«Մեր ունեցած ռեսուրսով էլ կարող էինք այլ ելքով ավարտել պատերազմը, Շուշին կարող էինք հետ վերցնել»․ Տիրան Խաչատրյան

Հունիսի 20-ին 44-օրյա պատերազմների հանգամանքներն ուսումնասիրող ԱԺ քննիչ հանձնաժողովի նիստում Նիկոլ Փաշինյանը հրապարակային ելույթ ընթերցեց, որի վրա, թերևս, երկար աշխատել էր, գուցե՝ ինչ-ինչ մարդկանց խորհրդատվական աջակցությամբ:  Փաշինյանի ելույթում առանցքային դեր ուներ, ըստ էության, Շուշիի անկման թեման:

Այս և պատերազմական այլ դրվագների ու հարցերի շուրջ 168.am-ը զրուցել է ԳՇ պետի նախկին տեղակալ, գեներալ-լեյտենանտ Տիրան Խաչատրյանի հետ:

– Հունիսի 20-ին 44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող ԱԺ քննիչ հանձնաժողովի նիստում Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է՝ նոյեմբերի 7-ի կեսօրին ԳՇ պետ Օնիկ Գասպարյանն իրեն զեկուցել է Շուշիի անկման մասին, որից հետո ինքը պահանջել է ետ վերցնել Շուշին, և իրականացվում են հակագործողություններ կամ հակագրոհ: Կարո՞ղ ենք ենթադրել, որ Գլխավոր շտաբը հավանություն տվել է Փաշինյանի այդ քաղաքական որոշմանը, եթե՝ այո, ապա ի՞նչ հաշվարկների հիման վրա:

-Ես այդ գործողությունների պլանավորմանը, մշակմանը, ղեկավարմանը չեմ մասնակցել, լրացուցիչ բան չեմ կարող ասել: Մոռանո՞ւմ եք՝ ես որտեղ եմ եղել:

-Փաշինյանը Քննիչ հանձնաժողովում ասել է նաև, որ 2020 թվականի հոկտեմբերի 7-ինհեռախոսազրույց է ունեցել ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ, մեր կողմից եղել է առանց նախապայմանների կրակի դադարեցման ըմբռնում, իսկ հաջորդը Պուտինը Փաշինյանին տեղեկացրել է, որ ադրբեջանական կողմը նախապայման ունի, մասնավորապես, հայկական ուժերն Արաքսի երկայնքով պիտի նահանջեն մինչև Խոդաֆերինի ջրամբար՝ այնպես, որ ջրամբարը լինի Ադրբեջանի վերահսկողության տակ, և նրանք կարողանան այնտեղից ջուր վերցնել ոռոգման նպատակով: Ի դեպ, 44-օրյա պատերազմի օրերին Խոդաֆերինի ջրամբարի հատվածում մարտական գործողությունների շուրջ, դրա վերահսկողության հետ կապված՝ հակասական տեղեկություններ էին շրջանառվում, ըստ այդմ՝ իրարամերժ լուրեր էին պտտվում իրանական շրջանակներում: Ի՞նչ կասեք նշված հարցերի մասին, Դուք հարավային ուղղությամբ եք եղել պատասխանատու:

-Նախ ասեմ, որ այն ժամանակ տեղյակ չեմ եղել, որ ադրբեջանական կողմը նման պահանջ է ներկայացրել, առաջին անգամ Փաշինյանի այդ հայտարարությունից եմ լսել դրա մասին: Ինչ վերաբերում է Խոդաֆերինի հետ կապված հակասական տեղեկություններին, իմ եղած տեղում, ես լրատվամիջոցներից ինֆորմացիա չունեի, չէի կարող այդ ժամանակ հետևել տեղեկատվական հոսքերին, բայց կարող եմ ասել, որ հոկտեմբերի սկզբին հաստատ Խուդաֆերինի ջրամբարը, կամուրջը եղել է մեր պաշտպանության խորքում:

-Ե՞րբ ենք այդ հատվածում սկսել նահանջել, վերահսկողություն կորցնել:

-Առաջին նահանջներն այդտեղ հոկտեմբերի 15-ից են սկսվել, իսկ վերահսկողությունը կորցնելը Խուդաֆերինի կամուրջի եղել է հոկտեմբերի 18-19-ին:

-Երբ իշխանությունները պատերազմից հետո անդրադառնում են հարավային ուղղությանը՝ ավելի շատ նահանջներից են խոսում: Ես ժամանակ առ ժամանակ այս մասին Ձեզ հարցեր եմ տալիս, որպեսզի միայն մեկ կողմի թեզերը չշրջանառվեն, և,որ հանրությունը ծանոթ լինի նաև այլ փաստերի:

-Թող ամբողջությամբ ուսումնասիրեն, վերցնեն և նայեն այն տեսանյութերը, որտեղ վարձկանները նույնիսկ նստած լաց են լինում այն վիճակի համար, որում հայտնվել էին: Իսկ թե կոնկրետ որտեղ, ինչ, ցավոք սրտի, ես չեմ կարող մանրամասները ներկայացնել: Բայց որ հարավային ուղղությամբ շատ-շատ կորուստներ են նրանք ունեցել, դա փաստ է:

