Առցանց խաղերի հետ կապված խանգարումը ներառվել է որպես նոր ախտորոշում հիվանդությունների նոր միջազգային դասակարգման 11-րդ վերանայման մեջ

 ԵՊԲՀ-ի ռեկտոր Արմեն Մուրադյանը գրել է.

Առցանց խաղերի հետ կապված խանգարումը ներառվել է որպես նոր ախտորոշում հիվանդությունների նոր միջազգային դասակարգման 11-րդ վերանայման մեջ (ICD-11)։

Գիտական ապացույցների աճող քանակի պատճառով իր գոյությունը հաստատող առցանց խաղերի հետ կապված խանգարումը (Online gaming disorder; OGD) ներառվել է որպես նոր ախտորոշում հիվանդությունների նոր միջազգային դասակարգման 11-րդ վերանայման մեջ (ICD-11) «Կախվածություն առաջացնող վարքի խանգարումներ» բաժնում (Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն, 2018)

Ինտերնետի օգտագործման հետ կապված խանգարումների այլ տեսակներ, ինչպիսիք են ինտերնետային կախվածությունը, սոցիալական մեդիայի խնդրահարույց օգտագործումը, դասակարգվում են ենթաբաժնում, որը կոչվում է «Կախվածության վարքի հետևանքով առաջացած այլ հատուկ խանգարումներ» (Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն, 2018): Համաձայն ICD-11-ի, OGD-ն բնութագրվում է անընդհատ կամ կրկնվող (առնվազն 12 ամիս տևող) խաղային վարքագծով, որը բնութագրվում է (1) դրա սկզբի, ինտենսիվության, տևողության, հաճախականության, ավարտի և համատեքստի նկատմամբ վերահսկողության խախտմամբ. (2) տեսախաղերին տրվող առաջնահերթության բարձրացման այն աստիճանը, որով խաղերն առաջնահերթություն են տալիս առօրյա գործունեությանը և կենսական շահերին և (3) սրացում և շարունակություն ՝ չնայած բացասական հետևանքների առաջացմանը:
Դպրոցական տարիքի երեխաների առողջության պահպանման վարքագծի ուսումնասիրությունը (HBSC) լայնածավալ դպրոցական հետազոտություն է, որն իրականացվում է չորս տարին մեկ՝ ԱՀԿ եվրոպական տարածաշրջանային գրասենյակի հետ համագործակցությամբ: Ամփոփ զեկույցները հիմնականում վերաբերում են դպրոցահասակ երեխաների առողջության և բարեկեցության վրա ազդեցություն ունեցող սոցիալական որոշիչների բացահայտմանը:

Վերջերս ներկայացվել է 2021-2022թթ.-ին կատարված հետազոտության ամփոփված արդյունքներ` զեկույցի տեսքով: Այս զեկույցը, արդեն յոթերորդ զեկույցն է, որը կենտրոնանում է դեռահասների կյանքի սոցիալական համատեքստի վրա և օգտագործում է HBSC-ի եզակի տվյալները 11, 13 և 15 տարեկան դեռահասների վերաբերյալ Եվրոպայի, Կենտրոնական Ասիայի և Կանադայի 44 երկրներում և տարածաշրջաններում:

Ձեր ուշադրությանն ենք ներկայացնում զեկույցի արդյունքների մասին հակիրճ տեղեկատվություն:
Դպրոցահասակ երեխաների առողջապահական վարաքագծի նոր ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ դեռահասների 32%-ը պատկանում է սոցիալական մեդիայի «ակտիվ օգտատեր» կատեգորիային: Դպրոցահասակ երեխաների առողջապահական վարաքագիծը ուսումնասիրող հետազոտության շրջանականերում պարզվել է, որ տղաների 16%-ը ավելի մեծ ռիսկի է ենթարկվում առցանց խնդրահարույց խաղեր խաղալու պատճառով` աղջիկների 7%-ի համեմատ:

Սոցիալական ցանցերը (ներառյալ ավանդական սոցիալական ցանցերի կայքերը, ակնթարթային հաղորդագրությունների հավելվածները և այլ ինտերակտիվ սոցիալական հավելվածները) նպաստում են ինչպես համաժամանակյա, այնպես էլ ասինխրոն փոխազդեցությանը՝ ջնջելով սահմանները ֆիզիկական աշխարհի և թվային փոխազդեցությունների միջև և պահանջում են վերագնահատել սոցիալականացման և հաղորդակցության ավանդական հասկացությունները:
Սոցիալական ցանցերում տեղեկատվության փոխանակման և տարբեր տեսակետների ծանոթանալու աննախադեպ մեծածավալ քանակը դեռահասների համար հնարավորությունների և մարտահրավերների նոր աշխարհ է բացում: Ինքնության ձևավորումը, հասակակիցների հետ հարաբերությունների հաստատումը, հետաքրքրությունների ուսումնասիրությունը և սոցիալական նորմերին ծանոթանալը առցանց փոխգործակցության անբաժանելի մասն են:

