Երեխաների ծուլության պատճառները. խորհուրդներ՝ ալարկոտությունը հաղթահարելու համար

Ծուլությունը բնավորություն չէ, երեխաներն ի ծնե գործունյա են, ինչը հաճախ արտահայտվում է պարզ նախադասություններում՝ «ես կարող եմ», «ես ինքս կանեմ»։ Կարևոր է հասկանալ՝ հաճախ երեխայի պասիվությունը, անգործունակությունը ոչ թե ծուլության դրսևորում են, այլ՝ հիվանդության, առողջական խնդիրների հետևանք։ 

Դպրոցահասակների դեպքում հաճախ ծուլություն է ընկալվում ունակությունների պակասը։ Երեխան դեռ չի սովորել կանոնակարգել ուսման գործընթացը, առօրյան. մի զբաղվածությունից մեկ այլ, հետո մի ուրիշին անցումները արդյունավետ չեն լինում, հոգնեցնում են երեխային, որպես հետևանք երեխան հիասթափվում, հրաժարվում է զբաղմունքներից պատճառաբանմամբ, թե ինչու ջանալ ինչ-որ բաներ անել, երբ ամեն դեպքում ոչինչ չի ստացվում։

Հաճախ սխալմամբ ծուլություն է ընկալվում նաև երեխայի բնավորությունը։ Ֆլեգմատիկը դանդաղկոտ է, ֆիզիկապես ոչ շատ ակտիվ, անօգուտ է նման բնավորությամբ երեխային մեղադրել ծուլության մեջ, երեխան շարունակելու է ապրել այն ռիթմով, ինչին ունակ է։ Միևնույն ժամանակ սխալմամբ ծույլ կարող են համարվել խոլերիկները, որոնք ակտիվության սիրահար են, որոնց դժվար են տրվում ձանձրալի, միատոն առաջադրանքները։

3-4 տարեկանում երեխաները սկսում են ինքնուրույնանալ, կարևոր է, որ ծնողները հնարավորություն տան երեխային ինքնուրույն այս կամ այն գործն անել։ Երբ, օրինակ, երեխան ուզում է օգնել աման լվացող տատիկին, պետք չէ միանգամից արձագանքել, թե «գնա գիրք կարդա, խաղա», չի կարելի երեխայի՝ օգտակար լինելու ցանկությունը ճնշել։ Կարևոր է նաև, երբ երեխան ձեռնարկում է որևէ գործ, թույլ տալ, որ անպայման ավարտին հասցնի։ Եթե երեխան տեսնում է աշխատանքի արդյունքը, հաջորդ անգամ էլ պատրաստակամ կլինի ջանալու։

Կարևոր է, որ տարիքի հետ շատանան և բարդանան հանձնարարությունները, նաև կարևոր է, որ դրանք լինեն իրապես անհրաժեշտ, օգտակար և ոչ մտացածին։ Տնային գործերից է երեխայի մոտ ձևավորվում աշխատանքի հանդեպ բնավորություն, պատասխանատվություն։

Դպրոցահասակների ծուլության հիմնական «մեղավորը» մոտիվացիայի բացակայությունն է։ Ողջ օրը դասերով զբաղված լինելով՝ երեխան, այնուամենայնիվ, չի գիտակցում՝ ինչի համար են դրանք։ Որպես հետևանք երեխան չունի ձգտում, մոտիվացիա իր կյանքի հիմնական զբաղմունքի համար։ Ծնողների մշտական վերահսկողությունն էլ պատճառ է դառնում ընկալման, թե դաս սովորելը ծնողների համար է, իրեն պետք չէ։ Այս դեպքում ծնողների խնդիրն է օգնել երեխային մոտիվացիա գտնել, բացատրել երեխային ջանքերի իմաստը։ Մոտիվացիայի առաջացման հետ ծուլությունը կանհետանա։

Ծուլության մեկ այլ պատճառ է երեխայի չափից բարձր ինքնագնահատականը։ Երբ երեխան տաղանդավոր է, ունակ է, հեշտ յուրացնում է դասերը, սա կարող է առաջացնել ծուլություն։ Առանց լուրջ ջանքերի էլ ամեն բան հեշտ տրվում է, ամեն բան հեշտ ստացվում է։

Ծուլություն շատ հաճախ դրսևորվում է դեռահասների դեպքում։ Հաճախ նախընտրում են տանը մնալ՝ պատճառաբանելով, թե հոգնած են, իրենց հանգստանալ է պետք։ Նման իրավիճակներում ծնողներն ունեն իրենց հայտնի մեկնաբանությունը՝ «ինչ տարիքն է հոգնած լինելու համար»։ Այնուամենայնիվ, կարևոր է իմանալ՝ դեռահասների դեպքում ծուլության հարցում դեր ունի ֆիզիոլոգիան։ Դեռահասի օրգանիզմում տեղի են ունենում մեծածավալ փոփոխություններ՝ հորմոնալ ֆոնի փոփոխությամբ պայմանավորված, ինչը իսկապես հոգնածության զգացում է առաջացնում։ Այս դեպքում կարևոր է երեխայի առօրյայի, զբաղվածության կանոնակարգումը։

Այսպիսով, եթե երեխան մշտապես խուսափում է տնային գործերից, դասերից, այլ հանձնարարություններից, կարևոր է, որ ծնողները հասկանան՝ արդյո՞ք հանձնարարությունները երեխաների կարողությունների սահմաններում են։

Չի կարելի մոռանալ երեխային ոգևորել և շնորհակալ լինել հանձնարարությունների կատարման համար. չէ՞ որ դժվար է զբաղվել մի բանով, որը որևէ մեկը չի գնահատում, չի կարևորում։

Հնարավոր չէ երեխային ստիպել աշխատասեր լինել սպառնալիքների միջոցով։ Վաղ թե ուշ նման վերաբերմունքը խռովության պատճառ կդառնա, ինչը կարող է արտահայտվել լացով, բարկությամբ, հիվանդությամբ, փախուստով։ Այն դեպքում, երբ ուսուցիչն ահազանգում է երեխայի վարքի կտրուկ փոփոխության, ծուլության մասին, կարևոր է մանրամասն դիտարկել փոփոխության պատճառները, խնդիրը ճիշտ ախտորոշելու, լուծելու համար։

«ԿՅԱՆՔԻ ՈՐԱԿ» բաժնի գործընկեր՝ «ԴԵՐԺԱՎԱ-Ս» ընկերություն։