Մենք միշտ լավն ենք եղել, այդ ինչու՞ միանգամից վատը դարձանք. հիմա էլ լավն ենք, պարզապես մեզ ղեկավարողներն են վատը. Դավիթ Հայրապետյան

Հանրության վարքի, իշխանության օրակարգերի հաջողության պատճառների, ընդդիմության՝ հաղորդակցման ռազմավարության ստեղծման անհրաժեշտության մասին Aysor.am-ը զրուցել է վարքային հոգեբան Դավիթ Հայրապետյանի հետ։

- Ձեր՝ «Նորմալության աղճատում» հոդվածում գրել եք. «Մարդիկ, երբ իրենց զգուշացնում են վերահաս վտանգի մասին, հակված են «ոտքը կախ գցելուն»։ Օրինակ՝ վերահաս փոթորիկի կամ ջրհեղեղի պատճառով տարհանման անհրաժեշտության մասին զգուշացումից հետո մարդկանց մեծ մասն անշտապ վերստուգում է տեղեկությունները»։ Հայաստանին, պետականությանը սպառնացող փոթորկի մասին հանրությանը երկու տարի զգուշացվում է, երկու տարին բավարար ժամանակ չէ՞ր հաղթահարելու նորմալության աղճատումը և գնահատելու սպառնացող վտանգի հետևանքներն ըստ պատշաճի և հետևաբար գործելու ըստ պատշաճի։

- Նորմալության աղճատումը հաղթահարելու համար նախ պետք է հաղթահարել որոշ փուլեր, այդ փուլերը հաղթահարելը կարող է տևել ինչպես մի քանի վայրկյան, այնպես էլ մի քանի տարի, իսկ կարող է ընդհանրապես կանգնել փուլերից մեկում ու առաջ չգնալ։ Կարևոր է նախ հասկանալ խնդիրը, ընդունել այն, վերլուծել, գնահատել, որից հետո նոր հնարավոր կդառնա ազդեցություն գործելը։ Այս պահին ընդդիմադիր դաշտի համար կարևոր է հասկանալ՝ որ փուլում է հանրությունը, ինչու չենք հաղթահարում այդ փուլերը։ Բավարար աշխատանք չի տարվել նորմալության աղճատումը հաղթահարելու համար և նաև միևնույն ժամանակ տարվել է բավականաչափ աշխատանք՝ հանրությանը նորմալության աղճատման պայմաններում պահելու համար։

Պատահական չեն պատերազմից հետո Հայաստանում կազմակերպվող մեծ համերգները, սպորտային միջոցառումները, տարատեսակ փառատոնները։ Եթե երազանքների ռոք արտիստը գալիս է Հայաստան, մարդը մասնակցում է այդ համերգին, այդ մասին փաստող գրառումներ անում, նկարներ ներբեռնում համացանց, հետո մի օր անց էլ գրում է, թե Հայաստանը կործանվում է, փրկիչներ են պետք, ո՞վ է հավատալու այդ մարդուն՝ ոչ ոք։

Ի դեպ, կազմակերպվող միջոցառումները մեկ խնդիր ունեն՝ որքան հնարավոր է տարբեր շերտերի սպասարկել, տարբեր խմբերի մարդկանց հետաքրքրությունները բավարարել, զբաղեցնել, զվարճացնել։ Երևանում ամեն ինչ արվում է, որպեսզի սահմանային լարվածությունները, պատերազմը հեռավոր խնդիր թվան, այնպես, որ խիստ մտահոգված մարդիկ էլ կարող է սկսեն կասկածել մարտահրավերների լրջությանը։

Լրատվամիջոցները ահռելի պատասխանատվություն ունեն, մեդիան պետք է ներկայացնի՝ ինչ է կատարվում մարզերում, ինչ է կատարվում օրինակ Տիգրանաշենում, ինչ է կատարվում Կապանի մեկուսացած գյուղերում։ Իշխանությունը համակարգային պայքար է տանում նորմալության աղճատման համար, դրան հակազդելու համար ընդդիմությունը նույնպես պետք է համակարգ ձևավորի։ Օրինակ՝ ԱՄՆ նախագահական ընտրություններին մասնակցում են 4-ից 5 կուսակցություն, բայց մեծամասնությունը գիտի միայն Դեմոկրատականի և Հանրապետականի մասին, որովհետև միայն այդ երկուսին է հաջողվում օրակարգ ստեղծել։ Դու գոյություն ունես, եթե կարողանում ես օրակարգ ձևավորել։ Մարդկանց նորմալության աղճատումից դուրս բերելու համար նախ պետք է մարդկանց ինֆորմացիոն վակուումից դուրս բերել։

- Ասում եք՝ կան կառավարման տեխնոլոգիաներ, որ դարձնում են ժողովրդին լավը կամ վատը։ Սահմանված օրակարգերը կարող են բերել համապատասխան ռեակցիաների։ Եթե օրակարգերն են որոշում ռեակցիաները, այնուամենայնիվ հանրության կրթվածության աստիճանն ու սոցիալական դրությունը կարո՞ղ են բարդացնել տեխնոլոգիաների «գործը»։ Հաճախ ասվում է, որ Նիկոլ Փաշինյանն ու թիմը հաջողության հասան (օրակարգերը հաղթանակեցին), որովհետև նախկինների օրոք հանրության ինտելեկտն աղճատվել, իսկ սոցիալական դրությունը վատթարացել էր։