Այնուամենայնիվ, այս հնարավորությունների հետ մեկտեղ խնդիրներ են առաջանում՝ կապված գաղտնիության, կիբերհարձակման, կախվածության, վարքի, մտավոր և ֆիզիկական բարեկեցության վրա հնարավոր բացասական հետևանքների հետ:
Թվային խաղերը դարձել են սովորական ժամանց դեռահասների համար՝ ծառայելով որպես վիրտուալ կապ ներգրավվածության, ստեղծագործականության և միջանձնային հաղորդակցության համար: Ըստ ուսումնասիրության արդյունքների, ընդհանուր առմամբ, դեռահասների 36%-ը հայտնել է շարունակական առցանց շփման մասին (օրվա ընթացքում գրեթե ամբողջ ժամանակ) ընկերների և այլ մարդկանց հետ: Աղջիկները հայտնել են մշտական առցանց շփումների ավելի մեծ տարածվածության մասին: Այս գենդերային տարբերությունն աճել է տարիքի հետ: Հինգ երկրներում և տարածաշրջաններում այն հայտնաբերվել է 11 տարեկանների շրջանում, իսկ 37 երկրում՝ 15 տարեկանների։ Բացառություն է կազմել Տաջիկստանը, որտեղ տղաներն ավելի շատ էին առցանց լինում օրվա ընթացքում 15 տարեկանում։ 2018-2022 թվականներին ընկերների և այլ մարդկանց հետ մշտական առցանց հաղորդակցության փոփոխությունները տարբեր էին, բայց 11 տարեկանների շրջանում այդ ցուցանիշն աճել է 3%-ով:

Ընկերների և այլ մարդկանց հետ մշտական առցանց շփումների տարածվածությունն աճել է տարիքի հետ երկու սեռերի մոտ էլ՝ 11 տարեկանում 31%-ից մինչև 15 տարեկան 39%-ի: Ամենամեծ տարբերությունը գրանցվել է Իռլանդիայում (25 տոկոսային կետով աճ)։ Այնուամենայնիվ, տարիքային աճը համատարած չէր:

Օրինակ՝ Լիտվայում 11-ից 15 տարեկան հասակում այն նվազել է ինը տոկոսային կետով ։ Կախված տարիքից և սեռից, Պորտուգալիայում և Սերբիայում դեռահասները ցույց են տվել մշտական առցանց շփումների ամենաբարձր տարածվածությունը (համապատասխանաբար 52% և 50%): Ամենացածր տարածվածությունը գրանցվել է Տաջիկստանում (22%):
Ընդհանուր առմամբ, բարձր եկամուտ ունեցող ընտանիքների դեռահասները ավելի հաճախ են հաղորդել ընկերների կամ այլոց հետ մշտական առցանց կապի մասին, քան ցածր եկամուտ ունեցող ընտանիքների դեռահասները (40%-34% հարաբերակցությամբ): Այս սոցիալ-տնտեսական տարբերությունը հայտնաբերվել է տղաների շրջանում 22 երկրներում և ընդհանուր տարածաշրջանում, իսկ աղջիկների շրջանում՝ 27 երկրում:

Ընդհանուր առմամբ, դեռահասների 11%-ը հայտնել է սոցիալական մեդիայի խնդրահարույց օգտագործման մասին: Սոցիալական մեդիայի խնդրահարույց օգտագործման տարածվածությունը փոքր-ինչ աճել է 2018 թվականից ի վեր (7%-ով): Աղջիկների շրջանում ավելի մեծ աճ է նկատվել, քան տղաների շրջանում, ընդ որում 2018 թվականից ի վեր 13 տարեկան աղջիկների շրջանում խնդրահարույց սոցիալական մեդիադաշտից օգտվողների թիվն աճել է 6 տոկոսով: Չնայած 18 երկրներում և տարածաշրջաններում նկատվել է տղաների և աղջիկների շրջանում խնդրահարույց մեդիադաշտից օգտվողների թվի զգալի աճ, երկրների և տարածաշրջանային մակարդակում նկատվել են տարբերություններ:

