ԵԽԽՎ-ում Ադրբեջանի կորուստը բխում է Հայաստանի շահերից. Հարութ Սասունյան

Օրեցօր օղակն ավելի է սեղմվում նախագահ Իլհամ Ալիևի պարանոցի շուրջ։ Եվրամիության արտաքին քաղաքականության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը հունվարի 22-ին զգուշացրեց Ադրբեջանին, որ Հայաստանի տարածքային ամբողջականության ցանկացած խախտում «լուրջ հետևանքներ» կունենա։ Հունվարի 17-ին Ֆրանսիայի Սենատը 336 կողմ, 1 դեմ ձայների հարաբերակցությամբ բանաձև ընդունեց Հայաստանի տարածքային ամբողջականությանն աջակցելու և Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցներ կիրառելու վերաբերյալ։ Հունվարի 18-ին Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը հրապարակավ հակադարձեց Ալիևի բազմիցս հնչեցրած պահանջներին, որ Հայաստանն Ադրբեջանին «միջանցք» է տրամադրելու «Զանգեզուրով»։ Լավրովն ասաց, որ «Զանգեզուրի միջանցքի» մասին որևէ հիշատակում չկա Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի ղեկավարների ստորագրած 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ի համաձայնագրում։

ԵԽԽՎ-ի ընդունած բանաձևում ասվում է. «Շատ լուրջ մտահոգություններ են մնում ազատ և արդար ընտրություններ անցկացնելու [Ադրբեջանի] կարողության, իշխանությունների տարանջատման, գործադիրի նկատմամբ օրենսդիր մարմնի թուլության, դատական իշխանության անկախության և մարդու իրավունքները հարգելու վերաբերյալ, ինչպես ցույց է տրված Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի բազմաթիվ վճիռներով և «Ժողովրդավարություն՝ իրավունքի միջոցով» եվրոպական հանձնաժողովի (Վենետիկի հանձնաժողով) կարծիքներով»: ԵԽԽՎ-ն հիշեցրել է իր նախորդ բանաձևերը, որոնք վերաբերում էին Ադրբեջանի հետ կապված բազմաթիվ խնդիրներին, այդ թվում՝ ժողովրդավարական ինստիտուտների գործունեությանը, կազմակերպված հանցավորությանը, կոռուպցիային և փողերի լվացմանը, քաղբանտարկյալներին, ՀԿ-ների գործունեության սահմանափակումներին, ԼԳԲՏԻ անձանց իրավունքների ոտնահարմանը, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի վճիռների չկիրառմանը, անդրազգային բռնաճնշումներին՝ որպես օրենքի գերակայության և մարդու իրավունքների աճող սպառնալիք, «Պեգաս» (Pegasus) ու նմանատիպ լրտեսական ծրագրերին և գաղտնի պետական հսկողությանը, ինչպես նաև առնվազն 18 ադրբեջանցի լրագրողների և լրատվամիջոցների գործիչների գործերին, որոնք ներկայումս կալանքի տակ են։

ԵԽԽՎ-ն եզրակացրեց, որ «Եվրոպայի խորհրդին անդամակցելուց ավելի քան 20 տարի անց Ադրբեջանը չի կատարել [իր] հիմնական պարտավորությունները»։

Անդրադառնալով Արցախին՝ ԵԽԽՎ-ն հիշատակեց իր 2023 թվականի զեկույցը, որտեղ մատնանշվում էր, որ Ադրբեջանը «չի ընդունում մարդասիրական և մարդու իրավունքների շատ լուրջ հետևանքները, որոնք բխում են Լաչինի միջանցքով ազատ և անվտանգ մուտքի բացակայությունից, որը տևել է մոտ 10 ամիս»։ ԵԽԽՎ-ն նաև դատապարտեց «2023 թվականի սեպտեմբերին ադրբեջանական բանակի կողմից իրականացված ռազմական գործողությունները, որոնք հանգեցրեցին Լեռնային Ղարաբաղի ողջ հայ բնակչության փախուստին Հայաստան և «էթնիկ զտումների» մեղադրանքների»։

