Երևան, Ստեփանակերտ․ զորահանդես․․․ ․ հայոց աշխարհով հաղթած բանակն էր անցնում, տղերքը դեռ Եռաբլուրում չէին

2012-ի մայիսը հիշո՞ւմ եք․ Արցախ, Ստեփանակերտ․ երկրագնդի Արցախ հատվածը դղրդում էր՝ հաղթած բանակն էր անցնում Վերածննդի հրապարակով։

2011-ի ու 2016-ի սեպտեմբերները հիշո՞ւմ եք. երկրագնդի Հայաստան աշխարհն էր դղրդում․ էլի հաղթած բանակն էր անցնում Հանրապետության հրապարակով։

Զորահանդես էր․․․

Ի՜նչ հպարտություն, ի՜նչ ապրումներ, ի՜նչ զգացողություններ, ապագայի ինչպիսի՜ պատկերացումներ․․․, բայց մինչև 2020-ը։ Ու հենց այդտեղ էր մեր կանգառը, մեր ունեցած-չունեցածը հավաքեցինք «հիշողություն» կոչվող «ճամպրուկում» ու շարժվեցինք առաջ՝ «կոփվելով» մահվան ու կորստի լուրերից։ Այնպես «կոփվելով», որ պատերազմն արդեն առօրյայիդ մի մասն է թվում, սովորական մի բան։ Ցավն ու վախը կան, բայց մի տեսակ այնքան սովորական են, որ չես էլ զգում։ Միայն զգում ես, որ քո սահմանած «օրինաչափություններում» ես սխալվել։

Եթե մինչև այս սեպտեմբերի 19-ը կարծում էիր՝ գիշերն ու առավոտը չեն հարձակվել, ուրեմն դեռ մի օր էլ կապրես քիչ թե շատ սովորական օրով (վերջին պատերազմները հիմնականում հենց այդ ժամանակահատվածներում էին սկսվել), սեպտեմբերի 19-ից հետո հասկացար, որ չէ՝ պատերազմ ցերեկով էլ են սկսում։

Ու ամեն նոր պատերազմից հետո կրկնում ես՝ «երեկ լավ էր, քանց վուր էսօր»։  Այն «երեկները», որոնք «հիշողություններիդ ճամպրուկում» են, որը բացելով՝ «լսում» ես․ «․․․ մերն է լինելու այս նոր հարյուրամյակը․․․, մեր թրերը միշտ ամուր են, սուր են, և թող իմանան բոլորը՝ մեր անունն է հայկական բանակ»։

«Ճամպրուկն» ավելի ամուր ես փակում, որովհետև աչքիդ առաջով նորից զորահանդեսն է, բանակն է «անցնում» հրապարակով, ու հարցեր, հարցեր, հարցեր․․․ ․ «Տե՛ր Աստված, այս տղան ո՞ղջ է, իսկ այս մեկը, իսկ այն մյուսը, չորրորդը, հինգերորդը, այն մեկը, որին տեսնելով մայրը հարցազրույցն ընդհատեց ու հրապարակով մեկ կանչեց․ «Տղե՛սա, սպասե՛ք, մի րոպե․․․, մեռնեմ բոյ-բուսաթիդ»։

․․․ տղերքը հրապարակում էին, դեռ Եռաբլուրում չէին, աշխարհի քարտեզի Հայաստան անոնով գեղեցկուհին երկար «վարսերով» էր․ Արցախն իր տեղում էր պինդ ու անսասան։

Այդ պահին «հիշողության ճամպուկից» էլի ձայներ են լսվում՝ «Իմ անունը Հայաստան է, իմ եղբոր անունն՝ Արցախ, մեզ պաշտպան ու պահապան են սերունդներն անվախ․․․»։

Ասում էինք՝ «անկախության սերունդ»․․․ Անկախության սերունդն անկախության սերունդ էլ մնաց ՝ Եռաբլուրում մնաց, անկախության համար պայքարելով մնաց։  Եռաբլուրում է՛լ տեղ չկա, հողն իր գրկում չի ուզում տանտերեր, իր վրա է ուզում զգալ տղերքի ոտքի խրոխտ հարվածը, որ երկրագնդի Հայաստան ու Արցախ աշխարհները նորից դղրդան հայոց հողում զորահանդեսից, որ թուրքն այդպես էլ օտար մարմին մնա հայոց հողի համար։

Ու հենց այստեղ  «հիշողությունների ճամպրուկը» նորց ինչ-որ բան է ասում՝ ծիծաղ է լսվում, որովհետև ասում էինք․ «Ալիևը կրկին հոխորտացել է»։ Զառանցել էր, թե իբր մեր Հայաստանի, մեր Արցախի, մեր հայրենիքի բնակավայրերն «ադրբեջանական են»։ Որքան ծիծաղելի էին այդ «պահանջները», որքան անիրատեսական, ֆանտազիայի ժանրից։

Բայց ինչ-որ մի պահից սկսած՝ այդ խոսքերից վառոդի հոտ եկավ, տարածվեց Արցախով, հասավ Հայաստան ու դեռ գալիս է։ Այնպես է զգացվում, որ անգամ չես համարձակվում երեխայիդ վրա բարկանալ։ Չես համարձակվում պատժել, որքան էլ որ ամենաանթույլատրելին է թույլ տվել։ Իսկ եթե այդ անթույլատրելին թույլ տալու պա՞հն էր իր կյանքի ամենաանհոգ ու ուրախ ժամանակը, իսկ որտե՞ղ է լինելու հաջորդ պահին՝ գուցե, ապաստարանու՞մ, իսկ որտե՞ղ է ապաստարանը։

․․․ ու էլի՝ «ճամպրուկը», բայց արդեն մանկությանդ հիշողություններն են՝ պատերազմ, վախեր, մթություն, ցուրտ, հարևան Ժորա պապը, ով հագուստին կպած իր հետ միշտ տանում էր մաստակդ, որը թաղման թափորի անցնելու ժամանակ սովորաբար դնում էիր պատուհանի գոգին, որովհետև բակում երեխաներն ասել էին, որ թաղման ժամանակ մաստակ ծամել չի կարելի, իսկ Ժորա պապն արդեն իր անկյունն ուներ պատուհանի մոտ, որ սղոցի ձայնը լսելիս՝ պատշգամբից անմիջապես բղավեր․ «Էտ ո՞վա»։

Քանի՞ ծառ փրկեց Ժորա պապը՝ նավթի վառարանի կողքին պապուս հետ քաղաքականություն ու պատերազմը քննարկելով, քանի՞ երեխա մրսեց, որովհետև Ժորա պապը ծառերը փրկեց, քանի՞ երեխայի մանկություն խեղվեց, որ իր երեխաների մանկությունը չխեղվի, բայց քանի՞ երեխայի մանկություն է դեռ խեղվում ու խեղվելու, իսկ նրանց կյանքն ու հայրենի՞քը։

Ի՞նչ է լինելու․․․