Ռումինիայում արձանագրվել է խնդրահարույց սոցիալական մեդիադաշտին հետևող ամենաբարձր տարածվածությունը (22%), որին հաջորդում են Մալթան (18%) և Բուլղարիան (17%): Ամենացածր տարածվածությունը հայտնաբերվել է Նիդեռլանդներում (5%):
Խնդրահարույց սոցիալական մեդիայից օգտվողների տարածվածության տարբերությունները հայտնաբերվել են տարբեր տարիքային խմբերում: Տարածվածությունը ամենաբարձրն էր 13 տարեկանների շրջանում (12%) և ամենացածրը 11 տարեկանների շրջանում (9%): Գենդերային տարբերություն նույնպես դրսևորվել է տարիքի հետ։ Ընդհանուր առմամբ, տարածվածությունն ավելի բարձր էր աղջիկների շրջանում (13%), քան տղաների շրջանում (9%): Այս գենդերային տարբերությունը նկատվել է 6 երկրներում և տարածաշրջաններում` 11 տարեկանում և 31 երկրներում ՝ 13 տարեկանում:

Տասներեք երկրներ և տարածաշրջաններ HBSC-ի 2021/2022 հարցման մեջ ներառել են առցանց խաղերի վերաբերյալ հարցեր:
Ընդհանուր առմամբ, դեռահասների մեկ երրորդը (34%) հայտնել է, որ ամեն օր խաղեր է խաղում, իսկ մեկ հինգերորդը (22%) առնվազն 4 ժամ է անցկացրել խաղալով:

Օրական խաղերի քանակն իր գագաթնակետին է հասել 13 տարեկանում ՝ տղաների և 11 տարեկանում ՝ աղջիկների մոտ։ Աղջիկների շրջանում 11 տարեկանների 26%-ը հայտնել է, որ ամեն օր առցանց խաղեր է խաղում: 13 տարեկանում այդ ցուցանիշը նվազել է մինչև 21%, իսկ 15 տարեկանում՝ մինչև 16%։ Ինչ վերաբերում է տղաներին, ապա 11 տարեկանների 46%-ը, 13 տարեկանների 48%-ը և 15 տարեկանների 42%-ը հայտնել են ամենօրյա խաղերի մասին: Ին
11-ից 13 տարեկան հասակում զգալիորեն աճել է այն տղաների համամասնությունը, ովքեր հայտնել են, որ օրական առնվազն 4 ժամ խաղեր են խաղում (24%-ից 31%), բայց աղջիկների համամասնությունը, ովքեր օրական առնվազն 4 ժամ են խաղում, կայուն է մնացել բոլոր տարիքային խմբերում:

Դեռահասների մեծ մասը դասակարգվել է որպես «անխնդրահարույց խաղացողներ» (68%): Մեկ հինգերորդ մասը (20%) դասակարգվել է որպես «չխաղացողներ», իսկ 12%-ը հայտվել են «խնդրահարույց խաղեր խաղացողների» ռիսկի խմբում: Խնդրահարույց խաղերի քանակը անփոփոխ էր բոլոր երկրներում և տարածաշրջաններում` տղաների շրջանում լինելով ավելի բարձր:

Ընդհանուր առմամբ, թվային խաղերն ավելի տարածված էին երիտասարդ դեռահասների շրջանում, մինչդեռ ամենաբարձր ռիսկը խնդրահարույց խաղերի հայտնաբերվել է 11 տարեկան երեխաների շրջանում (13%՝ 15 տարեկան 10%-ի համեմատ): Տղաներն ու աղջիկները տարբերվում էին խաղերում ներգրավվածության աստիճանով, ընդ որում՝ տարիքի հետ այդ տարբերությունները մեծանում էին։ Մասնավորապես, տարիքի հետ աղջիկների շրջանում խաղերի քանակը նվազել է, մինչդեռ առցանց խնդրահարույց խաղերի մակարդակը տղաների շրջանում մնացել է կայուն:

Ելնելով վերոնշյալից կարող ենք եզրակացնել, որ.
Տղաների մոտ արձանագրվել է խնդրահարույց խաղերի ավելի բարձր մակարդակ, քան աղջիկների մոտ:

Մշտական առցանց կապն առավել տարածված է 15 տարեկան աղջիկների շրջանում (44%):
 Սոցիալ-տնտեսական գործոնները ազդում են թվային վարքի օրինաչափությունների վրա»։