28/05/2022 20:05
Անգեդոնիա. ի՞նչ է այն, ինչու՞ է առաջանում և հնարավո՞ր է արդյոք բուժել
Անգեդոնիան կյանքի նկատմամբ հետաքրքրության, կյանքից հաճույք ստանալու ունակության անկումը կամ կորուստն է։ Ավելի պարզ ասած՝ դա ուրախություն ապրելու, հաճելի զգացումներ ունենալու անկարողությունն է։
Մարդկանց մեծամասնությունը կյանքի որոշակի փուլերում կարող է կորցնել հետաքրքրությունը այս կամ այն երևույթի նկատմամբ, որոնք նախկինում նրա համար կարևոր էին։ Դա նորմալ է։ Սակայն անգեդոնիայի դեպքում հետաքրքրությունը, կարելի է ասել, լիովին է կորում․ մարդուն այլևս որևէ հաճույք չեն պատճառում, օրինակ, երաժշտությունը, համեղ ուտեստները, շփումը, սեքսը։
«Անգեդոնիա» տերմինը, հունարենից թարգամանաբար՝ հաճույքի մերժումը, բացառումը, առաջին անգամ օգտագործել է ֆրանսիացի հոգեբան Թեոդյուլ Ռիբոն՝ 1886 թվականին՝ իր աշխատություններից մեկում փորձելով նկարագրել հաճույք ստանալու ունակության կորուստը։ Ռիբոն նշել է, որ այս ախտանիշն ամենից հաճախ հանդիպում է մելանխոլիայի, ինչպես նաև մարմնական տարբեր հիվանդությունների դեպքում։ Այնուհետև նշված տերմինն սկսել են օգտագործել նաև հոգեբաններ Էմիլ Կրեպելինն ու Էյգեն Բլեյլերը՝ շիզոֆրենիայի պատճառած հուզական վնասը նկարագրելիս։
Այժմ, Հիվանդությունների և առողջության հետ կապված խնդիրների միջազգային վիճակագրական դասակարգման համաձայն, անգեդոնիան այն հիմնական ախտանիշներից մեկն է, որի առկայության դեպքում ախտորոշվում է դեպրեսիա։
Ինչպե՞ս է արտահայտվում անգեդոնիան․ հիմնական նշաններն են՝ ապասոցիալականացումը, սոցիալական մեկուսացումը, աղմուկից կամ անցանկալի խոսակցություններից ամեն կերպ խուսափելը, կյանքի բոլոր դրսևորումներին երևույթներին չմասնակցելու, մեկուսանալու ցանկությունը, ինքնամփոփությունը, շրջապատին անտեսելը, հումորը չընկալելը, վատատեսական մոտեցումները՝ «ամեն ինչ շատ վատ է» կամ «ինձ համար միևնույն է», անընդհատ մենակ մնալու ցանկությունը։
Սեռական կյանքում ի հայտ են գալիս խնդիրներ՝ լիբիդոյի կորուստ կամ ֆիզիկական մերձեցման ցանկության բացակայություն, օրգազմի հասնելու դժվարություններ, հարաբերությունների խզում կամ դրանց մերժում, սեռական կյանքում պասիվություն ու միապաղաղություն։
Կյանքում հանդիպող մյուս խնդիրներն են՝ ամենօրյա գործունեությունից հաճույք ստանալու անկարողությունը, նախկինում ունեցած հետաքրքրությունների նկատմամբ անտարբերությունը, զգացմունքների, ժեստիկուլյացիայի և միմիկայի թույլ արտահայտումները, զբոսանքի, ֆիզիկական ակտիվության մյուս ձևերի բացառումը, բարձր ձայնից, լույսից, կենցաղային տեխնիկայից արձակվող ձայներից վախը և այլն։
Անգեդոնիայի ժամանակ մարդիկ դադարում են դիտել ֆիլմեր ու սերիալներ, գրքեր կարդալ, սպորտով զբաղվել, հրաժարվում են սիրած ուտեստներից, կանայք կորցնում են հետաքրքրությունը գեղեցիկ հագուստի կամ դիմահարդարման նկատմամբ, դադարում են հետևել արտաքին տեսքին։
