31/03/2023 21:09
Պլացեբոյի էֆեկտ. Ակնկալության ազդեցությունը իրականության վրա
Պլացեբոն ակնհայտ բուժիչ հատկություններ չունեցող նյութ է, որը կարող է օգտագործվել որպես դեղամիջոց կամ քողարկել դեղամիջոցը: Նման դեղամիջոցի օգտագործման շնորհիվ բարելավման երևույթը կոչվում է պլացեբո էֆեկտ։ Այս ազդեցությունը կարելի է նկատել մի շարք հոգեկան հիվանդությունների, ցավային համախտանիշի, բրոնխիալ ասթմայի, Պարկինսոնի հիվանդության, գրգռված աղիքի համախտանիշի, սրտի կորոնար հիվանդության և զարկերակային հիպերտոնիայի դեպքում:
Պլացեբոյի օգտագործման ազդեցությունն այնքան հուսալի չէ, որքան իրական դեղամիջոցների օգտագործման ազդեցությունը: Պլացեբոն՝ պայմանավորված պլացեբո էֆեկտով, կարող է հանգեցնել վիճակի որոշակի սուբյեկտիվ բարելավման, սակայն այն հազվադեպ է բուժում հիվանդությունը: Մարդը կարող է զգալ վիճակի բարելավում, ինչը պայմանավորված չէ այն հանգամանքով, որ հիվանդությունը «նահանջել է»։ Օրինակ, հիվանդը կարող է իրեն ավելի լավ զգալ հոմեոպաթիայի օգտագործման ֆոնի վրա, որը գործում է հենց պլացեբոյի էֆեկտի շնորհիվ:
Պլացեբոյի օգտագործման պատմությունը կլինիկական բժշկության մեջ սկսվել է շատ վաղուց։ Բժիշկ Մատվեյ Մուդրովը, ով ապրել է 18-19-րդ դարերում, օգտագործում էր պարզ, ոսկու և արծաթի փոշիներ, որոնք մեղմացնում էին հիվանդների ցավը։ Միայն բժշկի մահից հետո պարզ դարձավ, որ աղացած կավիճը ծառայել է որպես այս փոշիների հիմնական բաղադրիչ։
Այսօր պլացեբոն օգտագործվում է տարբեր իրավիճակներում։ Նախ, պլացեբոները օգտագործվում են հիվանդի ցավը թեթևացնելու համար, երբ արդյունավետ դեղամիջոցներ չկան: Երկրորդ, այն նախատեսված է այն վիճակի հնարավոր բարելավման համար, երբ առկա դեղամիջոցի արդյունավետության վերաբերյալ վստահություն չկա: Երրորդ, այն օգտագործվում է անտեղյակությունից, օրինակ, երբ բժիշկը դեղ է նշանակում՝ համոզված լինելով դրա արդյունավետության մեջ, բայց դեղը չի գործում։ Երրորդ իրավիճակը ամենավտանգավորն է, քանի որ առաջին հայացքից անվտանգ թվացող դեղամիջոցները կարող են ունենալ թաքնված կողմնակի ազդեցություններ, որոնք նկատվում են երկար ժամանակ անց։
Պլացեբո էֆեկտի իրականացման գործում ներգրավված են մեծ թվով տարբեր նեյրոֆիզիոլոգիական մեխանիզմներ՝ էնդոկանաբինոիդ համակարգ, դոպամիներգիկ, էնդորֆին համակարգեր։
Հետաքրքիր է, որ պլացեբոն ավելի արդյունավետ է թվում, երբ կիրառվում է պարենտերալ ճանապարհով, օրինակ՝ կաթիլային կաթիլների միջոցով: Եթե դեղամիջոցի ընդունումը զգայուն է հիվանդների նկատմամբ, ապա դրա ազդեցությունն ավելի բարձր է: Նույն միգրենով պլացեբոյի անալգետիկ ազդեցությունը 7%-ով ավելի բարձր է, եթե բժիշկը ներարկում է, և դեղը դեղահատի տեսքով չի առաջարկում:
Պլացեբոն արդյունավետությամբ կարող է համեմատելի լինել այն հիվանդությունների դեպքում, որոնց կյանքի որակի նվազումը հիմնականում պայմանավորված է հոգեկան խանգարումներով և ցավով: Բայց մենք պետք է հիշենք, որ ֆիզիկական վիճակի նման բարելավումը միշտ չէ, որ թարգմանվում է ֆիզիոլոգիական պարամետրերի բարելավման: Օրինակ՝ պլացեբոյի էֆեկտը հայտնվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ։ Երբ դեղերը վերջացան, ռումբերից ցնցված զինվորներին մորֆինի անվան տակ աղի լուծույթ ներարկեցին, և դա նվազեցրեց ցավը։ Բայց միշտ չէ, որ պայմանավորված աղի լուծույթի գործողության մեխանիզմն ունի զուտ հոգեբանական հիմք: Օրինակ, մի շարք ուսումնասիրություններում գիտնականները, ցավը թեթևացնելու համար, նաև նյարդաթելերին բերել են ոչ թե ցավազրկողներ, այլ աղի լուծույթ։ Պարզվել է, որ աղի լուծույթը կարող է ինչ-որ կերպ ազդել նյարդաթելերի վրա, ինչպես նաև թեթևացնել ցավը։
Եթե դեղամիջոցի հիմնական նպատակը ցավը թեթևացնելն է, ապա պլացեբոն կարող է աշխատել և հասնել ցանկալի արդյունքի: Պլացեբոն կարող է օգտագործվել ցավը թեթևացնելու համար, սակայն պլացեբոն դժվար թե բուժի հիվանդությունները: Օրինակ՝ հոմեոպաթիան, որը գործում է միայն պլացեբոյի էֆեկտի շնորհիվ, օգնում է բարելավել հիվանդության ընկալման հոգեբանական պատկերը, բայց դրա հետ մեկտեղ ոչ մի դեպքում չի կարելի խուսափել դրանից։
«ԿՅԱՆՔԻ ՈՐԱԿ» բաժնի գործընկեր՝ «ԴԵՐԺԱՎԱ-Ս» ընկերություն։
