Դեժավյու․ Երևույթի գիտական մեկնաբանումը

Դեժավյուն երևույթ է, երբ մարդուն թվում է, թե ինքն արդեն զգացել է որևէ իրադարձություն, որը երբեք չի պատահել իր հետ, կամ այցելել է մի վայր, որտեղ նախկինում չի եղել:

Փաստորեն, այստեղ պետք է առանձնացնել հիշողություններն ու դատողությունները սեփական հիշողության վերաբերյալ, քանի որ մարդկանց՝ հիշողությանը դիմելը ուղեկցվում է հատուկ փորձառություններով:

Գոյություն ունի նաև դեժավյուի հակառակ երևույթը, որը բավականին հազվադեպ է հանդիպում․ երբ մարդը հաստատ գիտի, որ արդեն հանդիպել է ինչ-որ մեկին կամ այցելել ինչ-որ տեղ, բայց ծանոթության զգացում չի ունենում։

Դեժավյուի ֆենոմենը ուսումնասիրելու հիմնական խնդիրն այն է, որ մարդիկ դրա մասին միշտ հետահայաց են խոսում։  Այնուամենայնիվ, 1960-ականներին գիտնականներ Ջեյմս Դիսը, Հենրի Ռուդիգերը և Քեթլին ՄակԴերմոթը փորձեցին ստեղծել դեժավյուի լաբորատոր անալոգը։ Նրանք մշակեցին ընթացակարգ, որը նրանք անվանեցին DRM՝ կազմված հեղինակների անունների առաջին տառերից: DRM հետազոտության ընթացքում առարկաներին տրվել է բառերի մեծ ցուցակ, օրինակ՝ «բարձ», «ներքնակ», «մահճակալ», «աթոռ», «զարթուցիչ», «քնիր», «մղձավանջ», «ննջազգեստ», «գիշերային լույս» և այլն։ Այս բոլոր բառերը պատկանում են նույն կատեգորիային` քնի գործընթացին: Բայց «քուն» բառն այդ ցանկում չկա։ Երբ որոշ ժամանակ անց փորձարկվողներին հարցրել են, թե արդյոք «քնել» բառը ցանկում կա, շատերը «հիշել են», որ դա եղել է: Իհարկե, արդյունքում ստացված էֆեկտը այնքան էլ նման չէ իրական դեժավյուին, սակայն հեղինակները պնդել են դրանց առաջացման մեխանիզմների նույնականացումը:

Կարևոր է նշել, որ դեժավյու ֆենոմենը որևէ դրական ֆունկցիոնալ արժեք չի կրում, թեև, որոշ մարդիկ ավելի հակված են դրան։ Ուստի դժվար է վերջնականապես եզրակացնել, թե ինչպես և ինչից են առաջանում հիշողության այս անհամապատասխանությունները։

«ԿՅԱՆՔԻ ՈՐԱԿ» բաժնի գործընկեր՝ «ԴԵՐԺԱՎԱ-Ս» ընկերություն։