Ո՞ր հորմոններն են պատասխանատու ախորժակի համար և ինչու՞ նույնիսկ խիստ դիետաները չեն նպաստում նիհարելուն

Ախորժակը զսպելու համար միայն մարդու կամքի ուժը բավարար չէ, այդ պատճառով էլ նիհարելու նույնիսկ ամենահաստատակամ որոշում կայացրածները երբեմն չեն կարողանում չգայթակղվել մի կտոր խմորեղենով կամ պիցցայով։ Իրականությունն այն է, որ մարդու ախորժակի համար հորմոնների մի ամբողջ խումբ է պատասխանատու, դրանցից ամեն մեկն իր գործառույթն ունի։

Ինսուլին․ մեր ընդունած գրեթե ամբողջ սնունդը, հատկապես ածխաջրերը, մարսողության ընթացքում «վերածվում են» գլյուկոզայի։ Այսինքն, ուտելուց հետո շաքարի մակարդակն օրգանիզմում բարձրանում է։ Այն բալանսավորելու համար էլ ենթաստամոքսային գեղձն ինսուլին է արտադրում, ինչն էլ օգնում է, որ գլյուկոզան հասնի բջիջներ, իսկ դրանք էլ սկսում են էներգիա արտադրել։ Ածխաջրերով հարուստ սնունդ ընդունելիս շաքարի մակարդակն արյան մեջ կտրուկ բարձրանում է, և օրգանիզմն իսկույն մեծ քանակով ինսուլին է արտազատում։ Արդյունքում շաքարի մակարդակը սկսում է կտրուկ նվազել, իսկ դա օրգանիզմի կողմից որպես սթրեսային իրավիճակ է դիտարկվում, և այն սկսում է կորտիզոլ արտադրել։ Այդ պատճառով էլ ախորժակը մեծանում է։ Սթրեսային իրավիճակում՝ կորտիզոլի մեծ քանակության պայմաններում ընդունած սնունդը կուտակվում է՝ որպես պաշար, այդ պատճառով էլ խիստ դիետաները հաճախ հակառակ արդյունքի՝ կիլոգրամների ավելացման են հանգեցնում։

Գրելին․ այն համարվում է քաղցի հորմոնը, պատասխանատու է նաև մարդու մտքի, ուղեղի պարզության համար։ Այն իր պիկին է հասնում սնունդն ընդունելուց 4 ժամ հետո։ Հաճախակի, փոքր չափաբաժիններով սնվող և ածխաջրերով հարուստ մթերքին նախապատվություն տվող մարդու համար դժվար է կարգավորել այս հորմոնն ու դրա ազդեցությունը։

Լեպտին․ համարվում է հագեցվածության հորմոնը։ Լեպիտինի արտադրման պրոցեսը խախտվում է, եթե մարդն օրվա ընթացքում շատ երկար ընդմիջումներ է անում սնունդ ընդունելիս․ օրինակ՝ նախաճաշում է վաղ առավոտյան և հաջորդ անգամ սնունդ ընդունում է միայն ուշ երեկոյան, կամ հակառակը՝ եթե օրվա ընթացքում անընդհատ ուտում է։ Լեպտինի՝ ոչ բալանսավորված քանակի պատճառով մարդը կորցնում է հագեցվածության՝ կշտանալու, ինչպես նաև բնական քաղցի զգացողությունը, իսկ դա կարող է հանգեցնել խախտումների, նաև շատակերության։

Դոֆամին․ հաճուքի հորմոնն է, որը պատասխանատու է նաև այս կամ այն երևույթից կախվածության համար։ Թմրամոլությունը, ալկոհոլիզմը, քացրի անհագ պահանջը պայմանավորված են հենց դոֆամինի առկայությամբ։ Այս կամ այն երևույթից, ուտելիքից միշտ նույն հաճույքն ստանալու համար օրգանիզմը «պահանջում» է, որ ամեն անգամ ավելի ու ավելի շատ խթանեն իրեն, իսկ դա իր հերթին հանգեցնում է դոֆամինի նկատմամբ զգայնության պակասի։ 

Կորտիզոլ․ այս հորմոնն իր ազդեցությունն ունի օրգանիզմի գրեթե բոլոր գործառույթների վրա՝ վերարտադրողական համակարգի, մակերիկամների աշխատանքի, ախորժակի և այս կամ այն սննդատեսակի, մթերքի նկատմամբ մարդու պահանջի։ Կորտիզոլը մեծացնում է քաղցի զգացողությունը, ճարպի քանակությունը, որն օրգանիզմում կուտակվում է՝ որպես պաշար։ Կորտիզոլը ցիկլային հորմոն է․ առավոտյան դրա մակարդակն ավելանում է, որ մարդն արթնանա և էներգիայով լցվի, իսկ օրվա ընթացքում աստիճանաբար նվազում է, որպեսզի մարդը կարողանա հանգիստ քնել։

