Արցախի փակ ճանապարհը չէ, որ հուսահատեցնում է, սարսափեցնողը Մայր Հայաստանից եկող ուղերձներն են. Մերի Դավթյան

Շրջափակված Արցախում դժվարությունների, դրանց հաղթահարման բանաձևերի մասին Aysor.am-ը զրուցել է «Գանձասար֊Մատենադարան» գիտամշակութային կենտրոնի տնօրեն Մերի Դավթյանի հետ։

- Գիտեմ, որ հիմա աշխատում եք Մատենադարան-Գանձասար գիտամշակութային կենտրոնում, ենթադրում եմ, որ ամեն օր առնչվում եք գիտական կյանքին, դժվար չէ՞ այդ աշխատանքն անել այն իրականությունում, որում, փաստորեն, ոչ պատմական ճշմարտությունը, ոչ հազարամյա փաստաթղթերը արժեք չունեն. հաղթում է ուժը։

- Դժբախտաբար, զրկված եմ անգամ աշխատանքի գնալու հնարավորությունից, շրջափակման պայմաններում վառելիքի սղության պատճառով Ստեփանակերտից Գանձասար գնալը հեշտ գործ չէ, շաբաթը մեկ անգամ գնալն էլ մեծ տոն էր ինձ համար։ Ցավոք, հունիսի 15-ից հետո այդ հնարավորությունն էլ կորցրի, հիմա վառելիք տրամադրվում է խիստ սահմանափակ՝ անհրաժեշտության դեպքում։

Ինչ վերաբերում է հազարամյա փաստաթղթերին առնչվելուն, այդ փաստաթղթերը դարեր շարունակ մեր ոգեղեն ուժի աղբյուրն ու գրավականն են եղել, մղել են նաև ֆիզիկական սխրանքների, այլ հարց է, որ հիմա պատմությանը մակերեսորեն ենք վերաբերվում, կամայականորեն մեկնաբանում և որպես հետևանք չենք կարողանում շրջանցել խութերը, կրկնում ենք 100-200 տարի առաջվա սխալները, ինչից կորցնում ենք մեր իրական ուժն էլ, ռեսուրսներն էլ։

Մեր կենտրոնում հաճախ խորհրդավոր լռություն է, երբեմն ռուս խաղաղապահներ են այցելում, բայց հասկանալի է՝ զբոսաշրջիկներ չկան։ Շրջափակումից տասն օր առաջ Երևանում էի, ունեի բոլոր պայմանավորվածությունները 44-օրյա պատերազմից հետո Արցախից Երևան տեղափոխած ձեռագրերի մի մասը Արցախ վերադարձնելու, ցավոք, չհասցրի, բայց հույսս չեմ կորցնում. մի օր անպայման ձեռագրերի մնացած մասն էլ կվերադարձնենք Գանձասար՝ այդպես ցուցադրությունն ամբողջական կդառնա։

- Դուք դասավանդում եք նաև Արցախի Մայր բուհում, շրջափակման պայմաններում հե՞շտ է ուսանողների հետ աշխատելը, ապագայի հանդեպ լավատեսություն ու հավատ ներշնչել հաջողվու՞մ է։

- Ոչ այնքան դժվար ու հեշտի խնդիրն է, որքան ափսոսանքի։ Ափսոսում եմ, որ հաճախ մեր դասերի տոնայնությունն այն չէ, ուսանողների՝ դասերին կենտրոնանալու խնդիր կա, ափսոսում եմ, որ մասնագիտացման համար հատկացված ժամերի մի մասը հոգեբանական գոտեպնդման աշխատանքներին ենք ուղղում, բայց կարևորում եմ, որ այս բարդագույն ժամանակահատվածում  նրանց հետ եմ։ Այս պատմական շրջանում ապագա լրագրողների՝ ուղեծրից դուրս չգալու գործում իմ փորձառությունը կարող է շատ օգտակար լինել։ Ուսանողների հետ մեր երկխոսությունը շատ անկեղծ է, տեսական գիտելիքները համադրում ենք իրականությանը, հետևություններ անում։ Այո, «դատապարտված» եմ իրենց վեհ գաղափարների մղելու, բայց ստանում եմ նաև փոխադարձ էներգիա։ Ուսանողները հաճախ զարմացնում են իրենց համաձակ նախաձեռնություններով, առաջարկներով։ Լավ սերունդ ունենք, պարզապես պետք է իրենց կողքին լինել, աջակցել, խրախուսել։

- 20 տարի աշխատել եք Արցախի հանրային հեռուստաընկերությունում, հատկանշական է՝ այս տարի լրացավ  հեռուստաընկերության 35-ամյակը։ Արցախի Հանրայինին հաջողվու՞մ է հաղթահարել տեղեկատվական շրջափակումը։

- Ես տեսնում եմ՝ ինչ դժվարություններ են հաղթահարում իմ գործընկերները։ Լրագրողների մեծ մասը դատապարտված է միայն Ստեփանակերտում աշխատել, այնինչ Արցախի մյուս շրջաններում ընդգծված է լուսաբանման անհրաժեշտությունը, կարիքը։ Հակառակորդի տեղեկատվական գրոհներին դիմանալու, դիմադրելու հնարավորությունները, ռեսուրսները քիչ են, բայց Արցախի հանրային հեռուստաընկերությունում կա կորիզ, որ պատվով հաղթահարում է դժվարությունները։

