապես երեխան կարիք ունի բնական շփման։

Երկխոսություն. եթե ընտանիքում կիրառվում է մեկից ավելի լեզուներ՝ հայերեն, ռուսերեն, անգլերեն, սա միաշնակակ բացասական գործոն չէ, բայց հետազոտությունները և պրակտիկան ցույց են տվել, որ եթե երեխայի խոսքի զարգացումն այս կամ այն չափով հապաղում է և դրան զուգահեռ ընտանիքում երկլեզվություն կա, այս դեպքում այն կարող է դիտարկվել բացասական գործոն երեխայի խոսքի զարգացման համար։

Առաջնային և երկրորդային գիտելիքների տարանջատում.  հատկապես ունակ երեխաների դեպքում ընտանիքը տարվում է չափից շատ ինֆորմացիա փոխանցելով. այս դեպքում երեխան ունենում է երկրորդային շատ գիտելիքներ, ինչն այդ տարիքի երեխային անհրաժեշտ չէ, այնինչ, առաջնային գիտելիքների պակաս է առաջանում։ Շատ կարևոր է հաշվի առնել երեխայի տարիքային առանձնահատկությունները և չծանրաբեռնել ավելորդ գիտելիքներով։

Խոսքի զարգացմանը նպաստող պարզ խորհուրդներ՝ լոգոպեդ, վարքային թերապիստ Աննա Հոսեփյանից

Կարևոր է հիշել՝  յուրաքանչյուր գործողության դեպքում՝ հագնվելու, խաղալու, զբոսնելու, կերակուր պատրաստելու ընթացքում պետք է երեխային ներկայացնել, նկարագրել դրանք։ Փոքրիկի հետ խոսելիս պետք է միայն ճիշտ և հստակ նախադասություններ կիրառել, մեծահասակի յուրաքանչյուր նախադասություն պետք է մեկ-երկու բառով ավելի լինի երեխայի կազմած նախադասություններից։

Եթե երեխան իրավիճակը, գործողությունը նկարագրում է դեռ մեկ բառով, ապա ծնողի բառակապակցությունը պետք է կազմված լինի առնվազն երկու բառից։

Երեխային պետք է միշտ տալ բաց հարցեր, օրինակ, երբ երեխան խաղում է, պետք է հարցնել՝ ինչ ես դու հիմա անում և ոչ փակ հարց՝ դու խաղու՞մ ես, որի պատասխանը պիտի լինի՝ այո կամ ոչ։

Կարևոր է հարցի և պատասխանի միջև ժամանակավոր դադար պահելը, որպեսզի երեխան հնարավորություն ունենա խոսելու, պատասխանելու։ Երեխայի ուշադրությունը միշտ պետք է կենտրոնացնել շրջապատող միջավայրի յուրաքանչյուր հնչյունին, պետք է ձևակերպել հարցը՝ ինչ ձայն է դա, այն տարօրինակ ձայնը, որին երեխան մեծ ոգևորությամբ է արձագանքում, հատկապես այդ դեպքում պետք է հարցնել՝  ինչ ձայն դու լսեցիր։

Երեխային պետք է պատմել հեքիաթներ, կարճ պատմություններ և օգնել վերապատմել դրանք, շատ կարևոր է ու օգտակար խրախուսել երեխային ամեն նոր արտաբերած բառի համար։

«ԿՅԱՆՔԻ ՈՐԱԿ» բաժնի գործընկեր՝ «ԴԵՐԺԱՎԱ-Ս» ընկերություն։

Բաժնի բոլոր նյութերին կարող եք ծանոթանալ ԱՅՍՏԵՂ։