Հայաստանի տնտեսության ապագան կախված է լինելու էներգակիրների գներից

Անցած տարեվերջին, ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ելույթ ունենալով Արևելյան տնտեսական համաժողովում, հույս հայտնեց, որ Հայաստանի տնտեսությունը տարվա արդյունքներով 7% աճ կցուցաբերի։ Պարզվեց, որ սա այն դեպքն էր, երբ հույսերը գերազանցեցին բոլոր սպասելիքները։ 2023 թվականի փետրվարին Հայաստանի վիճակագրական կոմիտեն ամփոփել է 2022 թվականի արդյունքները, և, ըստ հրապարակված տվյալների, Հայաստանում ՀՆԱ-ն մեկ տարվա ընթացքում աճել է 12,6%-ով՝ ցույց տալով վերջին 15 տարվա լավագույն արդյունքը։

Առավել նկատելի աճ են արձանագրել այնպիսի ճյուղեր, ինչպիսիք են բանկերը և ֆինանսական այլ կազմակերպությունները, ՏՏ և հեռահաղորդակցությունը, տրանսպորտը, զբոսաշրջությունը, հասարակական սննդի ծառայությունները և շինարարությունը։ Միևնույն ժամանակ, արդյունաբերությունը, համեմատած բանկային և շինարարության ոլորտների, շատ դանդաղ է զարգանում, իսկ արդյունաբերությունը տնտեսության աճի հիմնական գործոնն է։

Խորհրդային իշխանության տարիներին Հայաստանում ստեղծվեց ժամանակակից արդյունաբերություն, կառուցվեցին ավելի քան 1500 խոշոր արդյունաբերական օբյեկտներ։ Զարգացան քիմիական արդյունաբերությունը, գունավոր մետալուրգիան, ոչ մետաղական մեքենաշինության մի շարք ճյուղեր, որոնց արտադրանքը գրեթե 100%-ով արտահանվել է հանրապետությունից դուրս (գործիքների պատրաստում, էլեկտրատեխնիկա, ռադիոէլեկտրոնիկա, հաստոցաշինություն), տեքստիլի և տրիկոտաժի արդյունաբերությունը, խաղողագործությունը, պտղաբուծությունը և դրանց վրա հիմնված գինեգործության, կոնյակի և պահածոների արդյունաբերությունը։ Արդյունաբերության տեսակարար կշիռը Հայաստանի ՀՆԱ-ում հասել է 61%-ի, մինչդեռ այսօր այն ընդամենը 20% է։ Արտահանման ծավալը չի ​​կարող մտահոգիչ չլինել՝ պետբյուջեի համալրման մասին վերջերս ներկայացված տվյալների համաձայն՝ եկամտային մասն աճել է ընդամենը 20%-ով, իսկ հինգ խոշոր հարկատուներից պատրաստի արտադրանք է թողարկում միայն «Գրանդ Տաբակո»-ն, մնացածը կամ ներմուծում/արտահանում են հումք կամ ծառայություններ են մատուցում։

Խորհրդային տարիներին Հայաստանի արդյունաբերության զարգացումը մեծապես հիմնված էր հզոր էներգետիկ բազայի վրա։ Հայաստանի էներգետիկ համակարգի հիմքն էին Երևանի ՀԷԿ-ը, ՁորաՀԷԿ-ը, Սևան-Հրազդան էներգահամակարգը, Հայկական ԱԷԿ-ը, Հրազդանի, Երևանի և Կիրովականի ՋԷԿ-երը։

Չնայած ԽՍՀՄ փլուզումից հետո տնտեսական անկմանը, Հայաստանը դեռևս ունի հումքային բազա, զարգացած մարդկային ռեսուրսներ, գիտական ​​ներուժ, որը կարող է վերածվել արդյունաբերական աճի։ Այնուամենայնիվ, արդյունաբերական ներուժը զարգացնելու համար, առաջին հերթին, անհրաժեշտ է համոզվել, որ երկիրը դեռ երկար տարիներ կունենա հզոր, կայուն և անկախ էներգիայի արտադրություն։ Երբ ձեռներեցը զարգացնում է իր բիզնեսը, նրա համար կարևոր է հստակ պատկերացնել բոլոր տեսակի ծախսերը՝ երկարաժամկետ հեռանկարում, որպեսզի նա կարողանա կազմակերպի իր բիզնես ռազմավարությունը և ճիշտ ներդնի իր միջոցները: Եթե ​​էլեկտրաէներգիայի ինքնարժեքը անընդհատ տատանվում է, ապա որեւէ կանխատեսման կամ ռազմավարության մասին խոսք լինել չի կարող։ Գերմանիան այժմ, օրինակ, ստիպված է փակել էներգատար ձեռնարկությունները, քանի որ մոտ և միջնաժամկետ հեռանկարում էներգառեսուրսների գնի նկատմամբ վստահություն չկա։ Բայց Ֆրանսիայում դա տեղի չի ունենում, և դա ատոմային էներգիայի շնորհիվ է, որը կազմում է երկրի էներգետիկ հաշվեկշռի 70%-ը։

2036 թվականին Հայաստանում կավարտվի Հայկական ԱԷԿ-ի կյանքը, որն ապահովում է երկրի էլեկտրաէներգիայի արտադրության շուրջ 30%-ը։ Արդեն այսօր հարց է առաջանում շահագործումից հանվող հզորությունը փոխարինելու մասին։ Հայաստանի էներգետիկ պորտֆելում ատոմային էներգիայի անհրաժեշտությունը կասկածի տեղիք չի տալիս, սակայն այսօր տեղեկատվական տարածքում պարբերաբար հայտնվում են քննարկումներ ատոմային բլոկի հզորության մասին։ Այնուամենայնիվ, եթե նույնիսկ մի կողմ թողնենք արդյունաբերական զարգացման ռազմավարական նպատակներին հասնելու և տնտեսական աճն ապահովելու համար գործող Հայկական ԱԷԿ-ին որպես այլընտրանք դիտարկվող փոքր մոդուլային ռեակտորների առկա տեխնոլոգիաների հադեպ բոլոր հարցերը, ակնհայտ են բարձր հզորությամբ ատոմակայանի առավելությունները փոքր ռեակտորների նկատմամբ։

«Ռոսատոմ»-ի նախնական հաշվարկներով՝ երկու հզոր ատոմակայանների կառուցումը խթան է տալիս երկրի տնտեսության աճին՝ ներգրավելով այլ ճյուղեր, պատվերների բաշխում, հարկում, աշխատանքային ներուժի կիրառում և այլն։ Հաշվի առնելով ատոմակայանների կառուցման միջազգային փորձը, գնահատվում է, որ ատոմակայանի կառուցումը, օրինակ, Ռոսատոմի նախագծի համաձայն, որը ներառում է 2 ՋՋԷՐ-1200 ռեակտորներ, կարող է բյուջե բերել մոտ 19 միլիարդ ԱՄՆ դոլար՝ կայանի գործունեության բոլոր տարիների հարկային եկամուտների տեսքով։

Չպետք է մոռանալ, որ ատոմակայանների կառուցումը սովորաբար հանգեցնում է երկրում ավելացված արժեքի ավելի բարձր մակարդակ ունեցող ճյուղերի ստեղծմանը, քանի որ այն ապահովում է կանխատեսելի գներով նման ճյուղերի երաշխավորված էլեկտրաէներգիայի մատակարարում։ Ատոմակայանի հիմքի վրա հնարավոր է ստեղծել արդյունաբերական տիպի ազատ տնտեսական գոտի, որը կդառնա երկրում ներդրումների ներգրավման կենտրոն։

Ինչ վերաբերում է արտահանման ներուժին, որը կունենա Հայաստանը բարձր էներգիայի բլոկի կառուցմամբ, ապա նախնական հաշվարկներով արտասահման մատակարարվող էլեկտրաէներգիայի 50%-ի արտահանումից ստացված եկամուտը 2 ագրեգատից ընթացիկ սակագներով կարող է հասնել տարեկան 1 մլրդ դոլարի։ Արտահանումից ստացվող հավելյալ եկամուտն իր հերթին կարող է հզոր խթան հաղորդել երկրի և ամբողջ տարածաշրջանի տնտեսության զարգացմանը։