Մարդու կյանքում այսպիսի փոփոխություններն առաջինը, որպես կանոն, նկատում են ընտանիքի անդամները, հարազատներն ու մտերիմները։ Երբեմն անգեդոնիան ընտանիքի անդամները վերագրում են ծուլությանը կամ կամակորությանը, այդ պատճառով ամեն կերպ հիվանդին փոձում են «տեղից շարժել» ու դրդել զբաղվել առօրյա՝ սովորական գործերով ու հոգսերով, բայց նման մոտեցումը բարդացնում է խնդիրը, վատացնում է ընտանեկան հարաբերությունները։
Անգեդոնիայի առաջացման հիմնական պատճառ են համարվում գլխուղեղում կենսաքիմիական փոփոխությունները։ Գլխուղեղի հիմնական գործառույթներից մեկը որոշում ընդունելու կարողությունն է։ Այս պրոցեսում առանցքային դեր ունի «պարգևատրման համակարգը»։ Երբ մարդն ինչ-որ բան է անում ու դրա համար «պարգևատրվում»՝ այս կամ այն արդյունքն ստանում, օրինակ՝ բավարարվածության զգացում ունենում կամ հաճույք ստանում, հասկանում է, որ այդ գործողությունը պետք է կրկնել, որովհետև դրանից իրեն լավ է զգում։ Միևնույն ժամանակ ուղեղը ստացած արդյունքը համեմատում է դրա համար ծախսված էներգիայի հետ, և եթե «ծախսը» գերազանցում է արդյունքին, ապա ուղեղը «որոշում» է, որ այդ գործողությունը պետք է դադարեցնել։ Ուղեղի այս հատկության շնորհիվ ենք մենք կարողանում սահմանել մեր առաջնահերթությունները և ընտրել այս կամ այն վարքագիծը։ Անգեդոնիայի ժամանակ մարդը դադարում է «պարգևատրում» ստանալ․ արդյունքում հրաժարվում է այն գործողություններից, որոնք մինչ այդ անհրաժեշտ էին, օգտակար ու տալիս էին արդյունք՝ «պարգևատրում»։
Անգեդոնիան թեպետ դեպրեսիայի ախտանիշն է համարվում, սակայն դրա առկայությունը կարող է նաև հոգեկան այլ խագարումների մասին վկայել, ներառյալ՝ շիզոֆրենիայի, պսիխոզի, Պարկինսոնի հիվանդության, նյարդային անորեքսիայի և այլն։
Եթե մտերիմի կամ մերձավորի մոտ անգեդոնիային հատուկ նշաններ եք նկատել, որոնք շարունակվում են երկու շաբաթից ավելի, ապա պետք է դիմել մասնագետին, հոգեթերապևտին՝ ճիշտ ախտորոշում անելու և մասնագիտական օգնություն ստանալու համար։ Հարկ եղած դեպքում մասնագետը կարող է լրացուցիչ հետազոտություններ անցկացնել՝ պարզելու համար անգեդոնիայի առաջացման պատճառները։
Անգեդոնիան բուժում են հոգեթերապիայի միջոցով, նաև դեղորայքային բուժում են նշանակում, օրինակ՝ հակադեպրեսանտներ։
Անգեդոնիայի առաջացման պատճառներից ելնելով՝ բժիշկը կարող է նաև անհատական բուժում նշանակել։
Եթե հոգեթերապևտը դեղորայքային բուժում է նշանակել, ապա պետք է հստակ հետևել ցուցումներին․ դեղորայքն ընդունել ճիշտ ժամանակին ու չգերազանցել դոզան։ Բուժման ընթացքում մասնագետը դեղերն ու դրանց չափաքանակը կարող է փոփոխել։
Անգեդոնիայի ոչ դեղորայքային բուժման տեսակներից են էլեկտրական կամ մագնիսական ազդակների կիրառմամբ մեթոդները՝ էլեկտրակոնվուլսիվ՝ «շոկային» թերապիան, անդրգանգային մագնիսական խթանումը, թափառող նյարդի խթանումը։
«ԿՅԱՆՔԻ ՈՐԱԿ» բաժնի գործընկեր՝ «ԴԵՐԺԱՎԱ-Ս» ընկերություն։