Սերոտոնին․ արտադրվում է աղիքներում առկա տրիպտոֆանից, այդ պատճառով էլ շատ կարևոր է պահպանել աղիների առողջ միկրոֆլորան։ Սերոտոնինը պատասխանատու է մարդու հանգստության, կայունության և ուրախության զգացողությունների համար։ Օրգանիզմում В, С վիտամինների, երկաթի, մագնեզիումի, ֆոլաթթվի պակասի, աղիների բորբոքվածության, ծանր մետաղների ավելցուկի կամ սթրեսի դեպքում սերոտոնինի արտադրման պրոցեսը խախտվում է։

Սերոտոնինն ու դոֆամինը համարվում են ուտելիքից կախվածության հիմնական «պատասխանատուները», քանի որ երբ մարդը շատ համեղ կամ շատ սուր համ ունեցող սնունդ է ընդունում, օրգանիզմում սկսվում է մեծ քանակությամբ սերոտոնին ու դոֆամին արտադրվել։ Ժամանակի ընթացքում համեղ սննդից ստացած հաճույքի զգացողությունը նվազում է, և մարդն ավելին է ցանկանում՝ այսպիսով ընկնելով բիոքիմիական կախվածության մեջ, քանի որ ուղեղը հաճույքը «կապում է» հորմոնների այն քանակի հետ, որն արտադրվել է՝ այս կամ այն համեղ սնունդն առաջին անգամ ճաշակելիս։

Ինչպե՞ս է պետք, ուրեմն, հավասարակշռել հորմոններն ու ախորժակը

Պետք է քնել 8 ժամից ոչ պակաս։ Քնի պակասը նվազեցնում է զգայնությունը՝ կշտանալու համար պատասխանատու լեպտին հորմոնի նկատմամբ։ Քնի պակաս ունեցող մարդիկ սովորաբար 30 տոկոսով ավելի շատ սնունդ են ընդունում, քան նրանք, ովքեր գիծերը քնում են 8 ժամից ոչ պակաս։ 

Օրվա ընթացքում շատ հաճախակի, բայց մեկ-երկու կտորով սնունդ ընդունելու փոխարեն պետք է ուտել օրական 3 կամ 4 անգամ, բայց ամեն անգամ հագենալ, կշտանալ ուտելիքից։ Այդ դեպքում գրելին և լեպտին հորմոններն օպտիմալ կգործեն, թույլ կտան չկորցնել ինչպես հագեցվածության, այնպես էլ ամեն 4-6 ժամը մեկ՝ բնական քաղցի զգացողությունները։

Քաղցրավենիքն ու բարձր գլիկեմիկ ինդեքսով մթերքը պետք չէ չարաշահել, դա նույնպես նվազեցնում է զգայնությունը լեպտինի նկատմամբ։ Մթերքի այդ տեսակները սկզբում բարձրացնում են դոֆամինի ու սերոտոնինի մակարդակը, բայց հետո, ժամանակի ընթացքում օրգանիզմն ավելի ու ավելի շատ քաղցրի կարիք է զգում՝ դրանից բխող բոլոր հետևանքներով։

Հարկավոր է անհրաժեշտ քանակությամբ սպիտակուցներ ընդունել։ Եթե մարդն օրվա ընթացքում սննդի հետ անհրաժեշտ քանակությամբ ամինաթթուներ ստանա, ապա լեպտինի, սերոտոնինի ու դոֆամինի նկատմամբ զգայնությունը չի նվազի, իսկ կորտիզոլի մակարդակը կիջնի, և մարդն այդ ընթացքում ո՛չ հոգնածություն, ո՛չ թուլություն չի զգա։ 

Ֆիզիկական ծանրաբեռնավածությունն իր հերթին է նպաստում լեպիտինի, որոշակիորեն՝ նաև դոֆամինի ու սերոտոնինի նկատմամբ զգայնության վերականգմանը։ Ֆիզիկական հավասարակշռված ծանրաբեռնվածության դեպքում նվազում է նաև կորտիզոլի մակարդակը, իսկ նստակյաց կյանք վարելիս՝ այն բարձրանում է։

«ԿՅԱՆՔԻ ՈՐԱԿ» բաժնի գործընկեր՝ «ԴԵՐԺԱՎԱ-Ս» ընկերություն։