ԵԽԽՎ-ն իր մտահոգությունը հայտնեց Ադրբեջանի՝ «Մոնիտորինգի հանձնաժողովի զեկուցողների հետ չհամագործակցելու կապակցությամբ, որոնց թույլ չեն տվել հանդիպել ենթադրաբար քաղաքական դրդապատճառներով կալանավորված անձանց»։

ԵԽԽՎ-ն նույնպես չի հրավիրվել «դիտարկելու գալիք նախագահական ընտրությունները, չնայած նման հրավեր ուղարկելու Ադրբեջանի պարտավորությանը, քանի որ երկիրը գտնվում է մոնիտորինգի ընթացակարգում»։ Ավելին, Ադրբեջանը երեք անգամ մերժել էր ԵԽԽՎ զեկուցողի այցը։

Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարար Ջեյհուն Բայրամովը, անտեսելով Ադրբեջանի կողմից Եվրոպայի խորհրդի առջև ստանձնած պարտավորությունների բազմակի խախտումները, դատապարտել է ԵԽԽՎ որոշումը։ Այնուամենայնիվ, նա խոստովանեց, որ Ադրբեջանը վռնդվել է Արցախ ներխուժման պատճառով, որը նա որակեց որպես «Ադրբեջանի կողմից իր ինքնիշխանության վերականգնում»:

Թեև Ադրբեջանն անտեսում էր միջազգային իրավունքի իր բոլոր խախտումները, ներառյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի բազմաթիվ վճիռները և Արդարադատության միջազգային դատարանի վճիռները, այս անգամ Բաքուն ծայրահեղ բացասական արձագանքեց: ԵԽԽՎ-ում ադրբեջանական պատվիրակությունը հայտարարեց, որ իրենց երկիրը որոշել է «մինչև հետագա ծանուցումը դադարեցնել իր ներգրավվածությունը և  ներկայությունը ԵԽԽՎ-ում»։ Ոմանք ԵԽԽՎ-ից Ադրբեջանի դուրս գալը վռնդվելուց հետո համեմատել են 1933 թվականին Ազգերի լիգայից նացիստական Գերմանիայի դուրս գալու հետ:

ԵԽԽՎ-ի քվեարկությունը ճնշող մեծամասնությամբ դեմ էր Ադրբեջանին, քանի որ միայն ինը թուրք և մեկ ալբանացի պատվիրակներ քվեարկեցին Ադրբեջանի օգտին։ Նույնիսկ թուրքական պատվիրակությունից մեկը դեմ քվեարկեց Ադրբեջանին։ Մինչդեռ 28 երկրների 76 պատվիրակներ, այդ թվում բոլոր չորս հայ պատվիրակները, քվեարկեցին Ադրբեջանին վտարելու օգտին:

ԵԽԽՎ-ում Ադրբեջանի կորուստը բխում է Հայաստանի շահերից.

1) Ադրբեջանի վարկն էլ ավելի արատավորվեց ԵԽԽՎ-ից նրա հեռացումից հետո՝ բացահայտելով նրա  մարդու իրավունքների բազմաթիվ խախտումները և եվրոպական արժեքների բացահայտ անտեսումը։

2) Բաքուն այժմ զրկված է ԵԽԽՎ-ի միջոցով Եվրոպայում իր խնդիրները բարձրացնելու հնարավորությունից։

3) Ադրբեջանն այլևս չի կարողանա քննադատել Հայաստանին ԵԽԽՎ-ի նիստերի ընթացքում.

4) ԵԽԽՎ-ի նիստերում Ադրբեջանը չի կարողանա քվեարկել իր շահերի օգտին և ընդդեմ Հայաստանի շահերի։

Միջազգային հանրությունը, հատկապես արևմտյան երկրները բավականին երկար ժամանակ շփացրել են Ադրբեջանին՝ կուրացած Բաքվի նավթի ու գազի հսկայական պաշարներից: ԵԽԽՎ-ից հեռացվելուց հետո այժմ Ադրբեջանին պետք է վռնդել Եվրոպայի խորհրդից։

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ (www.TheCaliforniaCourier.com)

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի