Հայաստանն, ըստ երևույթին, մտածում է ՀԱՊԿ-ից հեռանալու մասին. ինչպե՞ս կարող ենք աջակցել երկրներին, որոնք ձգտում են ազատվել Ռուսաստանի չար ազդեցությունից. Ստիվեն Դոութի

Տարածաշրջանում իրավիճակը շարունակում է մնալ շատ լուրջ, Միացյալ Թագավորության խորհրդարանում «Լեռնային Ղարաբաղի փախստականներին միջազգային աջակցություն» խորագրով քննարկման ժամանակ այս մասին հայտարարել է Եվրոպայի հարցերով ստվերային նախարար, լեյբորիստ Ստիվեն Դոութին՝ նշելով, որ կանոնավոր կապի մեջ է Մեծ Բրիտանիայում և՛ Հայաստանի, և՛ Ադրբեջանի դեսպանների հետ, վերջին ժամանակներս էլ հանդիպել է և՛ Ադրբեջանի, և՛ Հայաստանի արտգործնախարարների հետ։

«Մենք բոլորս ցանկանում ենք տեսնել խաղաղություն և կայունություն տարածաշրջանում։ Ցանկացած վերադարձ վերջին տարիների լայնածավալ հակամարտությանը բացարձակ աղետ կլինի տարածաշրջանի համար և բոլոր ժողովուրդների համար»,- ասել է նա։

Դոութին հիշեցրել է, որ անցյալ տարվա սեպտեմբերին Լեռնային Ղարաբաղն անցավ ուղղակի ադրբեջանական վերահսկողության տակ, և էթնիկ հայ բնակչությունտ ստիպված եղավ փախչել Հայաստան:

Չնայած ԱՄԴ-ն ժամանակավոր միջոցներ է ձեռնարկել 2023 թվականի նոյեմբերին՝ Ադրբեջանին կարգադրելով թույլ տալ էթնիկ հայերին վերադառնալ «անվտանգ, անարգել և արագ եղանակով», նրանք դեռևս մնում են Հայաստանում»,- նշել է նա։

Ըստ Եվրոպայի հարցերով ստվերային նախարարի՝ վերջին օրերի հաղորդագրություններից խաղաղությունն ավելի մոտ է թվում, քան երբևէ, գոնե հրապարակայնորեն, բայց պետք է գիտակցել, որ, հաշվի առնելով նորագույն պատմությունը, պետք է շատ ավելի առաջ գնալ լարվածությունը նվազեցնելու և Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունն ապահովելու համար։

«Հայաստանն այժմ բախվում է փախստականների լայնածավալ ճգնաժամին: Երկրում յուրաքանչյուր 30 մարդուց մեկը փախստական է։ Այդ փախստականների կեսից ավելին կանայք և աղջիկներ են, գրեթե մեկ երրորդը երեխաներ են, և գրեթե մեկ հինգերորդը՝ տարեցներ: Նրանց ամբողջ կյանքը արմատախիլ է արվել։ Կա նաև հոգեկան առողջության ճգնաժամ։ Ենթադրվում է, որ այդ փախստականներից մոտ 22,500-ը ապրում են հոգեկան առողջության հետ կապված խնդիրներով: Ակնհայտ է, որ այս ճգնաժամը կառավարելը ցանկացած կառավարության հնարավորություններից վեր է: Չնայած մեր առջև ծառացած բազմաթիվ գլոբալ ճգնաժամերին, որոնք մենք պարբերաբար քննարկում ենք այս վայրում, այդ թվում՝ գլխավոր պալատում, մենք չենք կարող թույլ տալ, որ հայ փախստականները միայնակ մնան 2024 թվականի մարտահրավերների  դիմաց՝ առանց համապատասխան աջակցության և առանց իրենց կյանքը վերականգնելու հստակ միջոցների։

Ես մի շարք հարցեր ունեմ նախարարին, և հուսով եմ, որ նա կկարողանա որոշակի հստակություն ներկայացնել։ Նախ, Արդյո՞ք Միացյալ Թագավորության կառավարությունը կշարունակի խաղալ կառուցողական և էական դերակատարություն Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կայուն խաղաղության հաստատման գործում: Վերջին շրջանում ի՞նչ քննարկումներ է նա ունեցել երկու երկրների գործընկերների և այլ զրուցակիցների հետ: Որո՞նք էին այդ քննարկումների արդյունքները։ Ի՞նչ քննարկումներ է նա ունեցել ֆրանսիացի և ամերիկացի պաշտոնյաների հետ, մասնավորապես՝ Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված անձանց հետ կապված: Ինչպե՞ս կարող ենք միասին աշխատել այդ փախստականներին կարևոր աջակցություն ցուցաբերելու համար: Մենք պարզապես չենք կարող վերադառնալ 2020 թվականի բռնությանը, երբ ավելի քան 6500 մարդ կորցրեց իր կյանքը, իսկ խաղաղ բնակիչները ստիպված էին ապրել հակամարտությունների և բռնությունների մշտական սպառնալիքի ներքո։ Մենք, իհարկե, պետք է աշխատենք եվրոպական և տարածաշրջանային գործընկերների հետ՝ ապահովելու ավելի լայն երկխոսության վերադարձ և խաղաղ կարգավորում:

Հուսով եմ, որ նախարարը կարող է լրացուցիչ հստակություն հաղորդել գործընկերների կողմից բարձրացված ֆինանսավորման խնդիրների վերաբերյալ: Անցյալ տարվա սեպտեմբերին նա և կառավարությունը հայտարարեցին 1 միլիոն ֆունտ ստեռլինգ ԿԽՄԿ-ի համար: Ինչի՞ վրա են ծախսվել այդ գումարները։ Իսկապես, այդ ամենը ծախսվե՞լ է։ Արդյո՞ք այն 1 միլիոն ֆունտ ստերլինգ վճարումը բավարար է: Համեմատության համար, Ֆրանսիան դեկտեմբերին հայտարարեց, որ իր ընդհանուր ներդրումը շտապ օգնության դիմումներում կազմում է 27,5 միլիոն եվրո: ԵՄ-ն տրամադրել է 17,5 միլիոն եվրո մարդասիրական օգնություն Հայաստանում տեղահանվածներին օգնելու համար։ Հուսով եմ՝ նախարարը կարող է հստակություն տալ մեր աջակցության բավարարության և գնահատականների վերաբերյալ։

Կարևոր խնդիր է բարձրացվել մշակութային և կրոնական ժառանգության պաշտպանության շուրջ ոչ միայն Լեռնային Ղարաբաղում, այլ ավելի լայն առումով։ Այդ մասին ի՞նչ գնահատականներ է տվել նախարարը։ ի՞նչ քննարկումներ է նա ունեցել Ադրբեջանի իշխանությունների և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի և այլ կառույցների հետ։ Խնդիրը կրիտիկական նշանակություն ունի, և անդրադարձ է կատարվել Հայաստանի կարևոր դերին, մասնավորապես քրիստոնեության պատմության մեջ։

Լեռնային Ղարաբաղը և ավելի լայն տարածաշրջանը կարող են շատերի համար հեռավոր թվալ, բայց ես վախենում եմ, որ այն պարունակում է տղամարդիկ, կանայք և երեխաներ, ովքեր տարիներ շարունակ նվաստացած են եղել, և նրանք կարիք ունեն և արժանի են մեր ուշադրությանն ու աջակցությանը: Նախարարը մի փոքր կպատմի ռազմագերիների ենթադրյալ արտադատական սպանությունների, խոշտանգումների և բռնությունների մասին։ Ի՞նչ գնահատական է տվել նա դեռևս բանտերում պահվող անձանց։ Նա այդ հարցը քննարկե՞լ է Ադրբեջանի և այլուր իր գործընկերների հետ:

Արդյո՞ք նախարարը կսահմանի ավելի լայն ռազմավարություն Կովկասի համար՝ ընդգրկելով դիվանագիտությունը, օգնությունն ու առևտուրը, և, ամենակարևորը, վայրագությունների կանխումը, մարդասիրական աջակցությունը և մարդու իրավունքների պաշտպանությունը: Նաև ի՞նչ գնահատական է տվել նա տարածաշրջանում Միացյալ Թագավորության կորպորացիաներին: Դա կարևոր կետ է։ Մենք զգալի ներկայություն ունենք, և դրա հետ մեկտեղ որոշակի պարտականություններ են դրվում էթիկական պրակտիկայի հետ կապված:

Մենք հստակ ենք, և ես կարծում եմ, որ այս հարցում Ներկայացուցիչների պալատում կլինի միասնություն, որ Ռուսաստանը չպետք է տեղ ունենա տարածաշրջանի ապագայում, և որ նա ակտիվորեն կձգտի, իսկապես, ակտիվորեն ձգտում է խոչընդոտել առաջընթացը դեպի խաղաղություն, անվտանգություն և բարիք: Վերջին մի քանի տարիները ցույց տվեցին, որ Պուտինի տեսլականը տարածաշրջանի վերաբերյալ ավելի քիչ ապահով, ավելի քիչ համահունչ և թուլացած է, որպեսզի այն մնա Ռուսաստանի ազդեցության գոտում: Ի՞նչ գնահատական է տվել նախարարը տարածաշրջանում Ռուսաստանի ներգրավվածության վերաբերյալ, և ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվում մեր գործընկերների հետ համատեղ՝ Ռուսաստանի վնասակար ազդեցությանը դիմակայելու համար:

Նշում եմ, որ Հայաստանը սառեցրել է իր անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին և, ըստ երևույթին, մտածում է հեռանալու մասին։ Ինչպիսի՞ն է Միացյալ Թագավորության կառավարության տեսակետն այդ կապակցությամբ: Նաև, ինչպե՞ս կարող ենք աջակցել տարածաշրջանի և իսկապես ողջ Եվրոպայի բոլոր երկրներին, որոնք ձգտում են ազատվել Ռուսաստանի չար ազդեցությունից: Վերջապես, ինչպիսի՞ն է ՄԹ կառավարության պաշտոնական դիրքորոշումը Լեռնային Ղարաբաղից հեռացված էթնիկ հայերի վերադարձի իրավունքի վերաբերյալ: Հուսով եմ՝ նա կարող է հստակ պատասխան տալ այդ հարցում։

Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդին չի կարելի մոռանալ։ Հուսով եմ, որ կառավարությունը կշարունակի աջակցել այդ մարդկանց իրենց դժբախտության մեջ, ինչպես նաև կաշխատի այս անհանգիստ տարածաշրջանում կայուն և հարատև խաղաղություն հաստատելու համար: Պաշտոնական ընդդիմության տեսակետն այն է, որ Մեծ Բրիտանիան կարևոր դեր ունի Կովկասում, և հուսով եմ, որ կառավարությունը կարող է ցույց տալ, որ պատրաստ է դիմակայել մարտահրավերներին»,- հավելել է Ստիվեն Դոութին։