- Գրեթե բոլոր երկրներում մարդկանց մեծամասնությունը կրթված չէ, և այնպես անել, որ մեծ մասը կրթված դառնա, հնարավոր չէ, այլ բան է, որ խիստ կարևոր է քննադատական մտածողություն խրախուսելը։ Մարդը սիրում է «ուտել» այն խայծը, որն իրեն տալիս են։ Իմ ուսանողներին հաճախ հորդորում եմ՝ անգամ այն ինչ ես եմ ձեզ ասում, միանշանակ մի ընդունեք, կասկածեք, ստուգեք։ Ավելի հեշտ է մեկին դարձնել հեղինակություն, անվերապահորեն հավատալ այդ մեկին, քան ջանք գործադրել, համադրել փաստերը, ինքնուրույն դատել, եզրահանգումներ անել։ 

Կառավարիչներն են ընտրում՝ ուր տանել մարդկանց, դեպի ուր ուղղորդել։ Եթե վաղը իշխանություն՝ կառավարիչ փոխվի, հենց վաղն էլ կտրուկ կփոխվի հանրության վարքը։ Հաճախ ասում են՝ Արցախն 90-ականներին ազատագրեցինք, հատկապես որովհետև հանրության գրագիտության աստիճանն էր բարձր, բայց հաշվի չեն առնում, որ իրականում 90-ականներին Արցախյան պատերազմին մասնակցել է հանրության 0.5-ից 1 տոկոսը։ Վճռական դեր խաղացել է էլիտան, որն ունեցել է ռեսուրսներ և կարողացել է համապատասխան օրակարգով առաջնորդել մարդկանց՝ այն է՝ Արցախն արժեք է։

Մենք լավն ենք եղել միշտ, Սարդարապատում լավն ենք եղել, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին լավն ենք եղել, 90-ականներին լավն ենք եղել, հիմա հանկարծ միանգամից վատը դարձա՞նք, ոչ, հիմա էլ ենք լավը, պարզապես կառավարիչներն են վատը։

- «Անորոշության հակակրանքը հայտնին անհայտի նկատմամբ նախապատվություն տալու միտումն է, ներառյալ հայտնի ռիսկերը անհայտ ռիսկերի նկատմամբ»: Այս տեսությամբ կարելի՞ է բացատրել Փաշինյանի օրակարգերի հաղթանակը՝ ընդդիմադիր օրակարգերի նկատմամբ։ Այսինքն՝ կարծեք, հանրությունը նախապատվություն տալիս է Փաշինյանի՝ կորուստների, ձախողումների օրակարգին և չի արձագանքում՝ ընդդիմության օրակարգին (չօրակարգին)՝ անորոշությանը։

- Այ, օրինակ, ասում են՝ կտանք "անկլավները", Արցախը, լավ կապրենք, թեև մեծագույն կեղծիք է այս խոսույթը, բայց իրենց հաջողվել է դա օրակարգ դարձնել։ Փոխարենն ընդդիմությունը չի ասում ոչինչ, չի ասում՝ ինչ է լինելու իշխանություններին հեռացնելուց հետո, չի ասում՝ մարդիկ ում հետևից պետք է գնան, ինչ նպատակներ ունեն։ Շատերը անընդհատ ասում են, որ ժամանակ չկա և հակված են հապճեպ, ոչ արդյունավետ գործողությունների, դրա փոխարեն պետք է ընդունել, որ 2018-ին կորցրել ենք պետությունն ու սկսել գործել՝ 10 տարի, 30 տարի հետո պետություն ունենալու համար։

- Ասում եք՝ եթե շարունակաբար նույն բանն անես, դա կդառնա սոցիալական նորմ։ Ձեր գնահատմամբ ի՞նչն է փորձում այս իշխանությունը դարձնել սոցիալական նորմ և ինչպե՞ս է հնարավոր դրան հակադրվել. հնարավո՞ր է հակադրվել, դիմադրել պետությանը՝ համակարգին։

- Ջորջ Օրուելի «1984» -ում խոսվում է «նոր լեզվի» մասին (երբ որևէ նոր տերմին հաճախ օգտագործելու դեպքում դառնում է հանրության սեփականություն), հիմա այդ նոր լեզուն կամ օրվա իշխանության ներմուծած տերմինները հանրային խոսույթում տիրապետող են։ Մենք երեսուն տարի անկլավ բառը չէինք լսել, հիմա ամեն օր խոսում ենք անկլավների մասին, կարծիք հայտնում այսպես կոչված անկլավները հանձնել-չհանձնելու մասին։ Իշխանությունը տարածեց «Կապան տանող այլընտարքային ճանապարհ» միտքը, մարդիկ օգտագործում են այդ ձևակերպումն առանց հասկանալու, որ իրականում դա միակ ճանապարհն է, չկա այլընտանքայինը։ Հասկանալու համար, թե այս տեխնոլոգիան ինչ արդյունավետ է կիրառվել՝ մի պահ դիտարկեք՝ քանի նոր բառ է իշխանությունների կողմից հանրային խոսութ ներմուծել, իսկ ահա ընդդիմությունը հաջողել է միայն մեկ բառի՝ կապիտուլյանտի հարցում։

Հաջողության հասնելու համար հաղորդակցման ռազմավարություն է պետք ունենալ, ընդդիմադիր դաշտը պետք է օրակարգեր ձևավորի, նույն օրակարգերով առաջնորդվի, ոչ թե ընդդիմադիր ուժերը մի բան էլ հակազդեն միմյանց օրակարգերին՝ մսխելով ռեսուրսները՝ այդպիսով աջակցելով իշխանությանը։