19/04/2023 21:21
Երեխայի տարիքային ճգնաժամն ու դրանով պայմանավորված վարքային առանձնահատկությունները. Հոգեբան Լյուդմիլա Նանուշյանի մոտեցումը
Ծնողավարությունը, լինելով պարզ եզրույթ, միևնույն է, շատերին դժվար է տրվում, և դրա մասին հիմնավոր ընկալման բացակայությունը կարող է բերել ծնող-երեխա կապի խաթարմանն ու ստեղծել մի շարք այլ բարդություններ։
Aysor.am-ը հոգեբան Լյուդմիլա Նանուշյանի հետ խոսել է երեխայի տարիքային ճգնաժամերի, ծնողի և երեխայի միջև փոխվստահության կարևորության, այդ փուլերում դրսևորվող առանձնահատկությունների և մոտեցման մասին։
- Որո՞նք են երեխայի մոտ ճգնաժամային տարիքները և ինչպե՞ս է դա արտահայտվում։
- Երեխան իր առաջին ճգնաժամին բախվում է նորածին ժամանակ, երբ ներարգանդային ապահով կյանքից հայտնվում է արտաքին աշխարհում, որտեղ պետք է հարմարվի և ադապտացվի։ Հաջորդը համարվում է 3-4 տարեկան երեխայի ճգնաժամը, որի ժամանակ ձևավորվում է երեխայի Ես-ը, երեխան ճանաչում է իրեն, տարբերում է իրեն ընտանիքի անդամներից, երեխայի մոտ ձևավորվում է սեփական սահմանները գիտակցելու կարողությունը։ Մյուսը՝ 7 տարեկանի ճգնաժամն է, որտեղ երեխան անցում է կատարում դեպի մեծահասակների կյանք, նա ձգտում է նմանվել մեծահասակներին, կրկնօրինակում է ժեստերը, խոսքերը։ Ամենաբնորոշ կետերից է այն, որ երեխան չի ցանկանում ենթարկվել սահմանված կանոններին, ճգնաժամը տևում է 6-9 ամիս, սակայն կրում է անհատական բնույթ։ Մյուսը՝ դեռահասության ճգնաժամն է, որը սկսվում է 13 տարեկանից, ըստ որոշ միջին վիճակագրական տվյալների տևում է 3-5 տարի, հնարավոր է նաև 5-8 տարի, կապված անձի հոգեկերտվածքից, անձնային հատկանիշներից։ Վերջինս, ինչպես տեսնում ենք ամենաերկար ճգնաժամն է, որը ուղեկցվում է պոռթկումներով, անհնազանդությամբ, նեգատիվիզմով՝ ուսուցիչների և ծնողների նկատմամբ, դեռահասը ձգտում է անկանխության, սեփական որոշումներ կայացնելուն, երեխայի մոտ նկատվում է կենտրոնացման նվազեցում, ինքնագնահատականի հետ կապված խնդիրներ, հասակակիցների և մեծահասկաների հետ շփման դժվարություններ։
- Ի՞նչ պետք է անի ծնողը, որպեսզի վերահսկի երեխային և աջակցի հոգեպես։
- Ցանկացած ճգնաժամի ժամանակ մեծահասակի կարևորագույն ֆունկցիան կայանում է նրանում, որ ցույց տա երեխային, որ անկախ ամեն ինչից նրա կողքին է, լսում է և աջակցում է երեխային, ապրումակցում է նրան, ծնող-երեխա կապը յուրաքանչյուր տարիքային փուլում պետք է լինի ակտիվ, նման պարագայում, երբ ծնողը և երեխան միմյանց ընկերներ են, մեծամասամբ կարիք չի լինում խիստ վերահսկողության սահմանման։
- Ինչպե՞ս են արտահայտվում ճգնաժամային փուլերը, ի՞նչ ախտանշաններով։
- Յուրաքանչյուր ճգնաժամ արտահայտվում է վարքային փոփոխությամբ, վայրիվերումներով, ըմբոստությամբ, ինքնաարտահայտման ձգտմամբ, հեղինակություններին ձեռնոց նետելով։
- Գիտակցու՞մ է արդյոք երեխան, որ իր մոտ որոշակի փոփոխություններ կան, թե դա առավել խնդիրներ է առաջացնում ծնողի կամ շրջապատի, այլ ոչ իր մոտ։
- «Ճգնաժամ» բառը հունարենից թարգմանված նշանակում է «շրջադարձային կետ», այսինքն, այն հոգեկանի ձևավորման համար բնականոն գործընթաց է և հանդիսանում է անցում։ Տվյալ պահի պահանջմունքը, որը մեծահասակի համար կարող է դառնալ խնդիր, ճգնաժաային ցանկացած փուլի մեջ գտնվող երեխայի համար բնականոն է և նորմալ։
- Արդյոք մեզանում ըստ պատշաճի՞ են վերաբերում ճգնաժամային շրջանին, թե՞ կարծում են, որ այն ինքնուրույն կանցնի։
- Բնական է, որ առկա է բողոք ծնողների կողմից, թե ինչու իրենց երեխան պահեց իրեն այս կամ այն կերպ, սակայն կան շատ դեպքեր, երբ ծնողին ասում ես, որ այդ ամենը կապված է երեխայի ճգնաժամային փուլի հետ, ծնողը փորձում է մտնել դաշտ և հասկանալ, ինչ կարող է ինքը անել։ Որքան էլ բաց է մերօրյան ինֆորմացիան, սակայն ծնողի համար ինֆորմացիան ավելի պարզ է դառնում, երբ բացատրվում է սեփական երեխայի օրինակի վրա, իսկ մասնագետի հետ ելքեր գտնելու ուղին ամենաարդյունավետն է հանդիսանում։
- Ինչպե՞ս պետք է սկսել ուղղորդել երեխային, որ ադապտացվի նոր միջավայրին, օրինակ՝ երբ փոխել է բնակության վայրը կամ դպրոցը։
- Նորից պետք է կրկնեմ, որ ամենաարդյունավետ միջոցը ծնող-երեխա խոսքն է, վստահության ձևավորումը, որի հիմնաքարը պետք է դնի ծնողը, այդ պարագայում երեխան ազատ կխոսի իր վախերից, անհանգստություններից, որոնք կապված են այս կամ այն փոփոխության հետ։ Ծնողը կհասկանա` ինչ տեսակ ուղղորդում է հարկավոր երեխային, արդյո՞ք խնդիրը լինում է հաղթահարել տանը, թե՞ հարկավոր է մասնագետի հետ աշխատանք սկսել։
- Ձեր խորհուրդը ծնողներին, ուսուցիչներին և երեխաների հետ աշխատող այլ անձանց։
- Ամենակարևոր երկու կետերը, որոնք կշեշտեմ, ապրումակցումը և սերն են, որոնք էլ բխում են մեկը մյուսից՝ ծնողական սեր, իսկ ուսուցիչների և այլ մասնագետների պարագայում՝ սեր և հարգանք երեխայի և այն աշխատանքի նկատմամբ, որը կատարում են։
«ԿՅԱՆՔԻ ՈՐԱԿ» բաժնի գործընկեր՝ «ԴԵՐԺԱՎԱ-Ս» ընկերություն։