- Վերջերս անդրադարձել էիք կանադահայ մտավորականներից Ատոմ Էգոյանին և կնոջը՝ ցավով ընդգծելով, որ Արցախի համար այս ողբերգական օրերին նրանք լուռ են։ Ոչ միայն նրանք են լուռ, մտավորականությունն այս օրերին հրաժարվում է միավորել հանրությանը, գաղափարական առաջնորդություն ստանձնելու կամք և ցանկություն չունի։ Ինչու՞ այսպես ստացվեց, 1988 թվականի զարթոնքը կարո՞ղ է կրկնվել։

- 1988 թ. մի տեսակ առեղծված էր՝ վերերկրային դիրիժորությամբ, հիմա մենք կորցրել ենք այդ շնորհը կամ գուցե խլել են, երևի արժանի չենք դրան։ Իրականությունը առայժմ լավատեսական որևէ բան չի ներշնչում, բայց ուզում եմ հավատալ, որ Մհերի դուռը դեռ բացող կլինի։ Այս համատարած պղտորության մեջ պիտի թիավարենք մինչև ինքնամաքրման ուղին հարթենք։

Իհարկե, տխուր է գիտակցել, որ այսօր մտավորականությունը գաղափարական դիմագիծ չունի։ Սարսափում եմ մտածել, որ Հենրիկ Հովհաննիսյանի կամ Տիգրան Մանսուրյանի համար Արցախի կորուստը լռությամբ ուղեկցվող իրողություն է, անբնական է, որ պարտվողական քարոզչության դեմ մտավորականության ասելիքը լռությունն է։ 1988թ.-ին զրկանքներ կրող, հացադուլ հայտատրարող տիտաններ ունեինք՝ Վիկտոր Համբարձումյան, Սոս Սարգսյան և այլք, հիմա այպիսիք չկան։

Սփյուռքի համընդհանուր լռությունն էլ է տարօրինակ. չէ՞ որ Արցախը նրանց համար խորհրդանիշ էր, հնարավոր չէր, որ այդ հուրը այդպես մարեր։ Մենք անշեղորեն հավատում էինք եռամիասնության գաղափարին, հավատում էինք մարդկանց արտասուքներին, Շուշի այցերին, չեմ ուզում հավատալ, որ դա երազ էր, սա՝ իրականություն։

- Ինչպես Դուք եք ասում՝ ինքնատիպ բանտարկության պայմաններում ինչի՞ կարիք կա ամենից շատ, ի՞նչն է ամենից շատ անհանգստացնում։

- Փակ դարպասներից ավելի վատ են մեր գոց մտքերը, հստակ արտահայտված կամքի բացակայությունն է անհանգստացնում, թվում է, թե այս կես տարվա ընթացքում արտահայտել ենք մեր դիրքորոշումը, հանրահավաքների ժամանակ հռչակել կարմիր գծերը, բայց դրանք փաստորեն անսակակարկ չեն, ինչ-որ մեկի կողմից միշտ սակարկվում է։ Միասնական չենք, արժեհամակարգային խզվածություն կա, արժանապատվության պակաս, աայնուամենայնիվ, ժողովուրդը, այո, պատվախնդրորեն դիմադրում է, հնարամտության ինչ դրսևորում ասես չեն կիրառում մարդիկ՝  երբեմն ունենալով նաև թուլության պահեր։ Հունիսի 15-ից հետո ձեթ ու շաքարավազ ընդհանրապես չկա, մանկաահասակ երեխաներ ունեցող ընտանիքներում կենցաղային կարիքներն առավել սուր են արտահատվում։ Ամենից շատ հուսահատության տանում են Մայր Հայաստանից եկող անցանկալի ազդակները։ Այդուհանդերձ, Արցախում կյանք կա, չեք պատկերացնի մեր բակում ինչքան շատ երեխաներ են ամեն օր անհոգ խաղում, արև կա՝ չնայած մի քիչ անձրևոտ է, ամենօրյա պայքար կա, որ մեզ կարծրացնում է։

- Ասում եք՝ «ոչ մի հաշվարկ, ոչ մի տրամաբանություն, թվերի ոչ մի կոմբինացիա մեզ էս  համատարած բլոկից չի հանում», այնուամենայնիվ, գիտեմ, որ արցախցիները համառ են, դիմացկուն, իրավիճակը հաղթահարելու սեփական բանաձև ունե՞ք։

- Ինչ-որ նախախնամությամբ արդեն ձևավորվում է այդ բանաձևը։ Եթե շախմատային լեզվով ասեմ, պատային վիճակում ենք, լուծումների կոմբինացիաներ շատ չունենք, բայց ներքին հավատ կա, որ այնուամենայնիվ վեկտորը կթեքվի դեպի մեզ համար ցանկալի հորիզոններ։ Այլապես, պատմագիրները պիտի սկսեն գրել երկրորդ Նախիջևանի կամ ևս մեկ Հայոց ցեղասպանության մասին։ Դա կանխելու համար տիտանիկան ջանքներ են պետք, ինչպես Նիցշեն էր ասում՝ ով գիտի ինչի համար, կկրի և ցանկացած ինչպեսը։ Հիմա Արցախում մենք ցանկացած ինչպես կկրենք, եթե այդ ինչը ազգովի հստակ ձևակերպենք, չսակարկենք։