-Նախորդ զրույցում  ասացիք, որ hարավային ուղղությամբ գործողությունների արդյունքում Ալիևը համաձայնել էր զինադադարի: Իսկ Քննիչ հանձնաժողովում,Փաշինյանի ասելով և ՌԴ նախագահի խոսքը փոխանցելով, ադրբեջանական կողմը նույն ժամանակահատվածում պահանջել է նաև առանց մարտի իրենց հանձնել Ֆիզուլին՝ Վարանդան: Այս հատվածի մարտերից ի՞նչ կասեք, եթե չենք սխալվում, ըստ ադրբեջանական աղբյուրների՝ այս ուղղությամբ Ադրբեջանն ամենաշատ կորուստներն է տվել:

-Ադրբեջանական կորուստների մասով՝ ըստ էության, այո: Ինչ վերաբերում է Ֆիզուլին առանց կրակոց հանձնելու պահանջին, պահանջը դրվել է, ինքը չի համաձայնել, առավելևս, մենք էլ չենք կատարել նման բան:

-Մի փոքր շեղվենք թեմայից: Հունիսի 15-ին ԱԺ-ում Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել էր, որ գուցե իր ամենամեծ սխալը եղել է այն, որ վստահել է բանակին, հունիսին էլ, ըստ էության, նմանատիպ պնդում էր արել: Այսինքն, սխալվել է, որ վստահել է բանակին, հավատացել Գլխավոր շտաբին, պատերազմի ժամանակ՝ ԳՇ պետ Օնիկ Գասպարյանին: Իսկ Դուք պատերազմի ընթացքում վստահե՞լ եք Փաշինյանին …

-Ես իր հետ ուղիղ առնչություն չեմ էլ ունեցել, բայց այն, ինչ իր անունից փոխանցվել է մեզ, չեմ էլ կասկածել:

-Արդյոք Դուք է՞լ եք կարծում, որ սխալվել եք, և ո՞ր պահից:

-Շատ ուշ երևի…

-Այսինքն, պատերազմի ժամանակ Դուք էլ եք վստահել…

-Այո, այո:

-Հակասություններ չե՞ն եղել:

-Որպես այդպիսին՝ հակասություններ՝ ոչ, բայց եղել են հարցեր, որոնց լուծումներն իրենք պետք է տային և չեն տվել:

-Ինչո՞ւ եմ այս մասին հարցնում, որովհետև 2021 թվականի փետրվարի 25-ին ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ հայտարարության մեջ, որտեղ պահանջում էիք Նիկոլ Փաշինյանի հրաժարականը, մասնավորապես նշվում էր՝ «ՀՀ զինված ուժերը երկար ժամանակ համբերատար կերպով հանդուրժում էր գործող իշխանության կողմից զինված ուժերը վարկաբեկելուն ուղղված «գրոհները», սակայն ամեն ինչ ունի իր սահմանները»: Այդ սահմանները հատվել են պատերազմի ընթացքո՞ւմ, թե՞ դրանից հետո, ինչո՞ւ էիք այդքան երկար համբերում:

-Պատերազմի ընթացքում երևի սկսվել են, հետո արդեն ավելի խորացել են դրանք:

-2022 թվականի սեպտեմբերին Փաշինյանը Վլադիվոստոկում հայ համայնքի հետ հանդիպմանը խոստովանել էր կամ ինքնախոստովանել՝ «այո, պատերազմում կարող էր այլ ելք լինել», իհարկե, նրա մեղադրական սլաքը դարձյալ բանակի և զինվորականության ուղղությամբ էր: Ըստ Ձեզ՝ պատերազմը այլ ելք կարո՞ղ էր ունենալ:

-Իհարկե, պատերազմը կարող էր այլ ելք ունենալ:

-Ռեսուրս ունեի՞նք այլ ելք ունենալու համար:

-Մեր ունեցածով էլ կարող էինք այլ ելքով ավարտել պատերազմը:

-Կան մասնագիտական կարծիքներ, որ պատերազմի որոշիչ օրերը հոկտեմբերի 4-ից հոկտեմբերի 6-ն էին։ Այսինքն, դրանից հետո արդեն պարզ էր ելքը: Դուք ե՞րբ հասկացաք, որ պարտվելու ենք, ունենալու ենք այն, ինչ ունեցանք:

-Որ շատ բարդ է լինելու՝ պարզ էր ամենասկզբից: Իսկ պարտվել, ես մինչև վերջ էլ չեմ ընդունել, որ պարտվելու ենք, ինձ մոտ, իմ պատկերացումների մեջ չի եղել նման բան:

-Այսինքն, չնայած այդքան կորուստներին, սխալներին, կառավարման խնդիրներին, մտածում էիք, որ ունենալու ենք այլ ե՞լք:

-Կարող էինք ունենալ այլ ելք:

-Կարող էինք, բայց չունեցանք: Գեներալ, ամեն դեպքում, Դուք ե՞րբ հասկացաք, որ այլ ելք հնարավոր չէ ունենալ, քան այն, ինչ ունեցանք:

-Երևի հոկտեմբերի 10-ից սկսած:

-Այսինքն, որ սխալ ուղիով ենք գնում, խոսքս դրա մասին է:

-Այո:

– Վերադառնանք Շուշիին. նոյեմբերի 7-ին Շուշին կորցնելուց հետո մենք ռեսուրս ունեի՞նք այն ետ վերցնելու, կարո՞ղ էինք ետ վերցնել:

-Այո: Այսքանը: